Мылтыкбаева Ж.К., Каирбеков Ж.К., Мұқталы Д., Сайлауова Ж

ХИМИЯ ЖӘНЕ ХИМИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯ БОЙЫНША IX ХАЛЫҚАРАЛЫҚ БІРІМЖАНОВ СЪЕЗІНІҢ ЕҢБЕКТЕРІ

 

 

335

 

 

қосылыстары 

каталитикалық 

белсенділік 

танытпайды, 

ал 

ауыспалы 

металл 

қосылыстарының  қатысында  мұнай  және  мұнай  өнімдерінің  күкіртті  қосылыстарының 

тотықтыру  процесін  жылдамдатады  [1-3].  Ауыспалы  металдардың  түзілген  insitu 

пероксокомплекстері  күшті  тотықтырғыш  болып  табылады,  сондықтан  қиын  тотығатын 

субстраттармен  (бензо-  және  дибензотиофен  туындылары)  де  реакция  жүргізуге 

мүмкіндік  береді.  Солардың  ішінде  молибден,  вольфрам  және  ванадий  қосылыстары 

катализде  айтарлықтай  кеңінен  таралған  [4-5].  Осыған  байланысты  зерттеу  жұмысының 

мақсаты- екіфазалы жүйеде сутек асқын тотығымен белсенді пероксокомплекстер түзетін 

Mo  ауыспалы  металы  қатысында  тура  айдалып  алынған  дизель  отынын  тотықтырып 

күкіртсіздендіру әдісін зерттеу.  

 

Зерттеу әдістері 

Дизель  отынының  (ДО)  физикалық  химиялық  сипаттамаларын  талдау 

аккредитациядан  (№KZ.И.02.1572),  аттестатциядан  өткізілген  (аттестат  №03/14)  Жаңа 

химиялық  технологиялар  мен  ҒЗИ-ның  жаңғыш  кендер  мен  оларды  өңдеуден  алынған 

өнімдерді кешенді талдау мен зерттеуге арналған сынақ зертханасында жүргізілді. 

Дизель  отынының  лайлану,  фильтрлену  және  қату  температуралары  ISO  9001 

бойынша  мұнай  өнімдерінің  төмен  температуралы  көрсеткіштерін  өлшеуіш  ИНПН 

«КРИСТАЛЛ» аппаратында анықталды. 

ГОСТ  6356-75  бойынша  дизель  отыны  құрамындағы  жабық  тигельдегі  тұтану 

температурасы АТВ-21 аппаратында жасалды. 

Дизель  отынының  жану  жылуы  автоматтандырылған  В08МА  «К»  модельді 

калориметрінде анықталды. 

Тура айдалған дизель отынының фракциялық құрамы 2177-99 ГОСТ бойынша мұнай 

фракцияларының  құрамын  айқындауға  арналған  АРН-ЛАБ-11  аппаратында  және  осы 

отын  құрамындағы  күкірт  мөлшерін  анықтау  Спектроскан  S  аппаратында  51947-2002 

ГОСТ Р немесе 4294-98 ASTMD сәйкес жүргізілді. 

ДО  сутек  асқын  тотығымен  әртүрлі  ауыспалы  металдар  қатысында  тотықтыру 

процесі  келесідей  әдіспен  жүзеге  асырылды:  термостатталған  реакторға  20  мл  ДО, 

сонымен қатар катализатор салмағын Me : S = 1:100, ал 37% сутек асқын тотығын H

2

O

2

 : S 

=  4:1  қатынасында  өлшеп  салынды.  Қоспа  2  сағат  бойында    20

0

С  температурада 

араластырылды,  сосын  сумен  (10  мл)  шайылып,  ары  қарай    N,N-диметилформамидпен 

(ДМФА)  (20  мл)  және  ДМФА  қалдықтарын  алып  тастау  үшін  тағы  да  сумен  (10  мл) 

шайылды.  

 

Зерттеу нәтижелері мен оларды талдау 

Зерттеу  нысаны  ретінде  Павлодар  мұнай  химия  зауытының  (ПМХЗ)  ЛК6У  ЭЛОУ 

АТ  қондырғысынан  тура  айдалып  (180-350

0

С)  алынған  дизель  отыны  алынды.  Оның 

физикалық химиялық көрсеткіштері анықталды, нәтижелері 1-кестеде келтірілген. 

