Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі Коммерциялық емес акционерлік қоғамы
жүктеу/скачать 259,03 Kb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Сонымен қатар психологияда ойлаудың қос классификациясы да танымал.
|
Конфактактивті ойлау Контрафактикалық немесе контрактуалды ойлау - бұл мүмкін емес жағдайларды, элементтерді немесе идеяларды тексеруді қамтитын пайымдау түрі. Бұл, әдетте, өткен шешімдер туралы ойлауды және алдыңғы жағдайда басқаша жасалуы мүмкін нәрсені қарастырады. Осылайша, шешімдер қабылдау процесінің өзін тексерген кезде контрфактивті ойлау өте пайдалы болуы мүмкін. Егер біз басқаша әрекет етсек, басқаша болар еді деп ойлауға тырысу арқылы біз қазіргі кезде өзін- өзі ұстаудың ең жақсы әдісі туралы қорытынды жасай аламыз. Контрафактикалық ойлау тарихи-әлеуметтік талдау үшін де өте пайдалы. Мәселен, мысалы, екі ел арасындағы соғыс қақтығысынан кейін қақтығыстың себептерін зерттеп, болашақта осыған ұқсас жағдайларды қарулы мәселеге соқтырмай шешудің жолын іздеуге болады. Түйсік Әдетте зерттелетін ойлаудың соңғы түрі - интуиция. Бұл процесс қалған алтаулардан біршама ерекшеленеді, өйткені ол рационалды процесті қамтымайды. Керісінше, оның қорытындылары автоматты түрде пайда болады, бұл подсознание жұмысының нәтижесі. Түйсіктің қалай жұмыс істейтінін нақты білмесек те, оны көбінесе туа біткен элементтерден (басқа жануарлар түрлерінің инстинктеріне ұқсас нәрсе) және тәжірибе құрайды деп санайды. Сондықтан, тікелей пайдалану мүмкіндігіне қарамастан, оны үйретуге болар еді. Түйсік көбіне біз бұрын бастан өткерген басқаларға ұқсас жағдайларда қорытынды жасауға негізделген. Осылайша, бұл аймақтағы үстемдікке көп байланысты. Бұл соншалықты, интуитивті пайымдау, әдетте, белгілі бір тапсырма бойынша сарапшы деңгейіне ие адамдар аясында зерттеледі. Сонымен қатар психологияда ойлаудың қос классификациясы да танымал. Мәселенің түріне байланысты: 1.Теориялық ойлау–ғылыми ұғымдарды пайдалану негізінде заңдар мен ережелерді танып–білуден тұратын ойлаудың жоғары дамыған түрі. Практикалық ойлау–ақиқатты физикалық түрде өзгертуге дайындық күйін (мақсат қою, жоспар, жоба, схема құру) білдіретін ойлау түрі. Бұл ойлау түрі кеңес ғылым–психологы Б.М. Тепловпен едәуір көп зерттелінген. 2. Таным түрі бойынша: 1. Эмпириялық ойлау–теориялық ойлаумен салыстырғанда, қарадүрсін, жағдаяттық жалпылаулармен байланысты болатын ойлаудың түрі. 2. Теориялық ойлау–ғылыми ұғымдар негізінде заттар мен құбылыстардың мәнін танып–білу. 3. Рефлексия немесе саналу деңгейі бойынша: 1. Интуитивтік ойлау–тез өтетін, анық кезеңдері жоқ, көбінесе саналанбайтын ойлаудың түрі. Бұл ойлау түрі кеңестік психологияда Я.А. Пономаревпен, Л.Л. Гуровпен және т.б зерттелінген. 2. Рациональдық ойлау (аналитикалық немесе логикалық ойлау) – уақыт бойынша кең таралған, айқын кезеңдері бар, ойлаушы субъектінің санасында едәуір көрініс табатын ойлау түрі. 8. Әрекеттің тәсілдері негізінде: Вербалдық (сөздік) ойлау–тілдік құралды пайдалану арқылы адамның өз пікірін тұжырымдамауы, білдіруі. Көрнекі ойлау–мәселені шешу нақты бейнелі түрде көрінуінде жүзеге асатын ойлау түрі. Ойлау бағыттылығымен байланысты: Шынайы (немесе реалистік) ойлау–ақиқат шындыққа басым түрде бағытталған, логикалық заңдармен реттелетін ойлаудың бір түрі. Аутистік ойлау–адамның ниеттерін жүзеге асыруымен байланысты болатын ойлау түрі. Осыған ұқсас келетін эгоцентрлік ойлаудың ерекшелігі–адамның басқа біреудің позициясында тұра алмауы. Шынайы ойлаудың аутистік ойлаудан айырмашылығы мынада: шынайы ойлау негізінен сыртқы әлемге бағытталған, логикалық заңдармен реттелінеді, ал аутистік ойлау адамның тілектерін іске асырумен байланысты (біз тілегіміздегі нәрсені шын мәнінде бар нәрсе тәрізді етіп көрсетеміз). Кейде аутистік ойлаудың орнына “эгоцентрлік ойлау” деген ұғым қолданылады, ол ең алдымен басқа адамның көзқарасын қабылдаудың мүмкін еместігімен сипатталады. Ойлау іс — әрекетінің өніміне байланысты: Продуктивтік ойлау–адамның ойлау іс-әрекетінің жаңа өнімін шығару. Репродуктивтік ойлау–ойлау іс-әрекеті барысында өмірде бар білімдерді пайдалану. Продуктивті және репродуктивті ойлауды ажырату маңызды болып табылады. З.И. Калмыкова бұл айырмашылықты “субъектінің білімдеріне қатысты ойлау іс-әрекеті процесіндегі алынған өнімнің жаңашылдық деңгейіне” негіздейді. 7. Ойлаудың функцияларына байланысты: Творчестволық ойлау–ақиқат дүниге жаңалықты тудырумен, жаңа білімдерді тауып, негіздеумен байланысты болатын ойлаудың түрі. Критикалық ойлау–заттар мен құбылыстарды терең зерттеу негізінде, солар жөніндегі көзқарастар мен пікірлердегі қайшылықтар мен кемшіліктерді таба білуімен байланысты болатын ғылыми дәйектелген сындық пікірден тұратын ойлаудың бір түрі. 8. Еріктік күштің жұмсалуына байланысты: Ырықсыз ойлау–түс көру бейнелерін ырықсыз трансформациялау. Ырықты ойлау–проблемалық жағдаяттарды, ой есептерін мақсатты түрде шешу. жүктеу/скачать 259,03 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|