Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі КӘсіби педагогика
жүктеу/скачать 1 Mb. Pdf көрінісі
|
| 8.2 Болашақ маманның
рухани-адамгершілік мәдениетін қалыптастыру Адам мәдениетінің тарихы – бұл адам санасының тарихы. Ұрпақтардың тарихи тәжірибесі құрылған мәдени құндылықтарға негізделген. Адам өткеннің құндылықтарымен қарым-қатынаста болған кезде адам руының мәдениеті тұлғаның рухани әлеміне айналып, оның зияткерлік және адамгершілік дамуына ықпал етеді. Рухани өмірге, адам ойының өміріне, әдетте, адамдардың білімін, сенімін, сезімдерін, қажеттіліктерін, қабілеттерін, ұмтылыстарын, мақсаттарын жатқызады. Адамның рухани өмірі мүмкін емес, сондай- ақ бояйтын ішкі әлемі тұлғалық сезім: қуаныш, оптимизм немесе жабырқау, сенім немесе бұзылуы. Адамға өзін-өзі тану мен өзін-өзі жетілдіруге ұмтылу тән. Адам неғұрлым дамыған сайын, оның мәдениеті жоғары болса, оның рухани өмірі бай [18]. Тірі адам ретінде адамға сену керек. КСРО ыдырауымен шын мәнінде коммунистік идеологияның болуын тоқтатты, марксизм- ленинизм қайта ойлауға ұшырады, дүниетанымдық плюрализм орна- ды, социалистік мораль үстемдік болудан қалды. Бұл жағдайда қызба оның басқа мировоззренттік доктриналарымен алмастырыла бастады, діни ренессанс орын алды. Діни сипаттағы түрлі күмәнді ұйымдардың қызметі жанданды [19]. Барлық бірегей-күрделі, кез келген әлемдік дін оның ізбасары- нан маңызды қарым-қатынасты талап етеді. Сондықтан, жастарды сенім мен сенімсіздік арасындағы, айталық, шынайы және ақиқатты таңдаудан сақтағымыз келеді. Жас адамдарға барлық жағынан анық көретіндер, жоралғылар, 65 телепаттар, экстрасенстар, адасқандар "келеді"; Бір мақсат – рухани бекер емес жандарды жалғау, өз еркіне бағындыру, сайып келгенде оларды отбасыдан, туған-туыстарынан айыру, тірі құдайға құрбандыққа шалуға ғана емес, өзіне-өзі қол жұмсауға да дайын роботтарға айналдыру. Кейбір жастар үшін олардың дінге деген көз қарасы дәл осылай аяқталады. Оқушылар мен студенттер, сондай-ақ олардың тәлімгерлері өзгертпеуі тиіс басты қағида – бұл қазіргі заманғы өркениетке сәйкес рухани таңдауды қамтамасыз ететін жеке адамның ар-ождан бостандығының Конституциялық құқығын толық сақтау. Адам мен қоғамның дене, психикалық және адамгершілік денсаулығына қауіпті діни және зайырлы ұйымдар зиянды. Кез-келген қоғамға, кез-келген мәдениетке немқұрайлы қарамайды, жеке тұлғаны қандай таңдау жасайды, сондықтан барлық ғасырларда және бүгінгі күні адамды әртүрлі тәсілдермен оқытады, үйретеді, сұрайды, қорқытады, қорқытады, қорқытады, қарсы алады, көтермелейді, қорғайды, басады, мәжбүрлейді... Егер адам осындай "таңбалы ортада" мәдени (және өте Мәдени емес, тіпті мәдени емес) әсер ету барлық үндеулер мен кез-келген қысымға бағынса, онда ол хаостың құйынына, жүздеген және мыңдаған бөліктерге рухани бөлінер еді. Алайда адамның рухани (немесе жансыздығы) өлшемін бағалау, тұлғаның рухани-адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру – оңай емес міндет. Мұнда өте сақ, ұстамды болу керек. Сондықтан өскелең ұрпақты рухани-адамгершілік тәрбиелеу мәселелерін зерттеудің педагогикалық тәсілдерін қарастыру қажет. Ғылыми-педагогикалық зерттеулерде рухани-адамгершілік тәрбие мәселесін баяндаудың кең ауқымды аспектілері байқалады. Таңдалған зерттеу объектісі мен пәніне байланысты білім беру жүйесіндегі осы проблеманың мазмұны, факторлары, әдістері, құралдары, мақсаттары, педагогикалық жағдайлары және жетілдіру жолдары қарастырылады. Тұлғаның рухани-адамгершілік қалыптасуының мәні туралы мәселені анықтай отырып, "мораль", "адамгершілік", "рух", "руханилық", "адамгершілік мәдениет", "рухани-адамгершілік мәдениет"сияқты негізгі ұғымдарды анықтау қажет. Өркениетті дамыту үдерісінде адам мен оның қоршаған мәдениетінің өзара қарым-қатынасы үнемі өзгерді,бірақ бұл қарым- қатынастарда ең бастысы – жеке тұлғаның жалпыадамзаттық 66 мәдениеті мен мәдениетінің өзара тәуелділігі сақталды. Өйткені, адам рухани мәдениеттің қалыптасуының және дамуының міндетті шарты ретінде оның жасампаздығы және сыншысы, ал жалпыадамзаттық мәдениет болып табылады. Қоғамның қазіргі заманғы