Кестеден 

көрінгендей 

отынның 

фракциялық 

құрамы: 

қайнау 

температурасының  басы  205

0

С,  50%  айдалу  температурасы  286

0

С  және    90% 

айдалу температурасы 346

0

С тең, ал отынның негізгі көрсеткіші болып табылатын 

тығыздық  мәні  860,4  кг/м

3

  тең  болды.  Отынның  қозғалғыштығын  жоғалтуын 

сипаттайтын  қату  температурасы  -14

0

С  және  отында  алғашқы  парафин 

кристалдарының  түзілуін  сипаттайтын  лайлану  температурасы  -9,6

0

С  тең  болды. 

Дизель  отынының  күкірт  мөлшері  0,927  масс.  %  мәнге  ие.  Отынның  өрт 

қауіпсіздігін  анықтайтын  жабық  тигельдегі  тұтану  температурасы  87

0

С.      Дизель 

отынының  күлділігі  0,0126  %  және  отынды  жандыру  кезінде  пайда  болатын 

кокстің  пайыздық  мөлшері  0,0056  %  тең.  Мыс  пластинкасында  сынау  осы  дизель 

отынының  коррозияға  төзімді  екендігін  көрсетті.  Отынның  толық  жануы  кезінде 

бөлінетін жылу мөлшері 45304 кДж/кг тең болды.  

 

ХИМИЯ ЖӘНЕ ХИМИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯ БОЙЫНША IX ХАЛЫҚАРАЛЫҚ БІРІМЖАНОВ СЪЕЗІНІҢ ЕҢБЕКТЕРІ

 

 

336

 

 

Кесте 1 - ПМХЗ тура айдалған дизель отынының физика-химиялық көрсеткіштері 

 

Көрсеткіштері 

 

Зерттеу әдісі 

Дизель отыны 

20

0

C температурадағы тығыздығы, кг/м

3

 

ГОСТ 3900-85 

860,4 

Фракциялық құрамы: 

ГОСТ 2177-99 

 

Қайнау температурасының басы, 

0

С 

205 

50% айдалу температурасы, 

0

С 

286 

90% айдалу температурасы, 

0

С 

346 

Лайлану температурасы, 

0

С  

ISO 9001 

-9,6 

Фильтрлену температурасы, 

0

С 

-13,4 

Қату температурасы, 

0

С 

-14 

Күкірт мөлшері, масс.% 

ГОСТ Р 51947-2002 

0,927 

Жабық тигелдегі тұтану температурасы, 

0

С 

ГОСТ 6356-75 

87 

Күлділігі, % 

ГОСТ 1401 

0,0126 

Коксталуы, % 

ГОСТ 19932 

0,0056 

Мыс пластинкасында сыналуы 

ГОСТ 6321 

Төзімді 

Цетандық индексі 

ГОСТ 2177-82 

47,6 

Цетан саны (номограмма бойынша) 

ГОСТ 27768-88 

47,5 

Жану жылуы, кДж/кг 

ГОСТ 21261 

45304 

 

Сондықтан  зерттеу  жұмысының  ары  қарай  міндеті  суда  жақсы  еритін  қасиетке  ие 

және  дизель  фракциясын  әртүрлі  қоспалардан  тазалауды  қамтамасыз  ететін  молибден 

туындылары негізіндегі катализаторларды іздеу болып табылады. Әдеби мәліметтерге [6] 

сай  молибден  қосылыстары  сутек  асқын  тотығының  ерітіндісінде  молибден 

пероксокомплекстерін  түзе  отырып  еритіндігі  мәлім.  Бұл  түзілген  комплекстер 

реакциялық қабілеттілігі едәуір жоғары және суда жақсы ериді. Мұндай қасиет тотықтыру 

процесінен кейін түзілген өнімді катализатордан сумен шаю арқылы тазалауға мүмкіндік 

береді. 

Біз бұл жұмыста ДО құрамындағы күкіртті қосылыстардан арылу үшін сутек асқын 

тотығы қатысында ауыспалы металл (Mo) тұзын катализатор ретінде қолданып жүргіздік. 

