Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

678 

 

Республикада  бақша  дақылдарының  ішінде  үлес  салмағының  басым 

бҿлігін  қауын  иелейді  60-80  пайыз.  Қауынның  негізгі  ҿндірушілері  жҽне 

Қазақстанның  ішкі  жҽне  сыртқы  нарығына  жеткізушілері  –  Оңтүстік 

Қазақстан,  Қызылорда,  Алматы,  Жамбыл  облыстары.  Қауын  дақылын 

бағаламау  нҽтижесінде  жҽне  шаруашылықтарда  тұқымшылықтың 

жоқтығынан  Қазақстан  республикасында  соңғы  онжылдықта  қауын 

ассортименттері  біршама  қысқарды.  Бүгінгі  таңда  жергілікті  пайдалануға 

жҽне  сыртқа  шығару  үшін  ҿсірілген  қауынның  Қазақстанның  оңтүстігі 

жағдайына  бейімделген  кҿптеген  сорттары  селекциялық  тұқымшылық 

жұмыстары  жҽне  бұл  дақылдың  ең  жақсы  түрлеріне  іріктеу 

жүргізілмегендіктен  ҿндірістен  шығып  қалған.  Сондықтан  Оңтүстік 

Қазақстан  облысында  ҿзекті  мҽселелерінің  бірі  қауынның  жоғалған 

құндылығын тіктеу жҽне одан ҽрі жетілдіру болып табылады. 

Қауынның  ең  жақсы  сорттарында  қанттың  мҿлшері  12-14  %-ды,  ал 

жеке жағдайларда – 18 %-ды құрайды. Қанттардың ішінде ең кҿп мҿлшерін 

сахароза,  содан  соң  глюкоза  жҽне  фруктоза  иелейді.  Қауындарда  кҿп 

болмаған  мҿлшерде  В

1

,  В

2

,  В

6

,  РР,  Н  (биотин)  дҽрумендеріне  ие  жҽне 

едҽуір  кҿп  мҿлшерде  С  дҽрумені  кездеседі  –  еуропаның  жҽне  АҚШ 

қауындарында  дҽрумендердің  мҿлшері  3,4-9,8  мг/%  болса,  біздің 

қауындарда ол – 10,0-26,0 мг/% мҿлшерінде кездеседі. 

2010  жылдан  бастап  Қазақстан,  Ресей  жҽне  Беларусь  мемлекеттері 

біртұтас  кедендік  келісімге  отырды,  осыған  байланысты  күн  сҽулесі  мол 

болған  Оңтүстік  Қазақстанда  ҿсірілген  қауындар  дҽмдік  сапасы  жоғары 

жҽне  экологиялық  таза  ҿнім  болғандықтан  сыртқы  сұранысқа  ие  бола 

бастады.  Қауынның  егістік  алқаптарын  кеңейту,  оның  жоғары ҿнімділікті 

жаңа сорттарын шығару бұл бағалы ҿніммен тек ішкі нарықты қамтамасыз 

етіп  қана  қоймай,  сондай-ақ  мемлекеттен  тыс  сыртқы  нарыққа 

экспорттауға да мүмкіндік береді. 

