Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі Семей мемлекеттік педагогикалық институты
жүктеу/скачать 0,98 Mb.
|
| Жолбарыс та жыртқыш. Денесіне қарап оны үлкен мысық екен деп те қалуға болады. Ұзын денесін қара жолақтары бар сарғыш жүн басып жатады. Ол ну қамыстың арасында демалып немесе жемін аңдып жатқанда осындай түсі арқылы байқалмай қалады. Жолбарыстың құлағы онша үлкен емес, ұзын мұрты болады.
Аяғының табаны үлкен де күшті. Онда ұзын, ішке карай жиырылатын өткір және имек тырнағы болады. Ол өте тез жүгіріп, алысқа секіре де алады. Жолбарыс жүні мен тұмсығын мысық сияқты табанымен және тілімен тазалап, арқасын күжірейтеді, құйрығымен ойнайды. Жолбарыс бұғыларды, жабайы шошқаларды аулап, үй жануарларына, кейде сирек те болса адамға шабуыл жасайды. Мысық пен арыстан тәрізді жолбарыс та жеміне ұрланып, жасырынып келіп, оған кенеттен секіреді. Жемін алдыңғы табандарымен ұстайды. Ашыққан кезде бақаларды, кесірткелерді де жейді. Жолбарыстар қалың қамыс пен ормандарда тіршілік етеді. Бізде оларды Қиыр Шығыстан, Орта Азиядан, Закавказьеден кездестіруге болады. Аналық жолбарыс 2 күшік туады. Жолбарыстың күшігі қолға тез үйренеді. Сирек кездесетін жануарлар ретінде жолбарыстар заңмен қорғалады. Піл — құрлықтағы ең үлкен ет тұмсықты жануар. Оның тықыр, қалың сұр терісі бар, тек құйрығының ұшында ғана бір шөкім жүн болады. Кеспелтек, қомақты денесі әрқайсысында 5 саусағы бар, бағанадай жуан төрт аяқта орналасқан. Мойыны өте қысқа, бұруға келмейді, салпаңдаған үлкен құлағы болады. Кішкене көздері тереңі-рек орналасқан. Үстіңгі еріні мен тұтаса өскен мұрыны созыла келіп, ет тұмсыкка айналған, оның ұшында сезу мүшесінің қызметін атқаратын саусақ тәрізді өскін мен танау тесіктері болады. 40 мыңға жуық бұлшық ет шоғыры болғандықтан, ет тұмсық өте қимылдағыш келеді. Піл ет тұмсығымен жерден үлкен де, кішкене де заттарды көтере береді, бұ-тақтарды аузына апарып, ағаштарды қопара алады. Піл тауларда оңай жүреді, жақсы жүгіре де, жүзе де алады және суға шомылуды ұнатады, ет тұмсығына су толтырып алып оны арқасы мен бүйіріне шашады. Пілдің аузынан 2 сойдақ тіс шығып тұрады. Бұл — күшті жетілген күрек тістері. Жануар олармен орманда жүргенде өзіне жол ашады, жауынан қорғанады, қоректену үшін өсімдіктерді түбімен қазып алады. Пілдер Африка мен Оңтүстік Азияның ормандарында мекендейді. Мұнда олар ағаш бұтақтарымен, жапырақтармен және өсімдіктің тамырларымен қоректенеді. Пілдерді аулап, қолға үйретеді, ауыр жүк тасып, салт мінеді. Оларды шөппен, құрғақ сыпыртқымеи және тамыржемістермен қоректендіреді. Пілдердің әрқайсысы күніне 100 кг-ға дейін азық жейді. Пілдердің жақ сүйектерінде 24 азу тіс болады, бірақ бір мезгілде солардың 4-уі ғана жұмыс істеп, қалғандары жасырын қалпында далып қояды, Әрекет істейтін тістері әрбір 12 жыл сайын мүжіліп, тозады. Олардың орнына жаңадан тіс шығады. Пілдер 80—90 жылға дейін тіршілік етеді. Мартышкалар (приматтар отряды). Мартышкалардың'дене құрылысы ағашта тіршілік етуге бейімделген. Аяқ қолдары адамның қолына ұқсас: бас бармағы басқа саусақтарға қарама-қарсы орналасады, сондықтан жануар бұтақты саусақтарымен және табанымен қармап алады; саусақтарында жануарлардікіндей имек емес, жалпақ тырнақ болады; алақаны мен табанында жүн болмайды. Мартышкалар Азия мен Африка ормандарьшда топ-топ болып тіршілік етеді. Ағаш арасында тіршілік етеді. Ағашқа өрмелеген кезде барлық аяғын кол тәрізді пайдаланады; құрлықта төрт аяқтап жүреді. Мартышкалар бұтақтан-бұтаққа оңай секіріп шығып, тербетіліп отырады. Мартышкалар ағаштың бүрлері мен шырынды жемістерін, жазда — құстардын жұмыртқаларын қорек етеді. Кей жерлерде бақтар мен огородтарға да шабуыл жасайды. Аналығы балаларына өте қамқоршыл, оларды сүтімен асырап, насекомдар, жеміс-жидектер, құстың жұмыртқаларын әкеп береді. Мартышкаларды көбінесе еріксіздікте ұстайды. Олар өте үйірсек, адамдардың қимылына еліктегіш келеді. жүктеу/скачать 0,98 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|