Алынған нәтижелер 2-кестеде келтірілген.   

Зерттеу  нәтижелерінен  көрінгендей,  ДО  ауыспалы  металл  қатысында  тотықтырып 

күкірсіздендіруден  кейін  отынның  барлық  физикалық-химиялық  қасиеттері  өзгерген. 

Фракциялық  құрамының  жеңілдегені  байқалады,  натрий  молибдаты  катализаторы 

қатысында  бастапқы  қайнау  температурасы  205

0

С-тан  188

0

С  төмендеген.  Бастапқы  ДО 

тұтану  температурасы  87

0

С  ие  болса,  катализатор  (Mo)  қатысында  тотықтырып 

күкіртсіздендіру  процесін  жүргізгеннен  кейін  78

0

С  төмендеді.  Дизель  отынының  қату, 

лайлану және фильтрлену температуралары бастапқы ДО -14; -9,6 және -13,4

0

С, ал натрий 

молибдаты қатысында сәйкесінше -13,2; -9,6 және -11,4

0

С мәнге ие болды. 

Катализаторлар қатысында ДО кинематикалық тұтқырлығы 3,9580 мм

2

/с-тан 3,5234 

мм

2

/с-ге  және  тығыздығы    860,4  кг/м

3

-тан  834  кг/м

3

-қа  дейін  төмендеген.  Жоғарыда 

айтылған  мәндердің  өзгеруі  цетан  санының  көбеюіне  әсер  еткен.  Бастапқы  ДО 

салыстырғанда натрий молибдаты катализаторы қатысындағы үлгіде цетан саны 47,5-тен 

56 көбейген.  

 

 

 

 

 

ХИМИЯ ЖӘНЕ ХИМИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯ БОЙЫНША IX ХАЛЫҚАРАЛЫҚ БІРІМЖАНОВ СЪЕЗІНІҢ ЕҢБЕКТЕРІ

 

 

337

 

 

 

Кесте 2 - Ауыспалы металлдың (Мо)  ДО тотықтырып күкіртсіздендіру процесіне әсері 

 

Көрсеткіштері 

 

Дизель отыны 

Бастапқы 

Na

2

MoO

4

-мен 

өңделген 

Цетандық индексі 

47,6 

56,3 

Цетан саны (номограмма бойынша) 

47,5 

56 

20

0

C температурадағы тығыздығы, кг/м

3

 

860,4 

834 

Фракциялық құрамы: 

 

 

Қайнау температурасының басы, 

0

С 

205 

188 

10% айдалу температурасы, 

0

С 

220 

219 

50% айдалу температурасы, 

0

С 

286 

286 

90% айдалу температурасы, 

0

С 

346 

355 

Қайнау температурасының соңы, 

0

С 

351 

360 

Жабық тигелдегі тұтану температурасы, 

0

С 

87 

78 

20

0

C температурадағы кинематикалық тұтқырлығы, мм

2

/с   3,9580 

3,5234 

Күкірт мөлшері, масс.% 

0,927 

0,529 

Лайлану температурасы, 

0

С 

-9,6 

-9,6 

Фильтрлену температурасы, 

0

С 

-13,4 

-11,4 

Қату температурасы, 

0

С 

-14 

-13,2 

Жану жылуы, кДж/кг 

45304 

45330 

Күлділігі, % 

0,0126 

0,0098 

Коксталуы, % 

0,0056 

0,0048 

Мыс пластинкасында сыналуы 

Төзімді 

 

Ал  әлемдік  стандарттармен  қатаң  қадағаланатын  күкірт  мөлшері  0,927 

масс.%-дан  0,529  масс.%  төмендеген.  Мұны  эксперименттік  және  әдеби 

мәліметтер  [7]  бойынша  алынған  молибден  пероксокомплексінің  координациялық 

сферасында  күкіртті  қосылыстардың  (әсіресе  сульфоксидтің)  екі  молекуласының 

болатындығымен түсіндіруге болады: 

 

R  және  R

  

-  нормальді  немесе  изоқұрылысты  бірдей  немесе  әртүрлі  алкильді 

радикалдар С-C

8

 

Сонымен  қорыта  келе,  схемадан  көрініп  тұрғандай  күкіртті  қосылыстардың 

молибден  пероксокомплекстерінің  координациялық  сферасында  лиганд  ретінде  болуы, 

дизель  фракциясын  тотықтыру  реакциясында  молибденнің  пероксокомплекстерінің 

каталитикалық  белсенділігін  жоғарылатады  және  ауыр  фракциялық  топтардың 

жеңілденуіне  ықпал  етеді.  Осыған  байланысты  жасалған  зерттеу  жұмысында  күкірт 

мөлшері 43% төмендеген.  

