Қазақстан Республикасының Еңбек Кодексі

 

Қазақстан Республикасының Еңбек Кодексі 

Қазақстан Республикасының Кодексі 2015 жылғы 23 қарашадағы № 414-V ҚРЗ

 

      РҚАО-ның ескертпесі!

 

       Осы Кодекстің қолданысқа енгізілу тәртібін 204-баптан қараңыз.

 

      МАЗМҰНЫ

 

   ЖАЛПЫ БӨЛІК 

   1-БӨЛІМ. ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР 

   1-тарау. НЕГІЗГІ ЕРЕЖЕЛЕР 

      1-бап. Осы Кодексте пайдаланылатын негізгі ұғымдар

 

      1. Осы Кодексте мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылады:

 

      1) азаматтық қызмет – азаматтық қызметшілердің қазыналық кәсіпорындардың, 

мемлекеттік мекемелердің міндеттері мен функцияларын іске асыруға, мемлекеттік 

органдарға техникалық қызмет көрсетуді жүзеге асыруға және олардың жұмыс істеуін 

қамтамасыз етуге бағытталған лауазымдық өкілеттіктерді орындау жөніндегі кәсіптік 

қызметі;

 

      2) азаматтық қызметші – Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген 

тәртіппен қазыналық кәсіпорындарда, мемлекеттік мекемелерде ақы төленетін штаттық 

лауазымды атқаратын және олардың міндеттері мен функцияларын іске асыру, мемлекеттік 

органдарға техникалық қызмет көрсетуді жүзеге асыру мен олардың жұмыс істеуін қамтамасыз 

ету мақсатында лауазымдық өкілеттіктерді жүзеге асыратын адам;

 

      3) айлық жалақының ең төмен мөлшері – біліктілікті қажет етпейтін қарапайым (онша 

күрделі емес) еңбек жұмыскері осы Кодексте белгіленген қалыпты жағдайларда және жұмыс 

уақытының қалыпты ұзақтығы кезінде еңбек міндеттерін орындаған кезде бір айда оған 

төленетін ақшалай төлемдердің кепілдік берілген ең төмен мөлшері;

 

      4) арнайы киім – жұмыскерді зиянды және (немесе) қауіпті өндірістік факторлардан 

қорғауға арналған киім, аяқкиім, баскиім, қолғап, өзге де жеке қорғаныш құралдары;

 

      5) ауыр жұмыстар – жұмыскердің ауыр (он килограмм және одан ауыр) заттарды қолмен 

тұрақты түрде орнынан қозғалтуға, жылжытуға және тасуға байланысты әрі дене күшін 

жұмсауды талап ететін (250 ккал/сағаттан астам энергия жұмсалатын) қызметінің түрлері;

 

      6) ауысымдық жұмыс – тәулік ішінде екі не үш немесе төрт жұмыс ауысымындағы жұмыс;

 

      7) әлеуметтік әріптестік – жұмыскерлер (жұмыскерлердің өкілдері), жұмыс берушілер 

(жұмыс берушілердің өкілдері), мемлекеттік органдар арасындағы еңбек қатынастарын және 

еңбек қатынастарымен тікелей байланысты өзге де қатынастарды реттеу мәселелері бойынша 

олардың мүдделерін үйлестіруді қамтамасыз етуге бағытталған өзара қатынастар жүйесі;

 

      8) бас, салалық, өңірлік келісім (бұдан әрі – келісім) – тараптардың 

республикалық, салалық және өңірлік деңгейлердегі жұмыскерлер үшін мазмұнын және еңбек 

жағдайларын, жұмыспен қамтуды және әлеуметтік кепілдіктерді белгілеу жөніндегі 

міндеттемелерін айқындайтын әлеуметтік әріптестік тараптарының арасында жасалатын 

жазбаша келісім нысанындағы құқықтық акт;

 

      9) бейбәсекелестік туралы талап – жұмыс берушіге нұқсан келтіруі ықтимал 

әрекеттерді жүзеге асыруға жұмыскердің құқығын шектейтін, бейбәсекелестік туралы шарттың 

талаптары;

 

      10) бос тұрып қалу – экономикалық, технологиялық, ұйымдастырушылық, өзге де 

өндірістік немесе табиғи сипаттағы себептер бойынша жұмыстың уақытша тоқтап тұруы;

 

      11) біліктілік санаты (разряды) – орындалатын жұмыстардың күрделілігін көрсететін, 

жұмыскердің біліктілігіне қойылатын талаптар деңгейі;

 

      12) делдал – еңбек қатынастарының тараптары еңбек дауын шешу жөнінде қызметтер 

көрсету үшін тартатын жеке немесе заңды тұлға;

 

      13) демалыс – жұмыс орны (лауазымы) мен осы Кодексте белгіленген жағдайларда 

орташа жалақысын сақтай отырып, жұмыскердің жыл сайынғы демалуын қамтамасыз ету немесе 

әлеуметтік мақсаттар үшін жұмыскерді белгілі бір кезеңге жұмыстан босату;

 

