Қазақстан республикасының білім және ғылым министрлігі л н Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық
жүктеу/скачать 13,18 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Орындаған: Балтабек Г.С Тексерген: Асылбеков К.М
|
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ Л.н Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық Университеті СӨЖ Тақырыбы: Бұрмалану мен картадағы бұрмаланудың арасындағы қатынас Орындаған: Балтабек Г.С Тексерген: Асылбеков К.М Бұрмалану мен картадағы бұрмаланудың арасындағы қатынас Жердің сфералық беті картада көрсетілгенде бұрмаланусыз көрсетілуі мүмкін емес. Үзіліссіз картографиялық көріністі жасау үшін оның бөліктерін созып немесе қысу керек. Бұл көрсетілген беттің геометриялық қасиеттерін өзгеріске ұшыратады, яғни бұрмаланулар болады. Картографиялық бұрмалану дегеніміз – жер беті бөліктерінің геометриялық қасиеттерінің өзгеруі және олардың бөліктерінің жазықтықта орналасуы. Бұрмаланулар болып сызықтар ұзындығы, берілген бағыттар арасындағы горизонталь бұрыштары, аудандардың пішіні мен өлшемі болады. Сондықтан картографиялық бұрмаланудың төрт түрін айтуға болады: сызық ұзындығы, бұрыштар, пішіні мен ауданы. Сызық ұзындығының бұрмалануы (қашықтық) картада масштабтың өзгеруі арқылы болады және білдіреді, қашықтықтың, бірдей жер бетінде, бұл картада көрсетілген әр түрлі ұзындық бөліктерімен бөлінген. Картадағы бас масштабтың өлшемінен айырмашылығы бар масштаб жеке масштаб деп аталады. Картада бұрмалану ұзындығының бар болуын меридиан бөліктерінің көрші параллельдермен салыстыру арқылы айтуға болады. Егер олар бір- біріне тең болса, меридианда бұрмалану ұзындығы болмайды, егер мұндай теңдік болмаса (сурет 3 бөлік АВ мен СД), онда сызық ұзындығында бұрмалану болады. Егер карта үлкен территорияны көрсететін болса, яғни онда экватор да, 600 параллель көрсетілген болса, онда параллель бойында бұрмалану ұзындығы бар екенін айқын анықтауға болады. Бұл үшін экватор ұзындығының бөлігі мен 600 ендіктегі параллель көрші меридиандармен салыстыру жеткілікті, 600 ендіктегі параллель экватордан екі есе кіші екені белгілі. Егер картадағы бөлік мұндай қатынаста болса, онда параллель бойынша бұрмалану ұзындығы болмайды, ал керісінше болса бұрмалану болады. Бұрыштардың бұрмалануы тұрады, алынған бағыттар бойынша картадағы бұрыштар тең емес горизонтальді бұрыштарға жер эллипсоидының бетінде дәл осы алынған бағыттар арасында. Карта бойынша меридиандар мен параллельдер арасындағы бұрмалануларды оңай анықтауға болады. Пішіндердің бұрмалануы болады, жер бөлігінің пішіні немесе территориядағы бос емес объектінің картаның пішіні оның жер бетінің деңгейінің пішінінен айырмашылығы. Картада бұл бұрмаланудың түрін картографиялық тордың пішінінде орындауға болады, бір ендікте жататын, егер олар бірдей болса бұрмалану болмайды. Картографиялық бұрмаланудың 4-ші түрі – аудандардың бұрмалануы аудан масштабымен байланысты: бүкіл карта бойында аудан масштабы бірдей болғанда карта бойында бұрмалану болмайды. Бұрмалануды табудың қарапайым түрі бұл түрде картографиялық тордың торларының ауданын анықтауда, егер торлар аудандары тең болса бұрмалану болмайды. Бұдан көбінесе, жарты шарлар картасында штрихталған торлар пішіндері бойынша ажыратылады, бірақ бірдей ауданда болады. Картаның бұрмалануын анықтаған кезде, оның тек қана картографиялық бұрмалануы бар ма, жоқ па екендігін емес, сонымен қатар осы бұрмаланудың көлемдерін анықтауға болады. Мұндай есепті шығарады, бұрмалану көрсеткіштерін есептеп болғаннан кейін. Бұрмалану ұзындықтары - картаның берілген жердегі жеке масштабы берілген бағытта бас масштабтан айырмашылығы болады. Сондықтан ұзындық бұрмалануының көрсеткіштеріне бұл масштабтардың қатынастарын алады. Бұрмалану көлемі әр түрлі географиялық карталарда алып жатқан ауданына және картаның салынуының математикалық негізіне байланысты. Алып жатқан ауданының үлкеюімен бұрмалану көлемі де үлкейеді: материктер мен мұхиттар картасында ол үлкен болады, материктер бөлігі мен теңіздер картасынан қарағанда. Одан үлкен бұрмаланулар жарты шарлар картасы мен жер шары картасында болады. Осыдан қорытындылап айтсақ, көптеген карталарда бұрмалану көлемдері картаның шеткі бөлігінде үлкейеді және орта бөлігінде азаяды (немесе тіпті болмайды). Картада нүкте немесе сызық, бұрмалануы жоқ, оларды нолдік бұрмалану сызығы деп атайды. жүктеу/скачать 13,18 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|