 

Әдебиеттер тізімі 

 

ХИМИЯ ЖӘНЕ ХИМИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯ БОЙЫНША IX ХАЛЫҚАРАЛЫҚ БІРІМЖАНОВ СЪЕЗІНІҢ ЕҢБЕКТЕРІ

 

 

338

 

 

1 Бурмистрова Т.П., Иванов В.Г., Емекеев А.А. и др. Тезисы докл. XVI конференции 

по  химии  и  технологии  органических  соединений  серы  и  сернистых  нефтей.  Рига: 

Зинатне, 1984. С.263 

2 Masagutov R.M., Kruglov E.A., Popov J.N., et al. Tenth international symposium on the 

organic chemistry of sulpher. Bangor: University college of North Wales, 1982. P.129 

3 Шарипов А.Х., Масагутов Р.М., Сулейманова З.А. и др. // Нефтехимия. 1989. Т.29. 

№4. С.551 

4  Conte  V.,  Bortolini  O.,  Rappoport  Z.  The  chemistry  of  peroxides-  transition  metal 

peroxides. Synthesis and role in oxidation reactions. Wiley Interscience, 2005. 

5  Акопян  А.В.  Окислительное  обессеривание  углеводородного  сырья  пероксидом 

водорода в присутствии солей переходных металлов. // Диссер. 2015. С.53 

6  Саматов  Р.Р.,  Джемилев  У.М.,  Шарипов  А.Х.  Окисление  сульфидов  дизельной 

фракции  нефти  пероксидом  водорода,  катализируемое  соединениями  молибдена.  // 

Нефтехимия. 2006. Т.46. №6. С.469 

 

 

References 

 

1 Burmistrova T. P., Ivanov V. G., A. A. Emekeev etc. Thesisy dokl. XVI conferencyi po 

ximiy i technology organycheshix soidineniy seriy i sernistyx neftey. Riga: Zinatne, 1984. P.263 

2 Masagutov R.M., Kruglov E.A., Popov J.N., et al. Tenth international symposium on the 

organic chemistry of sulpher. Bangor: University college of North Wales, 1982. P.129 

3 Sharipov A. Kh., Masagutov R. M., Suleimanova Z. A. and others. // Nefteximiya. 1989. 

Т.29. №4. P.551 

4  Conte  V.,  Bortolini  O.,  Rappoport  Z.  The  chemistry  of  peroxides-  transition  metal 

peroxides. Synthesis and role in oxidation reactions. Wiley Interscience, 2005. 

5  Akopyan  A.  V.  Okislitelnoye  obesserivaniye  uglevodorodnogo  syrya  peroksidom 

vodoroda  v prisutstviy soley perexodnyx metallov. // Disser. 2015. С.53 

6  Samatov  R.,  Dzhemilev  U.  M.,  Sharipov  A.  Kh.  Okisleniye  sulfidov  dieselnoy  fracsiy 

neftiy  peroksidom  vodoroda,  cataliziruemoy  soiedinenyamy  molibdena  //  Nefteximiya.  2006. 

Т.46. №6. P.469. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ХИМИЯ ЖӘНЕ ХИМИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯ БОЙЫНША IX ХАЛЫҚАРАЛЫҚ БІРІМЖАНОВ СЪЕЗІНІҢ ЕҢБЕКТЕРІ

 

 

339

 

 

УДК 544.7 

 

Нұрахметова Н., Оспанова Ж.Б.* 

 

Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті Алматы қ., Қазақстан 

*E-mail: Zhanar.Ospanova@kaznu.kz 

 

Berol-226 негізінде жуғыш зат алу 

 

Жұмыста  композициялық  БАЗ  -  Berol-226  коллоидтық-химиялық  қасиеттері  (көбік 

түзгіш қабілеті, беттік керілу, электрөткізгіштігі, тұтқырлық) зерттелді. Осы БАЗ негізінде 

майлы  кір  бөлшектерін  жақсы  кетіретін  жуғыш  зат  өңдеудің  жолдары  қарастырылды. 