      14) еңбек – адам мен қоғамның өмір сүру және қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін 

қажетті материалдық, рухани және басқа да құндылықтарды жасауға бағытталған адам 

қызметі;

 

      15) еңбек гигиенасы – жұмыскерлердің денсаулығын сақтау, өндірістік орта мен еңбек 

процесінің қолайсыз әсерлерінің профилактикасы жөніндегі санитариялық-эпидемиологиялық 

шаралар мен құралдар кешені;

 

      16) еңбек дауы – Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасын қолдану, 

келісімдердің, еңбек және (немесе) ұжымдық шарттардың, жұмыс беруші актілерінің 

талаптарын орындау немесе өзгерту мәселелері бойынша жұмыскер (жұмыскерлер) мен жұмыс 

берушінің (жұмыс берушілердің) арасындағы келіспеушіліктер;

 

      17) еңбек жағдайлары – еңбекке ақы төлеу, еңбекті нормалау, еңбек міндеттерін 

орындау, жұмыс уақыты мен тынығу уақытының режимі жағдайлары, кәсіптерді (лауазымдарды) 

қоса атқару, қызмет көрсету аймақтарын кеңейту, жұмыста уақытша болмаған жұмыскердің 

міндеттерін атқару, еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау тәртібі, техникалық, 

өндірістік-тұрмыстық жағдайлар, сондай-ақ тараптардың келісуі бойынша өзге де еңбек 

жағдайлары;

 

      18) еңбек жөнiндегi уәкiлеттi мемлекеттiк орган – Қазақстан Республикасының 

заңнамасына сәйкес еңбек қатынастары саласындағы басшылықты және салааралық үйлестіруді 

жүзеге асыратын орталық атқарушы орган;

 

      19) еңбек инспекциясы жөніндегі жергілікті орган – облыстың, республикалық маңызы 

бар қаланың, астананың жергілікті атқарушы органдарының тиісті әкімшілік-аумақтық бірлік 

шегінде Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес еңбек қатынастары саласындағы 

өкілеттіктерді жүзеге асыратын құрылымдық бөлімшесі;

 

      20) еңбекке ақы төлеу – осы Кодекске және Қазақстан Республикасының өзге де 

нормативтік-құқықтық актілеріне, сондай-ақ келісімдерге, еңбек, ұжымдық шарттарға және 

жұмыс берушінің актілеріне сәйкес жұмыскерге еңбегі үшін берілетін сыйақының міндетті 

төлемін жұмыс берушінің қамтамасыз етуіне байланысты қатынастар жүйесі;

 

      21) еңбек қатынастары – Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасында, 

келісімдерде, еңбек, ұжымдық шарттарда және жұмыс берушінің актілерінде көзделген 

құқықтар мен міндеттерді жүзеге асыру кезінде жұмыскер мен жұмыс берушінің арасында 

туындайтын қатынастар;

 

      22) еңбек қатынастарымен тікелей байланысты қатынастар – осы Кодексте көзделген 

жағдайларда еңбекті ұйымдастыру мен басқаруға, жұмысқа орналастыруға, жұмыскерлерді 

кәсіптік даярлауға, қайта даярлауға және олардың біліктілігін арттыруға, әлеуметтік 

әріптестікке, ұжымдық шарттар мен келісімдер жасасуға, еңбек жағдайларын белгілеуге 

жұмыскерлердің (жұмыскерлер өкілдерінің) қатысуына, еңбек дауларын шешуге және Қазақстан 

Республикасы еңбек заңнамасының сақталуын бақылауға байланысты қалыптасатын қатынастар;

 

      23) еңбек қауіпсіздігі – еңбек қызметі процесінде жұмыскерлерге зиянды және 

(немесе) қауіпті өндірістік факторлардың әсерін болғызбайтын іс-шаралар кешенімен 

қамтамасыз етілген, жұмыскерлердің қорғалуының жай-күйі;

 

      24) еңбек қауіпсіздігі жағдайлары – жұмыскер еңбек міндеттерін орындаған кезде 

еңбек процесі мен өндірістік ортаның еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау талаптарына 

сәйкестігі;

 

      25) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау мониторингі – өндірістегі еңбек 

қауіпсіздігінің және еңбекті қорғаудың жай-күйін қадағалау жүйесі, сондай-ақ еңбек 

қауіпсіздігінің және еңбекті қорғаудың жай-күйін бағалау мен болжау;

 

      26) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы нормативтер – 

эргономикалық, санитариялық-эпидемиологиялық, психофизиологиялық және еңбектің қалыпты 

және қауіпсіз жағдайларын қамтамасыз ететін өзге де талаптар;

 

      27) еңбек қызметіне байланысты жазатайым оқиға – өзінің еңбек (қызметтік) 

міндеттерін немесе жұмыс берушінің тапсырмаларын орындауы кезінде жұмыскердің өндірістік 

жарақаттануы, денсаулығының кенеттен нашарлауы немесе улануы салдарынан оның еңбекке 