2005-ші  жылдан  бастап  Қазақ  мақта  шаруашылығы  ғылыми-зерттеу 

институтында бюджеттен тыс қаржы есебінен орташа сорланған, жер асты 

сулары  1,5-2,0  метр  деңгейінде  жайласқан  суармалы  диқаншылықтың 

топырақ-климаттық  жағдайларына  тҿзімді  қауынның  жаңа  сорттарын 

шығару  бойынша  жұмыстар  алып  барылды.  Нҽтижесінде  қауынның 

«Қарақай»  сорты  шығарылды.  Бұл  сорт  2010  жылдан  бастап  мемлекеттік 

сорттық  сынақ  алқаптарында  сынақтан  ҿтуде.  Жер  асты  суы  1,5-2,0  м 

деңгейде  жайласқан,  топырақтың  орташа  сортаңданған  жағдайында 

қауынды  ҿсіріп-баптау  бойынша  алқаптық  жҽне  вегетациялық  тҽжірибе 

жүргізу  үшін  суармалы  аймақтың  топырақ-климаттық  жағдайына 

бейімделген  қауынның  «Қарақай»  сорты  2011  жылы  3  гектар  алқапқа 

егілді. Жұмыс барысында біздің тарапымыздан Қазақстанның Оңтүстігінің 

суармалы  аймақтарындағы  бақша  ҿсірушілер  үшін  қауынды  ҿсіріп-

баптаудың  агротехнологиялық  картасы  дайындалды,  қауынның  жаңа 

«Қарақай» сортына қолданылатын минералды тыңайтқыштардың оңтайлы 

жҽне тиімді мҿлшері анықталды. 

679 

 

Зерттеулер  30240  м

2 

немесе  3,024  га  алқапқа  далалық  тҽжірибесі 

қойылды.  Далалық  тҽжірибе  [1.  126-б.]  бақша  шаруашылығындағы 

далалық  жҽне  вегетациялық  тҽжірибелерді  жүргізу  ҽдістемесі  бойынша 

«Сабыр»  шаруа  қожалығында  45-алқапта  жүргізілді.  Тҽжірибе  4  нұсқада 

екі  қайтарылымда  жүргізілді.  Қауынның  тҽжірибедегі  егіс  тізбегі  – 

2,4х1,8х0,5 м. Тҽжірибедегі ҿсімдіктің орналасу жиілігі 10 мың дана/га. 

Қауынның «Қарақай» сортының егісі 9-мамырда жүргізілді. Алғашқы 

ҿскіндер 16-17 мамырда алынды. 

Зерттеу  нысаны  –  отандық,  бҽсекеге  қабілетті  қауынның  «Қарақай» 

сорты. Тҽжірибеде экономикалық тиімділікпен бірге, сорттың минералдық 

тыңайтқыштарға деген талабы (N жҽне P ҽр түрлі мҿлшері, оларды енгізу 

мерзімі) ҿсімдіктің ҽр түрлі түпсаны, суару тҽртібі зерттелді (1-кесте). 

 

Кесте 1 – Тҽжірибе тізбегі жҽне нұсқалары 

 

№  Нұсқалар 

Азот  тыңайтқыштарын 

енгізу  мҿлшері,  кг/га 

ҽсерлі зат есебінде 

Суару 

мерзімі 

жҽне саны 

Суландыру 

мҿлшері, 

м

3

/га

 

 

1 

 

Бақылау - 

«Колхозница 

749/753» сорты 

60 

0-2-0 

1200 

2 

«Қарақай» сорты  60 

0-2-0 

1200 

3 

«Қарақай» сорты  80 

0-3-1 

2400 

4 

«Қарақай» сорты  100 

1-3-1 

3000 

 

Қолданылып  жатқан  технологияның  тиімділігін  экономикалық 

бағалауда  негізгі  кҿрсеткіш  бір  гектардан  алынатын  таза  пайда  болып, 

оның  негізгі  кҿрсеткіштері  қауын  жемісінің  кҿлемі  мен  сапасы  (2-кесте), 

оның  ҿзіндік  құны  жҽне  ҿндірістің  қосымша  шығындарының 

қайтымдылығы болып табылады. 

Бақша  шаруашылығында  алынатын  таза  пайданың  кҿлемі  қауынның 

қосымша  ҿнімінің  сатылу  бағасындағы  құнымен  оны  алуға  кеткен 

шығындарды салыстыру жолымен анықталады. 