рухани мәдениеті ғылыми және діни ілімдердің, саяси теориялардың, этикалық және эстетикалық көріністер мен идеалдардың шексіз алуан түрлілігіне ие. Онда адамның орны, жағдайы және мақсаты туралы адамзат қол жеткізген білім берілген. Әрбір тарихи дәуірде адамзат мәңгілік сұрақтарға әр түрлі жауап берді: жақсылық не бар? бар сұлулық? қандай адам? Өткен мен шындықтың әрбір ұлы жүйесі өзінің бақыт және жеке жетілу жолын ұсынады: таным, уәждердің тазалығы, ішкі төзбеушілік, өзін-өзі тану және т. б. арқылы. Осылайша, адамзат жинақтаған рухани мәдениет ауқымы әрбір адамға өмір сүру жағдайларына, талғамына, қабілетіне және жағдайларына неғұрлым жауап беретін рухани құндылықтарды таңдауға шексіз мүмкіндік береді [19]. Тұлғаның рухани мәдениетінде ең бастысы – белсенді, шығармашылық және сонымен бірге өмірге-табиғатқа, басқа адамдарға, өзіне жауапкершілікпен қарау. Адамның рухани мәдениеті бір ғана білімділікке, эрудицияға жақын бола алмайды, бірақ бұл өте маңызды. Адам мәдениетін немесе оның "мәдениеттілігін" бағалау өте қиын. Бұл жерде кім және қандай мақсатпен бағалайтынын білу, осындай бағалау критерийлері туралы түсінікке ие болу маңызды (мысалы, қала тұрғындары, ал тұрғындар әр түрлі бағалауда; және бұл бағалар өте әртүрлі және тіпті қарама-қарсы болуы мүмкін екенін түсіну. Дегенмен, тұлғаның рухани мәдениетінің белгісі бар, ол басқа критерийлердің арасында басты рөл атқарады, – бұл адамның өздігінен берілуге және өзін-өзі дамытуға дайындығы. "Адамгершілік мәдениет" ұғымын анықтаудың қиындығы мәдениет пен мораль анықтамаларының бір мағынасында болады. Осы әлеуметтік құбылыстардың көпаспектілігі мен көп функциялылығы, олардың өзара іс-қимыл жасайтын және өзара шарттайтын элементтердің күрделі құрылымы біркелкі дефинициялармен қамтылмайды. Сондықтан олардың жұмыс анықтамаларын таңдау көбінесе зерттеушінің субъективті ұстанымымен анықталады. "Адамгершілік мәдениет" ұғымы біріншіден, оның көмегімен 67 "мәдениет" ұғымын адам қызметінің түрлі түрлерін және осы қызметтің нәтижелерін бөлу жолымен нақтылауға байланысты маңызды болып табылады. Екіншіден, бұл ұғым моральдің құндылық мазмұнын барынша барабар бейнелейтіндіктен, қоғамға адами қарым- қатынасты "қиянат етуге" көмектесетін ерекше қоғамдық мақсаты бар. Үшіншіден, бұл ұғым мәдениеттің өзінің функционалдық мақсатын нақтылайды, өмір сүрудің қарапайым қажеттіліктерін қанағаттандырудан бастап рухани құндылықтардың шығармашылық жасампаздығына дейін адами болмыстың барлық жақтарын жақсарту және жетілдіру. "Адамгершілік мәдениет" ұғымы басқа ұғымдармен тығыз қарым-қатынаста болады, ол бүгінгі таңда жоғары қызығушылық тудырады. Әңгіме "мәдениет" ұғымымен тығыз байланысты "рух"ұғымы туралы болып отыр. Рух көбінесе қарама-қарсы мәдениетке, егер оны білім беру және таза ғылыми мүдделер саласынан қуып тастаса. Егер жеке тұлғаның мәдениеті белгілі бір "өзін-өзі" деп көрінсе немесе жеке тұлғаның табиғатына сәйкес келмейтін нәрселерді алып тастағанда, рух осы табиғатты айналып өтіп, адам мен қоғамның мүдделерін орындау бағытында орнықтырады. Адамның рухани-адамгершілік мәдениеті де бар. Рухани және адамгершілік – әр түрлі құбылыстар, бірақ өзара байланысты. Негізінен, адамгершілік деп қоғамның мүдделеріне жауап беретін моральдің, қоғамдық мінез-құлық нормаларының тұрақты талаптары түсініледі. Қазақ тіліндегі түсіндірме сөздігінде "руханилық" ұғымы адам санасы саласындағы ақыл-ой қызметімен байланысты [20]. Адамгершілік мәдениет адамның әлемді құндылық ретінде әрекет етеді. Моральдық құндылықтар (борыш, абырой, ар-ождан және т.б.) қоғам мен жеке тұлғаның қарым-қатынасының реттеушілік тетігі болып табылады, ол олардың өзара іс-қимылының барлық жүйесін қамтиды. Бірақ қоғам мен жеке тұлғаның моральдық ұстанымдары арасында, қоғамның адамгершілік талаптарына жауап беретін тиісті мінез-құлықтың және мінез-құлықтың, яғни адамдардың практикалық адамгершілігінің, олардың іс-әрекеттері мен ойларының арасында қол жеткізілген моральдық даму деңгейін көрсететін алшақтықтар бар. Адамгершілік жүктеу/скачать 1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|