қабілеттілігінен уақытша немесе тұрақты айырылуына не қайтыс болуына әкеп соқтырған 

зиянды және (немесе) қауіпті өндірістік фактордың жұмыскерге әсер етуі;

 

      28) еңбек міндеттері – жұмыскер мен жұмыс берушінің Қазақстан Республикасының 

нормативтік-құқықтық актілерінде, жұмыс берушінің актісінде, еңбек, ұжымдық шарттарда 

келісілген міндеттемелері;

 

      29) еңбек өтілі – жұмыскер еңбек міндеттерін орындауға жұмсаған, күнтізбемен 

есептелген уақыт, сондай-ақ осы Кодекске сәйкес еңбек өтіліне кіретін өзге де кезеңдер;

 

      30) еңбек тәртібі – жұмыс беруші мен жұмыскерлердің Қазақстан Республикасының 

нормативтік-құқықтық актілерінде, сондай-ақ келісімдерде, еңбек, ұжымдық шарттарда, 

жұмыс берушінің актілерінде, құрылтай құжаттарында белгіленген міндеттемелерді тиісінше 

орындауы;

 

      31) еңбек тәртіптемесі – жұмыскерлер мен жұмыс берушінің еңбекті ұйымдастыру 

жөніндегі қатынастарын реттеу тәртібі;

 

      32) еңбекті қорғау – құқықтық, әлеуметтік-экономикалық, ұйымдастырушылық-

техникалық, санитариялық-эпидемиологиялық, емдеу-профилактикалық, оңалту және өзге де 

іс-шаралар мен құралдарды қамтитын, еңбек қызметі процесінде жұмыскерлердің өмірі мен 

денсаулығының қауіпсіздігін қамтамасыз ету жүйесі;

 

      33) еңбекті қорғау жөніндегі техникалық инспектор – еңбек қауіпсіздігі және 

еңбекті қорғау жөніндегі ішкі бақылауды жүзеге асыратын жұмыскерлердің өкілі;

 

      34) еңбекті нормалау – нақты ұйымдастыру-техникалық жағдайларда жұмыскерлердің 

жұмысты орындауға (өнім бірлігін дайындауға) арналған қажетті еңбек шығындарын (уақытты) 

айқындау және осы негізде еңбек нормаларын белгілеу;

 

      35) еңбектің қауіпсіз жағдайлары – жұмыс істейтіндерге өндірістік факторлардың 

әсерінің деңгейлері белгіленген нормативтерден аспайтын еңбек жағдайлары;

 

      36) еңбек шарты – жұмыскер мен жұмыс берушінің арасындағы жазбаша келісім, бұған 

сәйкес жұмыскер белгілі бір жұмысты (еңбек функциясын) жеке өзі орындауға, еңбек 

тәртіптемесін сақтауға міндеттенеді, ал жұмыс беруші жұмыскерге келісілген еңбек 

функциясы бойынша жұмыс беруге, осы Кодексте, Қазақстан Республикасының заңдарында және 

Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік-құқықтық актілерінде, ұжымдық шартта, 

жұмыс берушінің актілерінде көзделген еңбек жағдайын қамтамасыз етуге, жұмыскерге 

уақтылы және толық мөлшерде жалақы төлеуге міндеттенеді;

 

      37) жалақы – жұмыскердің біліктілігіне, орындалатын жұмыстың күрделілігіне, 

санына, сапасына және жағдайларына қарай еңбек үшін төленетін сыйақы, сондай-ақ өтемақы 

және ынталандыру сипатындағы төлемдер;

 

      38) жеке қорғаныш құралдары – жұмыскерді зиянды және (немесе) қауіпті өндірістік 

факторлардың әсерінен қорғауға арналған құралдар, оның ішінде арнайы киім;

 

      39) жұмыс беруші – жұмыскер еңбек қатынастарында болатын жеке немесе заңды тұлға;

 

      40) жұмыс берушілердің өкілдері – құрылтай құжаттары және (немесе) сенімхат 

негізінде жұмыс берушінің немесе жұмыс берушілер тобының мүдделерін білдіруге уәкілеттік 

берілген жеке және (немесе) заңды тұлғалар;

 

      41) жұмыс берушінің актілері – жұмыс беруші шығаратын бұйрықтар, өкімдер, 

нұсқаулықтар, қағидалар, ережелер, ауысымдық кестелер, вахта кестелері, демалыс 

кестелері;

 

      42) жұмыс берушінің қызметін декларациялау – жұмыс берушінің қызметін ол берген 

өтініш негізінде Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының талаптарына сәйкес келеді деп 

тану рәсімі;

 

      43) жұмыскер – жұмыс берушімен еңбек қатынастарында тұратын және еңбек шарты 

бойынша жұмысты тікелей орындайтын жеке тұлға;

 

      44) жұмыскерлердiң өкiлдерi – кәсiптiк одақтардың, олардың бiрлестiктерiнiң 

органдары, ал олар болмаған кезде жұмыскерлердiң жалпы жиналысында (конференциясында) 