 

Кесте 2 – Суару санының ҿнімділікке жҽне жеміс массасына ҽсері 

 

 

№ 

 

 

Нұқсалар 

 

1 гектардан алынған ҿнім 

Қосымша  ҿнім, 

ц/га 

Жеміс 

сал-

мағы, 

кг 

2 терімнен 

Жалпы 

ерте 

жалпы 

ц 

% 

ц 

% 

 

1 

 

Бақылау сорты 

«Колхозница 

749/753», 2 суару 

 

151 

 

100,0 

 

175 

 

100,0 

 

- 

 

- 

 

0,5 

2  «Қарақай» сорты, 

192 

127,5  203 

116,0  40 

28 

1,3 

680 

 

  2 суару 

3 

 

«Қарақай» сорты, 

4 суару 

186 

123,2  245 

140,0  34 

70 

1,8 

4 

 

«Қарақай» сорты, 

5 суару 

204 

135,1  226 

129,1  52 

51 

1,5 

 

Азот тыңайтқышын ендіру кҿлемі 80 кг/га, суару мҿлшері 2400 м

3

/га, 

ал  суару  саны  4  ретті  құрайтын  3-ші  нұсқада  ҿнімділік  ең  жоғарғы 

деңгейге жетіп 245,0 т/га құрады. Қосымша ҿнім ҽр гектардан 70 ц болса, 

ҽр жемістің салмағы орташа 1,8 кг құрады. 

 

Кесте 3 – «Қарақай» сортын ҿсіріп баптаудың экономикалық тиімділігі 

 

№ 

 

 

Нұсқалар 

Ҿнім-

ділік, 

ц/га 

Сатудан 

түскен 

табыс, 

тг/га, 

(1  келісі  35 

теңге) 

Ҿсіруге 

кеткен 

шығын, 

тг/га 

Пайда, 

тг/га 

Ҿзіндік 

құны, 

тг/ц 

Рента-

бель-

дік, % 

1 

Бақылау сорты 

«Колхозница 

749/753», 2 суару 

175 

612500 

110540 

501960 

631,6 

4,5 

2 

«Қарақай» сорты, 

2 суару 

203 

710500 

115000 

595500 

566,5 

5,1 

3 

«Қарақай» сорты, 

4 суару 

245 

857500 

119000 

738500 

485,7 

6,2 

4 

«Қарақай» сорты, 

5 суару 

226 

791000 

125000 

666000 

553,0 

5,3 

 

Зерттеудің  нҽтижесінде  ең  кҿп  таза  пайда  жоғарыда  атап 

кҿрсеткендей,  азот  тыңайтқышын  ендіру  кҿлемі  80  кг/га,  суару  мҿлшері 

2400 м

3

/га, ал суару саны 4 ретті құрайтын 3-нұсқада алынды, ол – 738500 

теңге/га  құрады.  Біздің  ойымызша,  бұл  кҿрсеткішке  тыңайтқыштардың 

N

80

P

80

 кг/га ҽсерлі зат есебіндегі мҿлшерін суарудың 600 м

3

/га мҿлшерімен 

жақсы үйлестіру арқылы қол жеткізілді. Бұл нұсқа рентабельдік бойынша 

жоғары мҿлшерде N

100

P

80

 кг/га тыңайтқыш енгізілген жҽне суару мҿлшері 

600 м

3

/га болған 4-нұсқадан да асып түсті. 5 рет суарылған 4-нұсқада таза 

пайда 666000 тг/га жҽне рентабельдік 5,3 %-ды құрады. 

Аз  санда  суарылған  1-ші  жҽне  2-нұсқаларда  таза  пайда  сҽйкесінше 

501960 жҽне 595500 теңге/га құрады. 

Жоғарыда  аталғандай,  қауынның  «Қарақай»  сортының  ең  жақсы 

экономикалық  кҿрсеткіштері  азот  тыңайтқышын  ендіру  кҿлемі  80  кг/га, 

суару  мҿлшері  2400  м

3

/га,  ал  суару  саны  4  ретті  құрайтын  3-нұсқада 

алынды – рентабельдік дҽрежесі 162 пайызды құрады. 

681 

 

Қорыта  келгенде  айтарымыз,  Қазақстанның  оңтүстігінің  суармалы 

аймағындағы  ашық  сұр  топырақ  жағдайында  қауынның  жаңа  «Қарақай» 

сортын ҿсіріп-баптау экономикалық тұрғыдан тиімді. 

