Ќазаќстан республикасыныѕ білім жјне єылым министрлігі
Өсу мен даму гетерохронды болады
жүктеу/скачать 464 Kb.
|
«жас ерекшелік физиологиясы жєне мектеп гигиенасы» п ні бойынша
- Бұл бет үшін навигация:
- 2. Мүшелер мен мүшелер жуйелерінің өсу мен даму қарқыны әртүрлі
- 3. Өсу мен даму баланың жынысына байланысты
- 4. Әрекеттік жүйелер мен мүшелердің қызметтерінің биологиялық беріктігі
- 5. Өсу мен дамудың тұқым қуалау қасиеттері мен сыртқы ортаның жағдайларына тәуелділігі.
- 6. Өсу мен даму акселерациясы
- . Жас кезеңдері
| 1. Өсу мен даму гетерохронды болады, яғни үнемі біркелкі болмайды( гетерос- әртүрлі,хронос – уақыт). Өсу қарқыны адам өмірінде 3 рет күшейеді: тұғаннан 3 жасқа дейін, 3-7 жас арасында, жыныстық жетілу кезінде. Сонымен қатар, жеке мүшелер мен жүйелерінің өсіп дамуы гетерохронды болады.
2. Мүшелер мен мүшелер жуйелерінің өсу мен даму қарқыны әртүрлі. Баланың алғашқы жылғы өмірінде миы тез өседі. Мұның себебі – баланың сыртқы ортамен байланысы ми арқылы іске асады, барлық мүшелердің қызметі жүйке жүйесінің, қызметіне тікелей байланысты. Ал лимфа ұлпаларының өсіп жетілуі 10-12 жаста күшейеді. 3. Өсу мен даму баланың жынысына байланысты. Бала ағзасының жыныстық айырмашылықтары қыздар мен ер балалардың денесінің өсіп дамуында, олардың қарқынында, жеке мүшелер жүйесінің жетілуінде көзге түседі. Айталық, жыныстық жетілгенге дейін ер баланың антропометрлік көрсеткіштері, әсіресе денесінің ұзындығы қыздардан жоғары болса, жыныстық жетілу кезінде, керісінше, қыздардың бойы, салмағы, кеуде шеңбері анағұрлым жоғары болады. Жыныстық айырмашылықты оқу-тәрбие, спорт, қара жұмысты ұйымдастырғанда еске алып, жынысына қарай мөлшерлейді. 4. Әрекеттік жүйелер мен мүшелердің қызметтерінің биологиялық беріктігі немесе мықтылығы. Қандай да болмасын мүшелер жүйесінің қызметі өмірдегі қажеттіліктен анағұрлым артық мөлшерде болады. Бұған қоса, көпшілік қызметтердің бірнеше мүшелерде қосарланып орындалуы байқалады. Мұндай ұйымдасу ағзаға қауырт жағдайларда тірлігін сақтап қалу үшін қажет. Дегенмен, балалар мен жастардың оқуын, дене еңбегін, спортпен шұғылдануын шектеп отырған жөн. Өйтпесе бала ағзасы жан-жақты дамымайды. 5. Өсу мен дамудың тұқым қуалау қасиеттері мен сыртқы ортаның жағдайларына тәуелділігі. Баланың өсу мен даму қарқыны, жыныстық деморфизм, жеке мүшелердің жетілуі тұқым қуалау қасиеттеріне байланысты. Дегенмен олар сыртқы ортаның жағдайына байланысты ауытқуы да мүмкін. 6. Өсу мен даму акселерациясы. Балалардың өсу мен дамуының олардың ата-аналарымен салыстырғанда жылдамырақ болуын акселерация деп атайды, яғни қазіргі балалар мен жастардың белгілі бір жас мерзімінде олардың ата-аналарының сол жасындағы денесінің ірі болып, ерте жетілуін айтады. Өсу мен дамудың акселерациясының себептері туралы бірнеше болжамдар бар ( генетикалық , урбанизациялық , әлеуметтік-экономикалық ), бірақ олардың әрқайсысы жеке алғанда өсу мен дамудың акселерациясын толық дәлелдей алмайды. Оқу-тәрбие жұмыстарын ұйымдастырғанда балалардың жасын белгілі бір топқа бөлуге тура келеді, яғни әртүрлі жастағы балаларды бір топқа қосады. Жас кезеңдері деп өсу мен дамуы ұқсас, физиологиялық ерекшеліктері бірдей уақыт мөлшерінің шегін айтады. Белгілі бір жас кезеңінде ағзаның даму дәрежесі бір деңгейге жетіп, келесі деңгейге дайындалу мерзімі басталады. Адамның барлық өмірін 12 кезеңге бөледі: 1. Жаңа туған сәби (алғашқы 10 күн өмірі). 2. Емшектегі сәби (10 күннен 1 жасқа дейін). 3. Алғашқы балалық шақ (1-3 жас). 4. Бірінші балалық шақ (4-7 жас). 5. Екінші балалық шақ (қыздар 8-11 жас, ұлдар 8-12 жас). 6. Жеткіншек немесе жасөспірімдер (қыздар12-15 жас, ұлдар 13-16 жас ). 7. Кәмелеттік шақ (қыздар 16-20 жас, ұлдар 17-21 жас). 8. Ересектік мерзімінің бірінші жартысы (әйелдер 21-35 жас, ерлер 22-35 жас). 9. Ересектік мерзімінің екінші жартысы (әйелдер 3 6-55 жас, ерлер 36- 60 жас). 10. Егде жас (әйелдер 55-7 4 жас, ерлер 60-74 жас). 11. Кәрілік шақ (әйелдер мен ерлер 74-90 жас). 12. Ұзақ өмір сүрушілер (90 жастан әрі қарай). Физиологиялық тұрғыдан алғанда ұсынылып отырған Мәскеулік 1965 жылғы топтастыру ғылыми негізделген және ағзаның ерекшеліктеріне сәйкес деуге болады. Әрбір жас кезеңдерінің белгілі бір ерекшеліктері болады. Бір кезеңнен екінші кезеңге ауысу уақытын өзгеру мезгілі деп атайды. Жас кезеңдерінің ортақ ерекшеліктеріне қоса, әрбір адамның өзінің жеке басынынң ерекшеліктері болады. Олар адамның денсаулығына, тұрмыс жағдайына және жүйке жүйесінің даму дәрежесіне, т.б. қарай әртүрлі болады. Негізгі әдебиеттер. [1-2-5] Қосымша әдебиеттер. [2-3-6] жүктеу/скачать 464 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|