жұмыскерлердiң (конференция делегаттарының) кемінде үштен екісі қатысқан кезде 

қатысушылардың көпшілік дауысымен сайланған және уәкiлеттiк берілген сайланбалы өкiлдер;

 

      45) жұмыс орны – жұмыскердің еңбек қызметі процесінде еңбек міндеттерін орындауы 

кезінде оның тұрақты немесе уақытша болатын орны;

 

      46) жұмысты тарифтеу – орындалатын жұмыстарды Жұмыстар мен жұмысшы кәсіптерінің 

бірыңғай тарифтік-біліктілік анықтамалығына және Басшылар, мамандар және басқа да 

қызметшілер лауазымдарының, жұмысшы кәсіптерінің тарифтік-біліктілік сипаттамаларының 

біліктілік анықтамалығына және ұйымдар басшылары, мамандары және басқа да қызметшілері 

лауазымдарының үлгілік біліктілік сипаттамаларына сәйкес белгілі бір күрделілікке 

жатқызу;

 

      47) жұмыс уақыты – жұмыскер жұмыс берушінің актілеріне және еңбек шартының 

талаптарына сәйкес еңбек міндеттерін орындайтын уақыт, сондай-ақ осы Кодекске, Қазақстан 

Республикасының өзге де нормативтік-құқықтық актілеріне, ұжымдық шартқа, жұмыс берушінің 

актісіне сәйкес жұмыс уақытына жатқызылған өзге де уақыт кезеңдері;

 

      48) жұмыс уақытының жиынтық есебі – жұмыс беруші белгілеген есептік кезеңдегі 

жұмыс уақытын жинақтау жолымен есептелген жұмыс уақытының есебі;

 

      49) зиянды еңбек жағдайлары – зиянды өндірістік факторлардың болуымен сипатталатын 

еңбек жағдайлары;

 

      50) зиянды өндірістік фактор – жұмыскерге әсер етуі ауыруына немесе еңбекке 

қабілеттілігінің төмендеуіне және (немесе) ұрпағының денсаулығына кері ықпал етуге әкеп 

соғуы мүмкін өндірістік фактор;

 

      51) кәсіптік ауру – жұмыскердің өз еңбек (қызметтік) міндеттерін орындау кезінде 

оған зиянды және (немесе) қауіпті өндірістік факторлардың әсер етуінен туындаған 

созылмалы немесе қатты ауру;

 

      52) кепілдіктер – жұмыскерлерге әлеуметтік-еңбек қатынастары саласында берілген 

құқықтардың жүзеге асырылуы олардың көмегімен қамтамасыз етілетін құралдар, тәсілдер мен 

жағдайлар;

 

      53) қауіпсіздік нормалары – жұмыскерлердің еңбек қызметі процесінде олардың өмірі 

мен денсаулығын сақтауға бағытталған ұйымдастырушылық, техникалық, санитариялық-

гигиеналық, биологиялық және өзге де нормаларды, қағидаларды, рәсімдер мен 

өлшемшарттарды қамтамасыз ету тұрғысынан өндіріс жағдайларын, өндірістік және еңбек 

процесін сипаттайтын сапалық және сандық көрсеткіштер;

 

      54) қауіпті еңбек жағдайлары – еңбекті қорғау қағидалары сақталмаған жағдайда 

белгілі бір өндірістік немесе жоюға болмайтын табиғи факторлардың әсері жұмыскердің 

өндірістік жарақаттануына, денсаулығының кенеттен нашарлауына немесе улануына әкеп 

соқтыратын, соның салдарынан еңбекке қабілеттіліктен уақытша немесе тұрақты айырылуы, 

кәсіптік ауруға шалдығуы не қайтыс болуы орын алатын еңбек жағдайлары;

 

      55) қауіпті өндірістік фактор – әсері жұмыскердің еңбекке қабілеттіліктен уақытша 

немесе тұрақты айырылуына (өндірістік жарақаттануына немесе кәсіптік ауруына) немесе 

қайтыс болуына әкеп соқтыруы мүмкін өндірістік фактор;

 

      56) қоса атқарылатын жұмыс – жұмыскердің негізгі жұмысынан бос уақытында еңбек 

шарты жағдайында тұрақты, ақы төленетін басқа жұмысты орындауы;

 

      57) мемлекеттік органның шетелдік жұмыскері – еңбек шарты бойынша мемлекеттік 

органға тартылған шетелдік;

 

      58) мереке күндері – Қазақстан Республикасының ұлттық және мемлекеттік мереке 

күндері;

 

      59) негізгі жалақы – тарифтік мөлшерлемелер, лауазымдық айлықақылар, кесімді 

бағалар бойынша төлемді қамтитын, жалақының салыстырмалы түрдегі тұрақты бөлігі және 

Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасында, салалық келісімде, ұжымдық және (немесе) 

еңбек шарттарында көзделген тұрақты сипаттағы төлемдер;

 

      60) өндірістік жабдық – машиналар, механизмдер, құрылғылар, аппараттар, аспаптар 

және жұмысқа, өндіріске қажетті өзге де техникалық құралдар;