 

Резюме 

 

Таким  образом,  мы  предлагаем  бахчеводам,  занимающихся  культурой  дыни  в 

условиях  светлого  серозема  орошаемой  зоны  юга  Казахстана  поливать  дыню  4  раза  с 

поливной  нормой  600  м

3

/га  в  сочетании  с  удобрениями  дозой  N

80

P

80

  –  это  научно 

обосновано, доказало свою эффективность и обеспечило высокую урожайность. 

 

Summary 

 

Thus, we offer to the water-melons, engaging in the culture of melon in the conditions 

of light серозема of irrigable zone of south of Kazakhstan to pour a melon 4 times with the 

watering  norm  of  600  м

3

/ha  in  combination  with  fertilizers  by  the  dose  of    N

80

P

80

  is 

scientifically reasonable, proved the efficiency and provided the high productivity. 

 

Пайдаланған ҽдебиет 

 

1.  Белик  В.Ф.,  Бондаренко  Г.Л.  Методика  полевых  и  вегетационных 

опытов. – Москва. изд. «Колос». - 1979. - С. 126-148. 

 

ӘӚЖ 631.52 : 631. 452. 

 

Органикалық тыңайтқыштарды ендіру мерзімдері мен мӛлшерлерінің 

топырақтың агрофизикалық қасиетіне әсері 

                                        

Үмбетаев И., бас директор, а.ш.ғ.д., ҚР ҰҒА корреспондент мүшесі, 

Хантураев С.Ш., бҿлім меңгерушісі, 

Тағаев А.М., бҿлім меңгерушісі, а.ш.ғ.к., 

Қостақов А., ғылыми хатшы, а.ш.ғ.к. 

«Қазақ мақта шауашылығы ғылыми-зерттеу институты» ЖШС

  

 

Қазіргі  таңда  егіншілік  жағдайында  топырақтың    агрофизикалық 

қасиетін жақсартып, құнарын қалпына келтіру, немесе оның құрамындағы 

ҿсімдікке  қажетті  қоректік  заттар  мен  қарашіріктің  жеткілікті  тепе-

теңдігіне қол жеткізу – маңызды міндеттердің бірі болып отыр. 

Ауыл шаруашылығы  саласында сапалы ҿнім ҿндіру үшін нарықтағы 

ҿзгерістерді  ескеріп,  ҿндірілетін  ҿнімнің  жҽне  топырақтың  сапасына, 

құнарлылығына назар аудару қажет. Топырақ құнарлылығын бағалау үшін 

ҿніммен  тікелей  байланысты  болып  келетін  оның  агрофизикалық 

кҿрсеткіштерін  пайдаланады,  яғни  оның  құрылымы,  ҿңдеу  қабатының 

тығыздығы, осы қатарға топырақтың су, ауа, жылу қасиеттері жҽне  оның 

физикалық-механикалық қасиеттері де кіреді. 

Топырақтың  ең  маңызды  кҿрсеткіштерінің  бірі  ол,  топырақтың 

кҿлемдік  салмағы.  Топырақтың  жоғары  дҽрежедегі  кҿлемдік  салмағы  ауа 

682 

 

жҽне су ережелерін бұзып, ауыл шаруашылық дақылдарының ҿніп-ҿсуіне 

жҽне ҿнімділігіне кері ҽсерін тигізеді. 

Кҿлемдік  салмақтың  мҽліметтері  топырақтағы  ылғал  мен  қоректік 

заттардың  салыстырмалы  мҿлшері  жҽне  абсолюттік  қоры,  сондай-ақ 

суаруға  жҽне  сор  шаюға  қажетті  су  мҿлшерін  қайта  есептеу  үшін  қажет 

болады,  топырақтың  тығыздылығы  тікелей  осы  кҿрсеткіштерге 

байланысты  жҽне  онымен  су-ауа,  жылу  жҽне  биологиялық  қасиеттері  де 

тығыз байланысты болады. 

Қоректік заттардың бірдей кҿлемдегі қорында, ҽр түрлі тығыздықтағы 

топырақтың  құнарлылығы  түрлі  деңгейде  болады.  Жауын-шашын,  суару 

мен  трактор  агрегаттарының  жүріп  ҿтуінің  ҽсерінен  топырақ  кҿктемнен 

күзге дейін едеуір тығыздалып қалады. 

Топырақтың  физикалық  қасиеттері  оның  механикалық  құрамы  мен 

органикалық заттың мҿлшеріне байланысты болады. 

Жоғарыдағы  келтірлген  негізгі    факторларды  ескере  отырып  Қазақ 

мақта шаруашылығы ғылыми-зерттеу институт тҽжірибе алқабының ашық 

сұр  топырақ  жағдайында,  органикалық  тыңайтқыштарды  ендіру 

мерзімдері  мен  мҿлшерлерінің  топырақтың  агрофизикалық  қасиетіне 

тиімді ҽсерлерін анықтау үшін тҽжірибелік зерттеу жұмыстары жүргізілді. 

Зерттеу  мақтамен  жүргізілетін  далалық  тҽжірибелер  ҽдістемесі 

бойынша жүргізіледі (Бүкілодақтық МҒЗИ, 1981, А. Имамалиев) [1]. 

Егер  топырақтың  жоғарғы  жыртылатын  қабатындағы  құрылымында 

агрономиялық қатты түйіршіктердің үлес салмағы басымдау болса немесе 

ҿсімдіктердің тамыр массасынан қалған органикалық зат молдау жиналса, 

онда сол қабаттың кҿлемдік массасы жеңілдеу болады. 

Біздің  мҽліметіміз  бойынша,  ҽр  танапта  бұл  кҿрсеткіш  бірдей 

болмады. 

Органикалық 

тыңайтқыштардың 

топырақтың 

кҿлемдік 

салмағына ҽсері жайлы мҽліметер тҿмендегі кестеде келтірілген. 

 

Кесте  -  Органикалық  тыңайтқыштардың  топырақтың  кҿлемдік  салмағына 

ҽсері    (г/см

3

),  (егістен  кейін,  суарудан  алдын  жҽне  вегетация  соңындағы 

кезеңдер) 

 

 

Тҽжірибе нұсқалары 

Топырақ 

қабаттары, 

см 

Егістен 

Кейін 

Суару- 

дан 

алдын 

Ҿсіп-ҿну 

кезеңінің 

соңында 

Тыңайтқышсыз (бақылау) 

0-10 

1,34 

1,36 

1,38 

10-20 

1,37 

1,39 

1,40 

20-30 

1,39 

1,41 

1,42 

0-30 

1,36 

1,38 

1,40 

 

N  100 кг.  (ҽ.з.е.).  + P.  70  кг. 

(ҽ.з.е.) 

0-10 

1,32 

1,30 

1,28 

10-20 

1,34 

1,32 

1,30 

20-30 

1,41 

1,38 

1,38 

0-30 

1,35 

1,33 

1,32 

683 

 

Негізгі  ҿңдеуден  алдын    20 

т/га 

кҿң 

+ 

4,0 

т/га 

вегетациялық 

суарумен 

бірге кҿң сұйықтығы 

0-10 

1,31 

1,30 

1,27 

10-20 

1,33 

1,32 

1,39 

20-30 

1,39 

1,38 

1,37 

0-30 

1,34 

1,33 

1,30 

Негізгі  ҿңдеуден  алдын    25 

т/га 

кҿң 

+ 

6,0 

т/га 

вегетациялық 

суарумен 

бірге кҿң сұйықтығы 

0-10 

1,28 

1,26 

1,24 

10-20 

1,33 

1,32 

1,28 

20-30 

1,37 

1,35 

1,33 

0-30 

1,32 

1,31 

1,28 

Негізгі  ҿңдеуден  алдын    30 

т/га 

кҿң 

+ 

8,0 

т/га 

вегетациялық 

суарумен 

бірге кҿң сұйықтығы 

0-10 

1,28 

1,26 

1,23 

10-20 

1,31 

1,27 

1,26 

20-30 

1,35 

1,33 

1,31 

0-30 

1,31 

1,29 

1,28 

Негізгі  ҿңдеуден  алдын    35 

т/га  кҿң    +  10  т/га 

вегетациялық 

суарумен 

бірге кҿң сұйықтығы 

0-10 

1,28 

1,25 

1,21 

10-20 

1,31 

1,26 

1,25 

20-30 

1,34 

1,34 

1,30 

0-30 

1,31 

1,29 

1,26 

 

Органикалық тыңайтқыштарды ендіру мерзімдері мен мҿлшерлерінің 

топырақтың  кҿлемдік  салмағына  ҽсері,  ғылыми-зерттеу  жұмыстарының 

нҽтижелері  бойынша,  егістен  кейін  бақылау  нұсқасында  топырақтың  ең 

жоғарғы кҿлемдік салмағы тұзіліп ол 0-10; 10-20; жҽне 20-30 см қабаттарда 

сҽйкесінше 1,34, 1,37 жҽне 1,39 г/см

3

 құрады. Демек, егістен кейін бірінші 

бақылау  нұсқасында  топырақтың  0-30 см  жыртылатын  қабатында орташа 

кҿлемдік салмақ  1,36 г/см

3

 болды. 

Топырақтың ең тҿменгі жҽне қолайлы кҿлемдік салмағы егістен кейін 

алтыншы  негізгі  ҿңдеуден  алдын    35  т/га  кҿң  +  10  т/га  вегетациялық 

суарумен бірге кҿң сұйықтығы берілген нұсқада тұзілді. Кҿлемдік салмағы 

бұл нұсқадағы 0-10; 10-20; жҽне 20-30 см қабаттарда, сҽйкесінше 1,28; 1,31 

жҽне  1,34  г/см

3

  құрады.Топырақтың  жыртылатын  0-30  см  қабатында 

орташа кҿлемдік салмақ  1,31 г/см

3

 құрады. 

Ҿсіп-ҿну  кезеңінің  соңында  бірінші  нұсқада,  ҽдеттегі  қарапайым 

технологияда,  топырақтың  кҿлемдік  салмағы,  басқа  нұсқаларға  қарағанда 

ҽдеуір  жоғарылағаны  анықталды  0-10  см  қабата  –  1,38  г/см

3

;    10-20  см 

қабатта – 1,40 г/см

3

 жҽне 20-30 см қабатта 1,42 г/см

3

 құрады. Топырақтың 

жыртылатын 0-30 см қабатында орташа кҿлемдік салмақ 1,40 г/см

3

 құрады. 

Күз 

айында 

ҿсіп-ҿну 

кезеңінің 

соңында, 

органикалық 

тыңайтқыштарды  қолданылған  нұсқалардың  жыртылатын  қабаттарында 

кҿлемдік салмақ 1,26 г/см

3 

 ден 1,30 г/см

3

-ге тҿмендегені анықталды. 

Органикалық  тыңайтқыштардың  топырақтың  кҿлемдік  салмағына 

ҽсерін  зерттеу    нҽтижелерін    сараптай  келіп  вегетация  соңында  негізгі 

ҿңдеуден алдын  30-35 т/га кҿң + 8,0-10,0 т/га вегетациялық суарумен бірге 

кҿң  сұйықтығы  берілген  нұсқаларының  0-30  см  жыртылу  қабатының 

кҿлемді  салмағы  ешқандай  тыңайтқыш  берілмеген  бақылау  нұсқасымен 

салыстырғанда кҿлемдік салмақ тиісінше 0,12-0,14 г/см

3

 аз болды. 

684 

 

Резюме 

 

В  статье  приведены  влияние    органический  удабрений  на  на  агрофизические свойства 

почв в условиях  светло-сереземных почвах юга Казахстана. 

 

       Summary 

 

In article are provided influence organic fertilizers on on agrophysical properties of soils 

in the conditions of light-serezemnykh soils of the South of Kazakhstan. 

 

Пайдаланылған ҽдебиеттер 

 

1.  Имамалиев  А.  Методика  полевых  и  вегетационных  опытов  с 

хлопчатником в условиях орошения. - Ташкент. СоюзНИХИ. – 1981. – С. 

18-27. 

 

УДК: 633.31 : 631.527 

 

Создание высокоурожайных сортов люцерны юга  Казахстана 

 

Умбетаев И. – генеральный директор, д.с.-х.н., 

Гусейнов И. – заведующий отделом селекции сортов хлопчатника, к.с.-х.н., 

Махмаджанов С. – заведующий отделом семеноводства хлопчатник, 

Золина В. – научный сотрудник, 

ТОО «Казахский научно-исследовательский институт хлопководства» 

 

Существующие  в  нашей  области  сорта  люцерны  используемые,  в 

орошаемой  зоне  юга  Казахстана  не  обеспечивают  требуемое  количество 

кормов.  Поэтому  стоит  задача  вывести  новые  отечественные 

конкурентоспособные  сорта  орошаемой  люцерны  и  использовать  для 

посева  на  хлопково-люцерновом  севообороте  в  целях  увеличения 

накопления кормовой базы для развития животноводства в регионе. 

Внедрение  новых  сортов  и  гибридов  в  производство  -  один  из 

надежных  факторов  повышения  урожайности  сельскохозяйственных 

культур.  Любой  сорт  наиболее  эффективно  проявляет  полученные  по 

наследству  урожайные  свойства  только  в  том  случае,  если  для  посева 

будут 

использованы 

высококачественные 

семена. 

Важным 

технологическим  и  морфологическим  признаком  сорта  растений  является 

их  высота.  Для  сенокосного  травостоя  увеличение  его  высоты  повышает 

коэффициент отчуждения его надземной массы при отсутствии полегания. 

Как  отмечает  Бурнашев  М.А.  [1,с.3]  свойственная  гибридам 

повышенная  жизненность  и  продуктивность  резко  проявляются  в  тех 

комбинациях,  где  родители  происходят  из  различных  эколого-

географических  зон.  Поэтому  правильный  подбор  родительских 

компонентов  при  скрещивании  имеет  решающее  значение  для  получения 

более жизненного потомства, сохраняющего высокую продуктивность и в 

последующих поколениях. 

685 

 

В опытах Х.У.Азимов [2, с.64] показывает, что на сероземных почвах 

Ташкентской  области  урожай  семян  люцерны  в  зависимости  от  режима 

орошения  составил  4,1-8,5  ц/га  в  первом  и  4,2-9,3  ц/га  во  втором  укосах. 

Исходя из этого автор рекомендует использовать на семена второй укос. 

Для  испытания  и  отбора  высокопродуктивных  сортов  люцерны, 

адаптированных  к  условиям  среднезасоленности  с  близким  залеганием 

грунтовых  вод  1,5-2,0  м  в  орошаемой  зоне  юга  Казахстана  необходимо 

было решить следующие задачи: 

- закладка селекционных питомников; 

-гибридизация с выбранным исходным материалом на изолированных 

участках; 

-изучение  взаимосвязи  наследуемых  признаков  в  следующих 

поколениях и адаптация в стрессовой среде; 

-отбор  лучших  рекомбинантов  с  последующим  изучением  их  в 

потомстве 

до 

создания 

новых 

линий 

люцерны 

с 

высокой 

продуктивностью; 

-оценка  семей  и  линий  по  основным  биолого-хозяйственным 

показателям в контрольном и конкурсном  питомниках; 

Сопоставление их осуществлялось с показателями стандартного сорта 

Саркыра-2005. 

-  размножение  новых  сортов  для  передачи  их  в  государственное 

сортоиспытание и внедрение в производство. 

В  процессе  селекции  эти  образцы  свободно  переопылялись  с 

образцами  различными  по  скороспелости  и  биологическим  свойствам. 

Результаты анализа и учета растений по 3-м укосам за 2012 год позволили 

выявить наиболее ценные образцы люцерны. 

Из  таблицы  по  хозяйственно-биологическим  показателям  на 

конкурсном  сортоиспытании  видно,  что  по  6  образцам  изучаемых  в 

конкурсном  сортоиспытании  (таблица)  выделились  образцы:  М-2400,  М-

2401,  М-2402,  М-2403,  М2404,  облиственность  превышала  стандарт  от  3  

до 5 %, высота стебля к укосу составляла 98,3-104,4 см, это на 5,1-11,2 см 

выше, чем у стандарта. 

