Қысқаша теориялық мәліметтер

Кәсіпорын қаржылық-шаруашылық қызметінің диагностикасы мен талдауының пәні болып жұмыстың қорытындысы, оның өзгеру себебі мен болуы мүмкін экономикалық зардаптары табылады. Шаруашылық жүргізудің қорытындысы кәсіпорынның қаржылық жағдайымен, алынған пайда көлемімен (экономикалық қорытынды), өндірілген және сатылған өнім көлемімен (өндірістік қорытынды), техникалық және әлеуметтік жағдайдың деңгеймен түсіндірілуі мүмкін. Аталғандардың барлығы өзара байланысты және шарттасқан, себебі олар қаржылық, экономикалық, өндірістік және әлеуметтік салалардың да қызмет тиімділігін көрсетіп тұр.

Кәсіпорынның қаржылық-шаруашылық қызметінің диагностикасы мен талдауының міндеттері олардың басқа қолданбалы салаларындағы функцияларымен байланысты пайда болады. Олардың негізгілері:

- бизнес-жоспарлар және ішкі өндірістік нормативтер құрастырудағы ғылыми-экономикалық негіздің артуы;

- еңбек, материалдық және қаржы ресурстарын (бөлек немесе бірге) қолданудың тиімділік деңгейін бағалау;

- барлық қаржылық-шаруашылық қызметтің деңгейінде шығынды үнемдеу қорын іздеу;

- басқарушылық шешімдер мен жоспардың орындалуына бақылау.

Талдауды функционалды белгілеріне байланысты бөлу оған деген тәжірибелік қызығушылық тудырады, яғни оның қандай роль атқарып, міндеттерді шешуіне байланысты. Талдаудың қаржылық, басқарушылық, маркетингтік, инвестициялық, экономика-техникалық, логистикалық, функционалды-құндық және т.б. түрлерін бөліп қарастырады.

Қаржылық талдау орталық орындардың алғашқыларының бірін алады. Ол аудит және қаржылық менеджмент элементтерімен іске алады.

Оның негізгі мақсаты – кәсіпорынның қаржылық қорытындысының диагностикасы, қаржылық жағдайдың бағалануы және қаржылық қызметтің тиімділігі.

Қаржылық талдаудың мақсаты – кәсіпорынның қаржылық жағдайын шығарылған қорытындылар негізінде бағалау, оның жақсаруына кеңес беру. Ол ішкі және сыртқы болуы мүмкін. Сыртқы талдау міндеттері жинақтық ақпараттыңтұтынушылар қызығушылығы арқылы анықталады. Ішкі қаржылық талдау кәсіпорындағы қаржылық жағдайдың себептерін тереңірек зерттейді, айналым және негізгі құралдарды тиімді пайдаланады, көлем, өзіндік құн және табыс көрсеткіштері арасындағы өзара байланысты қарастырады.

Қаржылық талдау жүргізбес бұрын оның мақсаты мен міндеттерін анықтау керек. Содан соң талдаудың бағдарламасы ұйымдастырылады, әдістері, мақсаттары мен міндеттерін шешуге арналған нұсқаулары, талдаудың ақпараттық базасы, өзгеріс туындаған сәтте қабылданатын шешім талаптары анықталады.

Әдістемелік талдаудың келесі бөліктерін қамтиды: есептік жылдағы қаржылық жағдайдың жалпы бағалануы және өзгерісінің жалпы бағалануы; кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын талдау; баланс жойылуын талдау; кәсіпорынның төлемқабілеттілігін және іскерлік белсенділігін талдау; қаржылық қорытынды талдау.