 

      61) өндірістік жарақат – жұмыскердің еңбек міндеттерін орындау кезінде алған, оның 

еңбекке қабілеттіліктен айырылуына әкеп соққан денсаулығының зақымдануы;

 

      62) өндірістік қажеттілік – дүлей апатты, аварияны болғызбау немесе жою немесе 

олардың салдарларын дереу жою мақсатында, жазатайым оқиғаларды, бос тұрып қалуды, 

мүліктің жойылуын немесе бүлінуін болғызбау үшін және басқа да айрықша жағдайларда, 

сондай-ақ уақытша болмаған жұмыскерді алмастыру үшін жұмыстарды орындау;

 

      63) өндірістік қызмет – шикізаттың алуан түрлерін өндіруді және қайта өңдеуді, 

қызметтердің алуан түрлерін көрсетуді және жұмыстарды орындауды қамтитын, ресурстарды 

дайын өнімге айналдыру үшін қажетті еңбек құралдарын қолдана отырып жасалатын 

жұмыскерлер әрекеттерінің жиынтығы;

 

      

РҚАО-ның ескертпесі!

 

      64) тармақшаның қолданысқа енгізілу тәртібін ҚР 23.11.2015 № 414-V Кодексінің 

204-

бабынан

 қараңыз.

 

      64) өндірістік объектілерді аттестаттауды жүргізу жөніндегі мамандандырылған 

ұйымдар – білікті кадрлары бар және өзінің құрамында өндірістік орта мен еңбек 

жағдайлары факторларын зертханалық және аспаптық зерттеу жөніндегі зертханалары бар 

немесе осындай зертханалары бар ұйымдармен шарттар жасасқан, өндірістік объектілерді 

еңбек жағдайлары бойынша аттестаттауды жүргізу жөніндегі қызметті жүзеге асыратын 

ұйымдар;

 

      65) өндірістік объектілерді еңбек жағдайлары бойынша аттестаттау – өндірістік 

объектілерде (цехтарда, учаскелерде, жұмыс орындарында, сондай-ақ жұмыс берушілердің 

бөлек тұрған, өндірістік қызметті жүзеге асыратын өзге де бөлімшелерінде) орындалатын 

жұмыстар қауіпсіздігінің жай-күйін, зияндығын, ауырлығын, қауырттығын, еңбек гигиенасын 

айқындау және өндірістік орта жағдайларының еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау 

саласындағы нормативтерге сәйкестігін айқындау мақсатында оларды бағалау жөніндегі 

қызмет;

 

      66) өндірістік санитария – зиянды өндірістік факторлардың жұмыскерлерге әсерін 

болғызбайтын немесе азайтатын санитариялық-гигиеналық, ұйымдастыру іс-шаралары мен 

техникалық құралдар жүйесі;

 

      67) өндірістік факторлар – Қазақстан Республикасының заңнамалық және өзге де 

нормативтік-құқықтық актілеріне сәйкес жұмыскерге әсер ететін техникалық, санитариялық, 

гигиеналық, өндірістік-тұрмыстық және басқа да жағдайлар;

 

      68) өрескел абайсыздық – жұмыскердің еңбекті қорғау және қауіпсіздік техникасы 

қағидаларын және өз денсаулығының қауіпсіздігін бұзуға ықпал ететін әрекеттері;

 

      69) өтемақы төлемдері – жұмыстың ерекше режимі мен еңбек жағдайларына, жұмысынан 

айырылуына, жұмыскерлерге еңбек міндеттерін немесе Қазақстан Республикасының заңдарында 

көзделген өзге де міндеттерді орындауына байланысты шығындарды өтеуге байланысты ақшалай 

төлемдер, сондай-ақ жұмыскерлерді немесе еңбек қатынастарында тұрмайтын өзге адамдарды 

(бұдан әрі – білім алушы) кәсіптік даярлаумен, қайта даярлаумен және біліктілігін 

арттырумен байланысты төлемдер;

 

      70) разрядаралық коэффициент – сабақтас тарифтік-біліктілік разрядтарының тарифтік 

мөлшерлемелері арасындағы арақатынас;

 

      71) тарифтік жүйе – еңбекке ақы төлеу жүйесінің бір түрі, онда жұмыскерлердің 

жалақысы тарифтік мөлшерлемелер (айлықақылар) және тарифтік кестелер негізінде сараланып 

айқындалады;

 

      72) тарифтік кесте – орындалатын жұмыстарды күрделілік және жұмыскерлерді 

біліктілік белгісі бойынша саралауды көздейтін тарифтік разрядтар мен тарифтік 

коэффициенттер жиынтығы;

 

      73) тарифтік мөлшерлеме (айлықақы) – жұмыскердің уақыт бірлігі ішінде белгілі бір 

күрделіліктегі (біліктіліктегі) еңбек міндеттерін орындағаны үшін еңбегіне ақы төлеудің 

тіркелген мөлшері;

 

      74) тарифтік разряд – жұмыстың күрделілік деңгейі және осы жұмысты орындау үшін 

қажетті біліктілік деңгейінің көрсеткіші;

 

      75) тәртіптік жаза – тәртіптік теріс қылық жасағаны үшін жұмыс берушінің 

жұмыскерге қолданатын тәртіптік әсер ету шарасы;

 

      76) тәртіптік теріс қылық – жұмыскердің еңбек тәртібін бұзуы, сондай-ақ еңбек 

міндеттерін тиісінше орындамауы;

 

      77) тынығу уақыты – жұмыскердің еңбек міндеттерін орындаудан бос және өз қалауы 

бойынша пайдалана алатын уақыты;

 

      78) ұжымдық қорғаныш құралдары – жұмыс істейтін екі және одан көп жұмыскерді 

зиянды және (немесе) қауіпті өндірістік факторлардың әсерінен бір мезгілде қорғауға 

арналған техникалық құралдар;

 

      79) ұжымдық шарт – ұйымдағы әлеуметтік-еңбек қатынастарын реттейтін, 

жұмыскерлердің өкілдері арқылы жұмыскерлер мен жұмыс беруші арасында жасалатын жазбаша 

келісім нысанындағы құқықтық акт;

 

      80) үстеме жұмыс – жұмыскер жұмыс берушінің бастамасы бойынша жұмыс уақытының 

белгіленген ұзақтығынан (есептік кезеңдегі жұмыс сағаттарының қалыпты санынан артық) тыс 

орындайтын жұмыс;

 

      81) хабарлама – жұмыскердің немесе жұмыс берушінің жазбаша өтініші не өзге 

тәсілмен (курьерлік пошта, пошта байланысы, факсимильді байланыс, электрондық пошта және 

өзге де ақпараттық-коммуникациялық технологиялар арқылы) берілген өтініштер;

 

      82) іссапар – жұмыс берушінің өкімі бойынша жұмыскерді тұрақты жұмыс орнынан тыс 

жерге белгілі бір мерзімге еңбек міндеттерін орындау үшін жіберу, сондай-ақ жұмыскерді 

басқа жерге оқуға, біліктілігін арттыруға немесе қайта даярлауға жіберу.

 

      2. Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының басқа да арнайы ұғымдары мен 

терминдері осы Кодекстің тиісті баптарында айқындалатын мағыналарда пайдаланылады.

 

      2-бап. Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасы

 

      1. Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасы Қазақстан 

Республикасының Конституциясына негізделеді және осы Кодекстен, Қазақстан 

Республикасының заңдарынан және Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық 

актілерінен тұрады.

 

      2. Осы Кодексте көзделген жағдайларды қоспағанда, Қазақстан Республикасының басқа 

заңдарына еңбек қатынастарын, әлеуметтік әріптестік пен еңбекті қорғау қатынастарын 

реттейтін нормаларды енгізуге тыйым салынады.

 

      3. Егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта осы 

Кодекстегіден өзгеше қағидалар белгіленген болса, онда халықаралық шарт қағидалары 

қолданылады.

 

      Халықаралық шартта оны қолдану үшін заң шығару талап етілетін жағдайларды 

қоспағанда, Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттар еңбек 

қатынастарына тікелей қолданылады.

 

      3-бап. Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының мақсаты

 

              мен міндеттері

 

      1. Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының мақсаты еңбек қатынастарын және еңбек 

қатынастарымен тікелей байланысты өзге де қатынастарды еңбек қатынастары тараптарының 

құқықтары мен мүдделерін қорғауға, еңбек саласындағы құқықтар мен бостандықтардың ең 

төмен кепілдіктерін белгілеуге бағытталған құқықтық реттеу болып табылады.

 

      2. Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының міндеттері еңбек қатынастары 

тараптары мүдделерінің теңгеріміне, әлеуметтік тұрақтылыққа, қоғамдық келісімге 

бағытталған қажетті құқықтық жағдайлар жасау болып табылады.

 

      4-бап. Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының

 

              қағидаттары

 

      Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының қағидаттары:

 

      1) адам мен азаматтың еңбек саласындағы құқықтарының шектелуіне жол бермеу;

 

      2) еңбек бостандығы;

 

      3) еңбек саласындағы кемсітушілікке, мәжбүрлі еңбекке және балалар еңбегінің ең 

нашар түрлеріне тыйым салу;

 

      4) қауіпсіздік және гигиена талаптарына сай келетін еңбек жағдайларына құқықты 

қамтамасыз ету;

 

      5) жұмыскердің өмірі мен денсаулығының басымдығы;

 

      6) еңбегі үшін жалақының ең төмен мөлшерінен кем емес сыйақы құқығын қамтамасыз 

ету;

 

      7) тынығу құқығын қамтамасыз ету;

 

      8) жұмыскерлердің құқықтары мен мүмкіндіктерінің теңдігі;

 

      9) жұмыскерлер мен жұмыс берушілердің өз құқықтары мен мүдделерін қорғау үшін 

бірігу құқығын қамтамасыз ету;

 

      10) әлеуметтік әріптестікті нығайтуда және дамытуда мемлекеттің ықпалы;

 

      11) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау мәселелерін мемлекеттік реттеу болып 

табылады.

 

      5-бап. Еңбек бостандығы

 

      Әркімнің еңбекті еркін таңдауға немесе еңбекке қандай да бір кемсітушіліксіз және 

мәжбүрлеусіз еркін келісуге құқығы, өзінің еңбекке қабілеттілігіне билік етуге, кәсіп 

және қызмет түрін таңдауға құқығы бар.

 

      6-бап. Еңбек саласындағы кемсітушілікке тыйым салу

 

      1. Әркімнің еңбек саласындағы өз құқықтары мен бостандықтарын іске асыруға тең 

мүмкіндіктері бар. Осы Кодексте және Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында 

көзделген жағдайлар мен тәртіптен басқа, ешкімнің еңбек саласындағы құқықтарына шек 

қойылмайды.

 

      2. Ешкімді де еңбек құқықтарын іске асыру кезінде шығу тегіне, әлеуметтік, 

лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге 

көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне, жасына немесе дене кемістіктеріне, сондай-ақ 

қоғамдық бірлестіктерге қатыстылығына байланысты ешқандай кемсітуге болмайды.

 

      3. Еңбек қызметінің тиісті түрлері үшін Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес 

белгіленетін не әлеуметтік және құқықтық басымдықпен қорғалуға мұқтаж адамдар жөнінде 

мемлекеттің ерекше қамқорлығынан туындаған өзгешеліктер, ерекшеліктер, артықшылықтар мен 

шектеулер кемсітушілік болып табылмайды.

 

      4. Еңбек саласында кемсітушілікке ұшырадым деп есептейтін адамдар Қазақстан 

Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен сотқа немесе өзге де орындарға жүгінуге 

құқылы.

 

      7-бап. Мәжбүрлі еңбекке тыйым салу

 

      Мәжбүрлі еңбекке тыйым салынған.

 

      Мәжбүрлі еңбек қандай да бір адамнан қандай да бір жаза қолдану қатерімен талап 

етілетін, оны орындау үшін бұл адам ерікті түрде өз қызметтерін ұсынбаған кез келген 

жұмысты немесе қызметті білдіреді.

 

      Мәжбүрлі еңбекке:

 

      жұмыс мемлекеттік органдардың қадағалауымен және бақылауымен жүргізілетін және оны 

орындайтын адам жеке және (немесе) заңды тұлғалардың билігіне берілмейтін немесе 

тапсырылмайтын жағдайда соттың заңды күшіне енген үкіміне байланысты;

 

      төтенше жағдайда немесе соғыс жағдайында ғана жол беріледі.

 

      8-бап. Осы Кодекстің қолданылу аясы

 

      1. Осы Кодекс:

 

      1) еңбек қатынастарын;

 

      2) еңбек қатынастарымен тікелей байланысты;

 

      3) әлеуметтік әріптестік;

 

      4) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі қатынастарды реттейді.

 

      2. Осы Кодекстің күші, егер заңдарда және Қазақстан Республикасы ратификациялаған 

халықаралық шарттарда өзгеше көзделмесе, Қазақстан Республикасының аумағында орналасқан 

жұмыскерлерге және жұмыс берушілерге, оның ішінде есептік тіркеуден өткен шетелдік заңды 

тұлғалардың филиалдарына және (немесе) өкілдіктеріне қолданылады.

 

      3. Жұмыскерлердің жекелеген санаттарының еңбегін құқықтық реттеудің ерекшеліктері 

осы Кодексте және Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында белгіленеді.

 

      4. Қазақстан Республикасының заңдары осы Кодексте белгіленген құқықтар, 

бостандықтар мен кепілдіктер деңгейін төмендетпеуге тиіс.

 

      9-бап. Еңбек саласындағы ең төмен әлеуметтік стандарттар

 

      Айлық жалақының ең төмен мөлшері, күнделікті жұмыстың (жұмыс ауысымының) ұзақтығы, 

жыл сайынғы ақы төленетін негізгі еңбек демалысы «Ең төмен әлеуметтік стандарттар және 

олардың кепілдіктері туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес еңбек саласындағы 

ең төмен әлеуметтік стандарттар болып табылады.

 

      10-бап. Еңбек шарттары, әлеуметтік әріптестік тараптарының

 

               келісімдері, ұжымдық шарттар, жұмыс берушінің

 

               еңбек саласындағы актілері

 

      1. Еңбек қатынастары, сондай-ақ еңбек қатынастарына тікелей байланысты өзге де 

қатынастар еңбек шартымен, жұмыс берушінің актісімен, келісіммен және ұжымдық шартпен 

реттеледі.

 

      2. Әлеуметтік әріптестік тараптары келісімдерінің, ұжымдық, еңбек шарттарының, 

жұмыс беруші актілерінің Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасымен салыстырғанда 

жұмыскерлердің жағдайын нашарлататын ережелері жарамсыз деп танылады және қолданылмауға 

тиіс.

 

      3. Келісімдердің, ұжымдық, еңбек шарттарының талаптары біржақты тәртіппен 

өзгертілмейді.

 

      11-бап. Жұмыс берушінің актілері

 

      Жұмыс беруші осы Кодекске және Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік 

құқықтық актілеріне, еңбек шартына, келісімдерге, ұжымдық шартқа сәйкес өз құзыреті 

шегінде актілер шығарады.

 

      12-бап. Жұмыс берушінің актілерін шығару кезінде

 

               жұмыскерлер өкілдерінің пікірін ескеру тәртібі

 

      1. Жұмыс беруші келісімдерде, ұжымдық шартта көзделген жағдайларда жұмыскерлер 

өкілдерінің пікірін ескере отырып актілер шығарады.

 

      2. Жұмыс беруші өзінің актісінің жобасын және ол бойынша негіздемені 

жұмыскерлердің өкілдеріне ұсынады. Жұмыскерлердің бірнеше өкілі болған кезде олар жұмыс 

берушінің актілері бойынша пікірді есепке алу үшін сандық құрамы олар мүдделерін 

білдіретін жұмыскерлердің санына пропорционалды түрде болатын біртұтас өкілді орган 

құрады.

 

      3. Жұмыскерлердің өкілдері жұмыс беруші актісінің жобасын табыс етілген күннен 

бастап бес жұмыс күнінен асырмай талқылайды. Жұмыскерлердің өкілдері шешімді осы 

Кодексте белгіленген мерзімдерде ұсынбаған жағдайда, жұмыс беруші актіні пікірді 

ескерместен қабылдауға құқылы.

 

      4. Жұмыскерлер өкілдерінің шешімдері хаттамамен ресімделеді, онда жұмыскерлер 

өкілдерінің жұмыс беруші актісінің жобасымен келісетіні (келіспейтіні) көрсетіледі, 

олардың ұсыныстары болса олар жазылады.

 

      5. Егер жұмыскерлер өкілдерінің пікірінде жұмыс беруші актісінің жобасына келісім 

болмаған не оны өзгерту жөнінде ұсыныстар болған жағдайда, жұмыс беруші:

 

      1) келіскен жағдайда жұмыскерлер өкілдерінің ұсыныстарын ескере отырып өзгертілген 

акт шығарады;

 

      2) келіспеген кезде жұмыскерлердің өкілдерімен қосымша консультациялар өткізуге 

құқылы.

 

      6. Жұмыс беруші актілерін шығару үшін келісімдерге, ұжымдық шартқа сәйкес 

жұмыскерлер өкілдерінің пікірін есепке алу қажет болатын олардың жобалары бойынша 

келісімге қол жеткізілмеген кезде, туындаған келіспеушіліктер, жұмыс берушінің және 

жұмыскерлердің бір өкілі қол қоятын хаттамамен ресімделеді, одан кейін жұмыс беруші 

актіні қабылдауға құқылы.

 

      7. Егер жұмыс берушінің шығарылған актісінде жұмыскерлердің осы Кодексте, еңбек, 

ұжымдық шарттарда, келісімдерде көзделген құқықтары мен кепілдіктерін бұзатын не 

нашарлататын ережелер қамтылған жағдайда, оған еңбек инспекциясы жөніндегі жергілікті 

органға не сотқа шағым жасауға болады.

 

      13-бап. Осы Кодексте белгіленген мерзімдерді есептеу

 

      1. Осы Кодексте, еңбек немесе ұжымдық шартта, келісімдерде белгіленген мерзім 

күнтізбелік күнмен, жылдармен, айлармен, апталармен немесе күндермен есептелетін уақыт 

кезеңінің аяқталуымен айқындалады. Мерзім басталуға тиіс оқиғаны көрсетумен де 

айқындалуы мүмкін.

 

      2. Осы Кодексте көзделген жағдайларда мерзім жұмыс күндерімен есептеледі.

 

      3. Уақыт кезеңімен айқындалатын мерзімнің ағымы оқиғаның басталуы айқындалған, 

оқиға басталған күнтізбелік күннен кейінгі келесі күні басталады.

 

      4. Жылдармен, айлармен, апталармен есептелетін мерзімдер соңғы жылдың, айдың, 

аптаның тиісті күндері аяқталады. Егер айлармен есептелетін мерзімнің аяқталуы тиісті 

күні жоқ айға келетін болса, онда мерзім осы айдың соңғы күні аяқталады. Күнтізбелік 

апталармен немесе күндермен есептелетін мерзімге жұмыс күні емес күндер де қосылады.

 

      5. Егер осы Кодексте өзгеше көзделмесе, мерзімнің соңғы күні жұмыс күні емес күнге 

келсе, онда одан кейінгі бірінші жұмыс күні мерзімнің аяқталған күні болып есептеледі.

 

      14-бап. Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасын

 

               бұзғаны үшін жауаптылық

 

      Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының бұзылуына кінәлі тұлғалар Қазақстан 

Республикасының заңдарына сәйкес жауаптылықта болады.