Berol-226 1:40  сұйылтылған ерітінділерінде  көбіктүзу  қабілеті айтарлықтай  азаймайтыны 

анықталды.  Әр  түрлі  әдістермен  анықталған  Berol-226  МТКК  мәндері  бір  бірімен 

корреляцияланады  және  0,005%  тең  екендігі  анықталды.  Бұл  жуғыш  заттың  жумыс 

ерітіндісінің оптималды концентрациясын анықтауға мүмкіншілік береді. 

 

Нурахметова Н., Оспанова Ж.Б. 

 

Казахский национальный университет имени аль-Фараби, г. Алматы, Казахстан 

 

Моющее вещество на основе Berol-226 

 

В  работе  исследованы  коллоидно-химические  свойства  (пенообразующая 

способность, поверхностное натяжение, электропроводность, вязкость) композиционного 

ПАВ  -  Berol-226  с  целью  дальнейшей  разработки  на  его  основе  эффективного  моющего 

средства для очистки от масляных загрязнений. Установлено, что разбавление растворов 

Berol-226  1:40  не  приводит  к  существенному  снижению  пенообразующей  способности. 

Установленные  различными  методами  значения  ККМ  Berol-226  коррелируют  между 

собой  и  соответствуют  концентрации  0,005%.  Это  позволяет  установить  оптимальные 

концентрации рабочего раствора моющего средства. 

 

Nurahmetova N., Ospanova Zh.B. 

 

Al-Farabi Kazakh National University, Almaty, Kazakhstan 

 

A detergent based on Berol-226 

 

The  paper  studied  colloid-chemical  properties  (foaming  capacity,  surface  tension, 

conductivity, viscosity) of the composition of surfactant - Berol-226 to do further develop on its 

basis an effective detergent for cleaning from oil pollution. It is found that  the dilution solution 

1:40 Berol-226 does not significantly reduce the foaming capacity. Installed of different methods 

CMC values Berol-226 correlated with each other and correspond to a concentration of 0.005%. 

This makes it possible to establish the optimal working concentration of the detergent solution. 

 

Кіріспе 

 

Жуғыш  заттардың  ең  негізгі  компоненті  -  беттік  активті  заттар  болып  табылады. 

Сонымен  қатар  олардың  құрамына  көптеген  басқа  компоненттер  кіреді  -  органикалық 

және  бейорганикалық  компоненттер:  оптикалық  ағартқыштар,  гидротропты  заттар, 

энзимдер,  дезинфекциялаушы  заттар  және  т.б.  Жоғары  молекулалы  қосылыстар 

(полимерлер) қосу арқылы жуылатын бет лиофилизациясы жүреді, яғни кірдің бетке қайта 

ХИМИЯ ЖӘНЕ ХИМИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯ БОЙЫНША IX ХАЛЫҚАРАЛЫҚ БІРІМЖАНОВ СЪЕЗІНІҢ ЕҢБЕКТЕРІ

 

 

340

 

 

ресобциялануына кедергі жасайды [1]. 

Жуғыш  заттардың  құрамына  сондай-ақ  силикаттар,  сульфаттар,  карбонаттар, 

кальцинирленген  сода,  алкилоламидтер,  ағартқыштар,  ферменттер,  отдушка,  бояғыш 

заттар, және тағы басқа да заттар қосылуы мүмкін. Өндірісте олар ұнтақ, сұйық, аэрозоль, 

таблетка, қатты (сабын), вермешель,  тәрізді формаларда шығарылады.  