 

Таблица  – Хозяйственно-биологические показатели в КСИ 

 

№№ 

образцо

в 

Гус-

тота, 

шт./

м

2

 

Чис-

ло 

стеб-

лей, 

шт./

м

2

 

Обл

ист

вен

нос

ть, 

% 

Высо

-та 

стеб-

ля 

пере

д 

уко-

сом, 

ср.  за 

3 

Межукосный 

период, 

дн. 

Урожайност

ь  из  расчета 

на 1 га, ц/га 

1-й 

укос 

2-

ой 

уко

с 

3-ий укос 

зеле-

ной 

масс

ыср. 

за  3 

укос

а 

сухой 

масс

ы,  ср. 

за  3 

укоса 

686 

 

укоса

, см 

Саркыр

а-2005-

St. 

18 

419 

57 

93,2 

Н

а 8

4-

ы

й 

де

нь

, 2

9.

06

 

Н

а 

67

 д

ен

ь 

по

сле 

1-

го

 

ук

оса, 

04

.0

8 

Н

а 

58

 д

ен

ь 

по

сле 

2-

го

 

ук

оса, 

29

.1

0 

(4

-ы

й 

ук

ос 

оставл

ен

 н

а 

вып

ас КРС,

 2

9.1

1)

  498,2  124,5 

М-2400  20 

512 

62 

98,3 

504,1  126,0 

М-2401  20 

508 

61 

101,2 

504,3  126,0 

М-2402  19 

504 

61 

104,4 

509,2  127,3 

М-2403  19 

491 

60 

102,7 

520,3  130,0 

М-2404  20 

498 

62 

101,5 

504,7  126,0 

Е – 1,23 ц/га; Р – 0,97 %; М – 126,6 ц/га;  НСР

05

 – 3,6 ц 

 

Межукосный период составил: 1 укос – 84 дней, 2 укос  – 67 дней, 3 

укос  –  55  дней.  Высокой  урожайностью  отличился  образец  М-2403, 

средняя  урожайность  зеленой  массы  составила  520,3  ц/га,  сухой  массы  – 

130,0 ц/га за три укоса, это на 22,1 ц/га по зеленой массе и на 5,5 ц/га по 

сухой массе превысило стандарт Саркыра-2005. 

Налаживание  семеноводства  люцерны  в  орошаемой  зоне  юга 

Казахстана  и  обеспечение  высококачественными  семенами  новых 

конкурентоспособных,  высокоурожайных  адаптированных  сортов  для 

производства  одно  из  основных  приоритетных  направлений  данного 

времени. 

Эффективность    высокоурожайного  сорта  люцерны  М-2403  при 

реализационной  цене  42  тыс.  тенге  за  1  тонну  сухого  сена.  Высокая 

прибыль 412620 тг/га была получена при выращивании образца М-2403 за 

счет высокого урожая сена, это на 22360тг/га выше, чем стандарт. 

Таким  образом,  из  испытываемых  образцов  по  хозяйственно- 

биологическим  показателям  выделился  в  конкурсном  питомнике  образец  

М-2403,  средняя  урожайность  зеленой  массы  составила  520,3  ц/га,  сухой 

массы – 130,0 ц/га за три укоса, это на 22,1 ц/га по зеленой массе и на 5,5 

ц/га  по  сухой  массе  превысило  стандарт  Саркыра-2005.  В  перспективе  с  

образцом  М-2403  будет  проведено  дополнительное  испытание  для 

закрепления хозяйственно-биологических признаков с передачей в ГСИ. 

 

Резюме 

 

Проведено  изучение  популяций  люцерны  в  конкурсном  питомнике.  Выделены 

наиболее продуктивные образцы. 

 

 

 

687 

 

Summary 

 

Оf  the study of populations of alfalfa in the nursery. The most productive samples. 

жүктеу/скачать 5,96 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: