Қазақстан Республикасының егеменді, тәуелсіз даму парадигмасы, оның қалыптасуы және жүзеге асуы
жүктеу/скачать 35,83 Kb.
|
реф ккогам жане саяси
| 3. Қазақ қоғамының саяси жүйесі
Қазіргі таңдағы саясаттануда «Саяси жүйе» түсінігі маңызды орын алады, өйткені ол сан қырлы саяси байланыстарды зерттейді, қоғамда қалыптасқан қатынастарды, билік қағидаттары мен әр түрлі институттарды қарастырады. Саяси жүйе қоғамның саяси тыныс-тіршілігіндегі билік жүргізу негізін ұйымдастырудың қайнар көзі болып табылады. Саяси жүйе — саясатпен айналысатын субъектілердің өзара әрекет етуінін нақты тарихи нысаны. Ол субъектілер арасында саяси қатынастарды белгілі дәрежеде жйнақтагы ұйымдастырады, саяси қызметті өз үстемдігі арқылы төртіпке келтіреді, олардың ара-жігін анықтап, шекараларын белгілейді. Саяси жүйе — саяси билік арқылы орталықтан басқарылатын қоғамның тыныс-тіршілігін қамтамасыз ететін, біртұтас организм ретіндегі күрделі құрылым. Отандық және шетелдік саяси әдебиеттерде саяси жүйе түсінігіне байланысты әр түрлі көзқарастар айтылып жүр. Қоғамның саяси жүйесі жөнінде де бірқатар теориялар бар. Олардың қатарына американдық ғалым Д.Истонды, американдық саясаттанушы Г.Алмондты, Т.Парсонстың теориясын, К.Доичтың теориясын (кибернетикалық теория), Ресейлік саясаттанушылар М.Г.Анохинның, Ф.М.Бурлацкийдің, Р.А.Матвеевтың және басқалардың теорияларын жатқызуға болады. Американдық ғалым Д. Истон саяси жүйе теориясының негізін қалаушы болып есептеледі. Ол саяси жүйені ресурстар мен құндылықтарды бөліп беретін қоғамдық билікті қалыптастырушы және жұмыс істететін механизм деп қарастырады. Тағы бір американдық саясаттанушы Г. Алмонд саяси жүйені бір жағынан, тұрақтылықты қолдау кезінде қоғамдағы жаңғыртуды жүзеге асыруға көрсетілетін қабілеттілік, ал екінші жағынан, элементтердің өзара байланысының жиынтығы деп сипат-тайды. Бұл ретте әрбір элемент бүкіл жүйеге қажетті маңызды қызметтерді атқарады (мемлекет, партия). Ресейлік саясаттанушылар қоғамның саяси жүйесін зерттеуде әртүрлі тәсілдерді қолданады. К.Доичтық теориясы (кибернетикалық теория) саясатты адамдардың алға қойған максатына жету жолындағы қайрат-жігерлерін басқару мен үйлестіру үрдісі ретінде түсіндіреді, яғни саяси жүйені кибернетикалық құрылым ретінде қарастырады. Американдық әлеуметтанушы Толкотт Парсонс қоғамды күрделі жүйе ретінде қарастырған еді. Оның пікірінше саяси жүйе интеграцияны, ортақ мақсатты талқылап жасау мен таратуды қамтамасыз етуі тиіс екен. Алайда біздің заманымызда әлем күрделене түсті, ал күтпеген дағдарыстар мен алапат апаттардын кез келген уақытта пайда болатындығы ақиқатқа айналды. Қоғамды дамыту үрдістерінін күрделі екендігін түсіну шиелене түсті, оларды реттеуді қамтамасыз етудің қажеттілігі туды. Саяси ұстанымдардың бірі — тұтастықты, бірлікті қамтамасыз ету болғандықтан, саяси жүйе әлеуметтік интеграцияның құралы болуы керек. Ол қоғамдық организмнің құрамдас бөліктерінің қызмет істеуіне әлеуметтік әрқилылықтың теріс әрекет етуіне тосқауыл қоюы тиіс. «Саяси жүйенің» тұжырымдамасы Ресей мен Қазақстан-қоғамтанушыларының күшімен таяуда ғана жасалынды. «Саяси жүйе» термині үш ғылыми түсінікті білдіреді: олар — «жүйе», «саясат», «қоғам». Біріншісі — жүйелік сипаты бар, белгілі бір тұтастықты көздеген қоғамдық көрініске көңіл аударуды мақсат тұтады. Оның құрамындағы элементтер өзара байланысты, бір-бірімен өзара әрекеттеседі. Жүйе түсінігінің өзі қоршаған ортамен үздіксіз бірлікте болудың кажеттілігін, олардың арасындағы өзара тәуелділікті білдіреді. «Саяси» деген сез зерттеліп отырған жүйенің сипатын көрсетеді. Сонымен саяси жүйе дегеніміз қоғамдық өмірдің саяси жүйесімен оның тығыз байланыста болатындығын білдіреді. «Қоғам» түсінігі саяси жүйенің деңгейін көрсетеді. Саяси жүйе - бұл әлеуметтік топтардын қажеттіліктері мен мүдделерін анықтайтын институционалдық білімнің жиынтқ кешені, ол тиісті аймақта жария билікті жүзеге асыру жөніндегі өзара іс-әрекетті қалыптастырады және ұйымдастырады. Саяси жүйе — аса қажетті механизм. Тек соның тікелей әсер етуі арқылы ғана толық билік пен халықтың егемендігі жүзеге асырылып, қамтамасыз етіледі. Басқаша айтсақ, саяси жүйе — адамдар қарым-қатынасының тұрақты түрі. Тікелей сонын қатысуы арқылы сол бір қоғам үшін беделді-биліктік шешім қабылданады және жүзеге асырылады. Саясат, саяси қарым-қатынастар, саяси билік атаулының барлығы осы айтылғандардың негізі етіліп алынады. Саясат саяси жүйенің өмір сүруі мен қызмет етуінің негізгі құралы болып саналады. Саяси жүйе қоғам мен мемлекет арасындағы қатынасты ұйымдастырады, саяси үрдістерді, саяси қызметтін жағдайларын, саяси ілгерілеу мен ұмтылыстарды сипаттайды. Саяси қызметтің бір түрі болып саналатын саяси жүйе саясат субъектілерінің өзара іс-қимылы нәтижесінде пайда болатын жағдайлардың мән-мазмұнын ұйымдастырушы ролін атқара-ды. Саяси жүйе саяси үрдістерді реттеудің қалай жүріп жатқанын саяси биліктің құрылуы мен қызмет істеу жағдайын көрсетеді, өндіріс пен мемлекеттік билікті пайдалану негізінде әлеуметтік қатынастар арасында игіліктерді бөледі. Қоғамның саяси жүйесі бірқатар құрылымдық элементтерден немесе негізгі жүйешелерден тұрады. Қоғамның саяси жүйесінің негізгі элементтері мыналар: саяси қарым-қатынас; саяси принциптер мен құқықтық нормалар; саяси институттар; саяси сана; саяси мәдениет пен оған саяси тұрғыда қатысу. Саяси карым-қатынас — бұл саяси және мемлекеттік билікті қалыптастырып құру мен оның қызмет етуін реттеу жөніндегі саяси өмірдегі субъектілер арасындағы қарым-қатынастар. Саяси принциптер мен құқықтық нормалар - қолданылып отырған саяси жүйе шеңберінде саяси қарым-қатынастарды тәртіпке келтіре отырып, оларды реттейді. Саяси институттар — саяси мекемелер болып саналады, яғни бүкіл саяси жүйенің материалдық негізін құрайды. Саяси сана — бұл саяси қарым-қатынастар мен мүдделердің көрінісі, белгілі бір түсініктер, идеялар, көзқарастар, теориялар түрінде баға беру: ол әлеуметтік ақиқатты сипаттайды; оқиғаларды сезініп қабылдайды, қоғамдағы әлеуметтік және саяси өзгерістердің болашақтағы мүмкіндіктерін саралайды. Саяси мәдениет — саяси танымның, нұсқаулар мен аса құнды бағыт-бағдарлардың, дәстүрлер мен саяси іс-әрекеттер рәміздерінің қоғамға арналған неғұрлым қарапайым үлгілерінің біртұтас жиынтығы. Ол сонымен қатар саяси жүйенін, тұрақтылық факторы секілді рольді де атқарады. жүктеу/скачать 35,83 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|