Тұрмыстық  жуғыш  заттар  құрамына  әр  түрлі  БАЗ-дар  кіреді  .  БАЗ-дар  фазааралық 

бетке  адсорбциялану  және  беттік  керілуді  әлсірету  қабілетімен  сипатталады.  БАЗ-дар 

бетке  жұғу  қабілет  беріп,  кір  бөлшектерін  бөлу,  тұрақты  көбік  түзу,  майлы  кір 

бөлшектерін эмульгирлеу және олардың қайта ресорбцияланбауын қамтамасыз етеді.  

БАЗ  -  өте  жақсы  жуғыш  зат  болғандықтан  ұнтақ  жуғыш  заттардың  негізгі 

компоненті болып табылады. Бетті кір бөлшектерінен тазартып, оларды жуғыш ертіндіде 

суспендирлеу  БАЗ-дардың  негізгі  функциясы.  БАЗ-дарды  кірлену  түріне,  жуу 

жағдайларына (температура, кермектік, судың материал көлеміне қатынасы) байланысты 

таңдайды  [2].  

Осы  жұмыста  ионсыз  және  катиондық  БАЗ  қоспасы  –  Berol-226  коллоидтық-

химиялық қасиеттері зерттелді. Осы БАЗ негізінде майлы кір бөлшектерін жақсы кетіретін 

жуғыш зат өңдеудің жолдары қарастырылды. 

Ионогенді  емес  БАЗ-дар  әдетте  көбіктүзгіштікті  төмендету  және  майлы  кір 

бөлшектерін кетіру үшін қолданылады. Олар кермек су тұздарының әсеріне төзімді.  

Катионды  БАЗ-дар  әдетте  төртіншілік  аммоний  қасылыстарының  тұздары  ретінде  

дезифекциялық тазалағыш заттар құрамына кіреді. 

 

Тәжірибе 

 

Berol-226  –  әлсізнегіздік  және  қышқылдық  заттарда  қолдануға  негізделген 

катиондық  және  ионсыз  беттік-активті  заттардың  қоспасы.  Сулы  ерітінділерде  басқа  да 

тұздар мен комплекстүзуші агенттердің қоспасында жалғыз ғана БАЗ ретінде қолданылуы 

мүмкін.  

Жумыста  Berol-226  көбіктүзгіш  ертіндіні  негізінде  көбік  барботаж  әдісі  арқылы 

алынды. 

БАЗ  ертіндісі  беттік  керілуі  сақинаның  үзілуі  кезінде  жазылатын,  цифрлік таблосы 

бар МАРКАДА фирмасының қондырғысында өлшенді.  

Кондуктометрлік өлшеулер дыбыс жиілігі 2,5Гц болатын В3-60 айнымалы тоқ көпірі 

көмегімен  жүргізілді.  Қондырғының  электрлік  сұлбасы  өлшеуіш  ұяшықтары  және 

кедергілер  қорабы  бар,  қалған  екі  кедергісі  ГЗ-33  генераторының  ішінде  орналасқан 

көпірлік  сұлбадан  тұрады.  Айнымалы  кернеу  көзін  генератор,  ал  нөлдік  құралды-

вольтметр атқарады.  

Berol-226-ның тұтқырлығы сұйықтықтардың тұтқырлығын өлшеуге негізделген DV-

II+PRO  Брукфильд  вискозиметрінде  өлшенді.  DV-II+PRO    вискозиметрінің  жұмыс  істеу 

принципі  калибрлік  серіппеден  жетекпен  сүмбінің  (зерттелетін  сұйықтыққа  салынған) 

айналуына  негізделген.  Сүмбінің  айналуында  сұйықтықтың  тұтқыр  кедергісі  жетек 

жылдамдығының өзгерісі бойынша анықталады. Жетек жылдамдығының өзгерісі тетіктің 

айналуымен  белгіленеді.  DV-II+PRO  өлшеулер  диапазоны  (сантипуаз  немесе 

миллипаскаль  секундына)  сүмбінің  айналу  жылдамдығымен,  сүмбінің  түрі  және 

өлшемімен,  калибрлік  жетектің  айналу  кезіндегі  диапазон  енімен  анықталады. 

Қондырғыны  калибрлеу  тұтқырлығы  9,3  сР  болатын  Брукфильдтің  стандартты 

ерітінділерімен жүргізілді. 

 

жүктеу/скачать 31,15 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: