Қазақстан Республикасының іім министрлігі Төтенше жағдайлар комитеті Көкшетау техникалық институты
жүктеу/скачать 3,29 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Физикалық және химиялық қасиеттері.
- Ацетилен. Ацетиленнің алынуы.
- Дәріс №12 Тақырыбы: Ароматты көмірсутектер.
Метан. Қанаыққан көмірсутектердің қарапайым өкілі, табиғи газдың негізігі компоненті. Сонымен қатар оны рудалық газ деп те атайды, себебі ол, тас көмір шахталарында бөлінеді және ауамен араласып жарылыс қауіпті қоспа түзеді.
Түссіз, иіссіз газ. Суда аз ериді, ауадан жеңіл. Орынбасу реакциясына түседі, мысалы, галогендермен (хлор, бром, иод, фтор) сутегі атомы арқылы орынбасу реакциясына түседі. Егер, жабық цилиндрде метан мен хлор қоспасын дайындайтын болсақ, сарғыш жасыл хлор біртіндеп түссіздене бастайды, бұл құбылыс метан мен хлор әрекеттесіп жаңа қосылыстың түзілуін білдіреді. Хлор метандаға сутегі атомдарының орнын біртіндеп басады:
СН 4 + Сl
2 = CH
3 Cl + HCl CH 3 Cl + Сl 2 = CH
2 Cl 2 + HCl CH 2 Cl
+ Сl 2 = CHCl 3 + HCl CHCl 3 + Сl 2 = CCl
4 + HCl
бұдан жеке қосылыстарды бөліп алуға болады. Дәл осылайша метанның броммен, фтормен, иодпен реакциялары жүреді.
Метанның хлормен қоспасы күн сәулесінің немесе басқада интенсивті жарық көздерінің (жанып жатқан магний, ацетилен жалыны) әсерінен қопарылыс береді. Бұл құбылыс, хлор молекуласының (Сl 2 ) күн сәулесін сіңіріп атомдарға (-Сl, -Сl) ыдырауымен түсіндіріледі. Хлор атомдары метан молекуласымен интенсивті түрде әрекеттесіп қопарылыс береді, нәтижесінде көміртегі және хлорсутек қышқылы түзіледі:
СН 4 + 2Сl
2 = 4HCl + С 63
Метанның хлор қоспасын 150 ᵒС температураға дейін қыздырған кезде де қопарылыс береді. Сондықтан да хлор және метан баллондарын бір жерде сақтауға болмайды.
Азот қышқылымен (күкір қышқылының қатысында) әрекеттесе отырып ментан нитрометан түзеді. Нитрометан өндірісте еріткіш ретінде кең қолданылысқа ие:
СН
+ НОNO 2 = CH 3 NO 2 + H 2 O
Ауда көп мөлшерде жылу бөле отырып жанады: СН 4 + О 2 = CО 2 + H
2 O
Метанның жалынының максималды температурасы 2000 ᵒС. Метанның ауамен қоспасы жарылыс қауіпті. Метан-ауа қоспасы жарылысынан пайда болған қысым 706 кПа жетеді. Сондықтан да рудниктерде немесе өндірістік процесс барысында метан түзілетін басқа да өндіріс орындарында ауаның құрамын қатаң түрде қадағалау керек, егер метанның ауадағы мөлшері жарылыс қауіпті деңгейге жеткен болса қопарылысты алдын алудың амалдарын шұғыл түрде орындау қажет. Жабық орталарда қопарылысты алдын алу үшін немесе метан факелін өшіруге көмір қышқыл газын (СО 2 ) немесе азот (N 2 ) қолданылады және өрт сөндіргіш ретінде көмірқышқыл газының минималды мөлшері 26 %, ал азот 39 % болуы керек.
Ауаның қатысынсыз метанды қатты қыздырған кезде көмңртегңне жіне сутегіне ыдырайды: СН 4 = C
+ 2H 2
Метанның ыдырауы ацетиленнің түзілуімен де жүруі мүмкін: 2СН 4
= C 2 Н 2
+ 3H 2
Метанның алынуы мен қолданылуы. Метанның негізгі көзі – табиғи газ. Қосымша көздері: мұнай крекингінің қалдықтары, тас көмір косінде түзілетін газдар.
Метан антидетонациялық қасиеттері бар іштен жану двигательдері үшін таптырмайтын отын, ол цилиндрде жанған кезде көбінесе көмірқышқыл газы және су түзіледі. Метанның галогенді қосылыстары еріткіштер ретінде қоланылады, мысалы төртхлорлы көміртек (ССl 4 ). Бромхлорметан (СН 2 ClBr)
өрт сөндіру құралы ретінде пайдаланылады.
64
Тақырыбы: Қанықпаған көмірсутектер (Алкендер).
Қанықпаған көмірсутектерді тізбектегі көміртегі атомы сутегі атомдарымен толық қанықпаған. Сутегі атомдарының жеткіліксіз болуы өз кезегінде көміртегі атомдар арасында, олардың валенттіліктері қанығуына қажетті қос байланыстардың немесе үштік байланыстардың түзілуіне әкеледі.
Қос байланысы бар қанықпаған көмірсутектер. Бұңан этилен және оның гамологы жатады. Жалпы формуласы С n H 2n
H 2 C = CH
2 этилен CH 3
2 пропилен CH 3
2 - CH = CH 2 бутилен
Төмендегі кестеде этилен қатарының физикалық қасиеттері келтірілген.
Кесте 10. Этиленнің қасиеттерімен өрт қауіпінің көрсеткіштері
көм
ірсутект е р Агре га тт ық күй
і Ты ңыз дығы ,
кг/м 3
Температура, ᵒС Ж ан у жы луы
кДж/к г Тұтанудың концентрациялық шектері, % қайнау
Өздігінен тұтану
төменгі шегі
Этилен
С 2 Н 4 газ
1,259 -103,7
540 47250
3 32
Прпилен С 3 Н 6 газ 1,875 -47,7
410 45780
2,2 10,3
Бутилен С 4 Н 8
газ 2,500
-6,2 384
45360 1,6
9,4
Этилен. Физикалық және химиялық қасиеттері. Түссіз, әлсіз эфирлі иісті газ. Ауадан азғана жеңіл, суда аз ериді, улы. Хлор атмосферасында өздігінен тұтанады:
С
Н 4 + 2Сl 2 = 4HCl + 2С
жағдайда қопарылыс беру арқылы жүреді. Сол себепті этилен баллондарын 65
хлормен бірге сақтауға болмайды. Этилен, басқа да көмірсутектер сияқты жанғыш газ. Метанға қарағанда жарқыраған жалынмен жанады, бұлайша жарқырауы, этиленнің құрамында метанға қарағанда көміртегі атомының көп болуымен түсіндіріледі. Этиленнің ауамен қоспасын тұтатқан жағдайда қатты қопарылыс береді, жарылыс қысымы 764 кПа жетеді.
Жабық
жерлерде ацетиленнің этиленнің жарылыс
қауіпті концентрациясының жарылысын болдырмау үшін немесе этилен факелін өшіруде көмірқышқыл газы мен азот қолданылады және өрт сөндіру құралы ретінде көмірқышқылгазының минималды мөлшері 42% ал, азот 52% болуы шарт. Бұл концентрациялар метанды өшірудегі концентрациялардан жоғары. Бұның себебін этиленнің тұтануының шектерінің кең диапазондарда жатуымен түсіндіруге болады.
Этиленге қосылу,
тотығу, полимерлену реакциялары тән.
Галогенсутектер этиленге қос байланыс арқылы оңай қосыла алады, нәтижесінде қос байланыс үзіліп галоген алкан түзіледі
H
C = CH 2 + НBr = CH 3 – CH
2 Br – бромды этил
этил спирті түзіледі H 2 C = CH 2 + НОН = CH 3 – CH
2 ОН
98 МПа қысымда және 200 ᵒС температурада этилен молекуласы бір- бірімен қосыла алады нәтижесінде полиэтилен түзіледі.
Қолданылуы. Этиленнен этил спиртін алады, сондықтан этиленнің негізінде этил спирті өндірісі құрылған. Полимеризация процесі арқылы этиленен майлаушы заттар алады, бұл өз кезегінде төмен температураларда қатпайтын аваиациялық майлар өндірісінің негізгі шикізаты болып табылады.
ацетилен және оның гамологтары жатады:
Үштік байланыс қос байланысқа қарағанда әлсіздеу, сондықтан да үштік байланысы бар қосылыстар қос байланысы бар қосылыстарға қарағанда химиялық активті болып келеді.
Өндірісте ацетиленді табиғи газдан алады. Табиғи газдың негізгі компоненті болып келетін метан толық жанбаған кезде ацетилен түзіледі:
2СН 4 + 1,5 О
2
→ С 2 Н 2 + 3Н 2 О 66
Ацетиленнің жануын металдарды дәнекерлеуде және кесуде пайдаланады. Бұнда ацетиленді кальций карбидінен алады:
СаС 2 + Н
2 О
→ НС≡ СН + Са(ОН) 2
Физикалық және химиялық қасиеттері. Ацетилен түссіз, таза күйінде әлсіз эфирлі иісті. Техникалық ацетиленнің жағымсыз иісі бар, ол оның құрамында фосфорлы сутектің, күкіртсутектің, аммиактың болуына байланысты. Ацетилен ауадан жеңіл, суда ериді. Ацетиленге қаныққан су өрт қауіпті. Ацетилен ацетонда жақсы ериді. Қысым артқан сайын оның ацетонда ерігіштігі артады. Газ тәрізді таза ацетилен қысымға тұрақсыз, 196 кПа қысымда ацетилен қопарылыспен (соққы әсерінен немесе ішкі қызу әсерінен) ыдырайды
С 2 Н 2 = 2С + Н 2
Жарылыс температурасы 3000 ᵒС –ге жетеді, қысым 11 есеге артады. Сондықтан ацетиленді сығылған күйде сақтауға болмайды. Ацетиленді сақтауға және тасымалдауға ацетиленге қаныққан активті көмірі бар баллондарды пайдаланады. Осы әдіс пен ацетиленді сақтап тасымалдағанда балондағы ацетилен 2940 кПа қысымның өзінде қопарылыс бермейді.
Ацетиленнің ауамен қоспасы жарылыс қауіпті қоспа түзеді. Тұтану шектері: тұтанудың төменгі шегі – 2% , тұтанудың жоғарғы шегі - 81%. Өздігінен тұтану температурасы 335 ᵒС. Ацетиленді оттегінде жаққандағы температура 4000ᵒ С –ге дейін жетеді.
Ацетилен-ауа қоспасының жарылыс күші өте күшті. Жарылыс қысымы 931 кПа жетеді. Авариялық жағдайларда ацетиленнің қоршаған ортаға бөлінуі кезінде жарылысты алдын алуда немесе ацетилен факелін өшіру үшін өрт сөндіруші зат ретінде көмірқышқылгазының концентрациясы 57 %, ал азоттың концентрациясы 70% болуы шарт.
Ацетиленге қосылу реакциясы тән. Ол өзіне католизатор қатысында суды қосып алып сірке альдегидін түзеді
Ацетилен хлорсутекпен силикагель (гель Н 2 SiO
3 ) қатысында немесе 200 ᵒС температурада активтелген көмір қатысында винилхлоридін түзеді
Жаққан кезеде ацетилен түтіндеп жанады. Бұл оның құрамында көміртегінің мөлшерінің көптігімен (92,3 %) түсіндіріледі. Жану реакциясын төмендегідей жазуға болады 67
2С 2 Н 2 + 5О 2 = 2Н 2 О + 4СО 2 + Q
Броммен, хлормен және фтормен жанасқан кезде ацетилен өздігінен тұтанады. Егер, хлормен толтырылған цилиндрге шыны түтікше арқылы ацетиленді ендіретін болсақ, онда түтікшеден шыққан ацетилен хлор атмосферасында тұтанып, түтіндеген жалын түзеді. Ацетиленнің хлорда жануын келесі теңдеу арқылы жазуға болады
С
Н 2 + Сl 2 = 2С + 2НСl
болады.
Ацетилен поимерленіп винилацетилен (СН 2 = СН – С СН) түзеді. Винилацетилен хлорпропен синтезінің аралық қосылысы болып табылады, ал хлорпропен синтетикалық каучук алуда қолданылысқа ие.
Ацетиленнің ерекшелігінің бірі, оның құрамындағы сутегі атомы металл атомымен алмаса алады, мысалы, ацетиленді күміс нитратының аммиакты ерітіндісі арқылы немесе мыс хлориді арқылы өткізетін болсақ, онда ацетиленді күміс (Ag – C C - Ag) немесе ацетиленді мыс (Cu – C C – Cu) түзіледі. Бұл қосылыстар құрғақ күйлерінде жарылғыш және соққы әсеріне, температураға және шоқ ұшқынына өте сезімтал. Өндірістік жағдайларда ацетиленді мыстың түзілуін алдын алу үшін мысты арматура, баллон, газды горелкаларды жасауда қолданбайды. Бұл үшін тек құймалар қолданылады, онда мыстың мөлшері 70% аспауы қажет.
мазмұны
Тақырыбы: Ароматты көмірсутектер.
Ароматты көмірсутектер – алты көміртегі атомынан тұратын алты мүшелі циклді қосылыстар. Циклді болу салдарынан ондағы көміртегі атомдары сутегіне толықтай қанықпаған. Ароматты көмірсутектерді таскөмір шайырынан айдау арқылы және мұнайдан алады.
Физикалық және химиялық қасиеттері. Бензол С 6 Н 6 құрылымдық формуласы төмендегідей
сұйықтық. Бензол булары улы. Бензол майларды жақсы ерітеді. Бензолға тән реакция орынбасу реакциясы. Катализатор (темір) қатысында бензол сұйық броммен жақсы әрекеттеседі, нәтижесінде бромбензол түзіледі
68
Бензол булары хлормен ультракүлгін сәле әсерінен әрекеттеседі, нәтижесінде гексахлорциклогексан түзіледі
С 6 Н 6 + 3Сl 2 = C 6 H 6 Cl 6
Бұл қосылыс ауылшаруашылық зиянкестерін жоюда қолданылады.
Бензолды күкірт қышқылының қатысында азот қышқылымен араластыратырған кезде нитробензол түзіледі
Бензолды тотықтырғыштармен, мысалы натрий пероксиді Na 2 O 2 , хром ангидридімен CrO 3 араластырған кезде қоспа қызыды, қызу салдарынан от алуыда мүмкін. Бензол мен Бертолет тұзының КСlO 3 қоспасы күкірт қышқылының тамшысының әсерінен тұтанады. Құрамында көміртегі атомының мөлшері көп (92,3 %) болу себебінен бензол қатты түтіндеп жанады
2С
Н 6 + 15О 2 = 12СО 2 + 6СО
2
Бензол буларының ауамен қоспасы жарылыс қауіпті. Бензолдың бу-ауа қоспасының жарылуы 784 кПа қысым туындатады. Қолданылуы. Анилин алуда шикізат болып есептелетін нитробензол алуда қолданылады. Сонымен қатар фармацевтикада, жарылғыш заттар (нитробензол, фенол) жасауда қолданылады. Стирол. Физикалық және химиялық қасиеттері. Стирол – түссіз, тез от алатын, өзіне тән иісі бар сұйықтық. Суда ерімейді, бірақ эфирде спиртте, бензолда жақсы ериді. Стиролдың басты қасиетінің бірі – оның полимерлену қабілеті, нәтижесінде жоғарымолекулалық қосылыс полистирол түзіледі
Қолданылуы. Синтетикалық каучук өндірісінде, электризоляциялық материал ретінде қолданады. Полистиролды тұтанқан кезде түтіндеп жанады, оның түтіндеуі құрамындағы көміртегінің мөлшерінің көптігімен түсіндіріледі.
69
Қарастырылған барлық ароматты көмірсутектер бүркіп себілген су және көбікпен сөндіріледі.
мазмұны
Дәріс №13 Тақырыбы: Спирттер және жай эфирлер. Құрамында, кқмірсутек радикалдарымен байланысқан бір немесе бірнеше гидроксид (-ОН) топтары бар қосылыстар спирттер деп аталады. Мысалы, СН 3 ОН – метил спирті, метил СН 3 – радикалынан және гидроксид (-ОН) тобынан тұрады. Спирттер біріншілік. Екіншілік және үшіншілік болып жәктеледі. Біріншілік спирттерде годроксид тобы біріншілік көміртегімен байланысқан, екіншілік спиртте годроксид тобы екіншілік, ал үшіншілік спирттерде годроксид тобы үшіншілік көміртегімен байланысқан болып келеді.
Құрамындағы гидроксид тобының санына байланысты спирттер бір атомды, екі атомды және үш атомды болып жіктеледі. Спирттердің физикалық қасиеттері мен өрт қауіпі төмендегі кестеде берілген.
Кесте 11. спирттердің өрт қауіпі және қасиеттері Спирттер Тығыз-
дығы, кг/м
3
Температура, ᵒС Тұтанудың температуралық шектері, ᵒС қайнау Жарқ
ету өздігіне
н тұтану
Метил спирті СН 3 ОН
791 64,7
8 464
7 39
Этил спирті С 2 Н 5 ОН
793 78,4
13 404
11 41
Пропил спирті С 3 Н 7 ОН
804 97,8
23 370
20 53
Бутил спирті С 4 Н 9 ОН
809 117,4
34 345
31 60
Амил спирті С 5 Н 11 ОН
814 138
40 300
38 80
Кестеден көріп отырғанымыздай, гомологтық қатардың төменгі өкілінен жоғарғы өкіліне қарай тығыздықтары, қайнау температуралары артады, ал өздігінен тұтану температуралары төмендейді. 70
Метил спирті. Физикалық және химиялық қасиеттері. Метил спирті тез от алғыш түссіз сұйықтық, кез – келген қатынаста суда ериді. Қату температурасы -97,1 ᵒС. Өте улы, буларымен улану көздің көрмей қалуына кей жағдайларда өлімге әкеледі. Метил спиртінің буларының ауамен қоспасы жарылғыш болып келеді. Тұтануының концентрациялық шектері: төменгі шегі-6%, жоғарғы шегі – 34,5%. Бу-ауа қоспасының жарылысы кезінде 725,2 кПа қысым пайда етеді. Метил спирті металдық натриймен белсенді түрде әрекеттеседі нәтижесінде натрий метилаты түзіледі 2СН
3 ОН + 2Na = 2СН 3 ОNa + H 2 + Q
Жану процесі төмендегі деңдеу бойынша жүреді
2СН
3 ОН + 3О 2 = 2СО
2 + 4H
2 О + Q
Спирттің сулы ерітіндісі белгілі бір дәрежеде өрт қауіпін тудырады (кесте 12). Кесте 12. метил спиртінің сулы ерітіндісінің өрт қауіпінің көрсеткіштері Концентрация, % Температура, ᵒС Тұтануддың температуралық шектері, ᵒС Жарқ ету Өздігінен тұтану
Жоғарғы 85
11 510
10 44
70 18
525 15
49 55
23 545
22 52
40 31
565 30
55 25
46 580
41 62
15 53
600 51
71 10
63 610
60 76
5 жоқ
жоқ жоқ
жоқ
Кестеде көрсетілгендей спирттің 25% және одан көп концентрациялы ерітіндісі тез от алғыш сұсйықтықтар болып келеді. Бұны технологиялық процестерде спирттің сулы ерітінділерін пайдаланған кезде және өрт сөндіруде ескеру қажет. Этил спиртінің сулы ерітінділері осыған ұқсас қасиеттерге ие. Күшті тотықтырғаштар әсеріне спирт өздігінен тұтанады. Егер фарфорлф ыдысқа концентрлі азот қышқылының аз мөлшерін құйып, оның үстіне абайлап пипеткамен 5 мл метил спиртін құйатын болсақ, спирт өздігіненн тұтанады. Метил спирті хром ангидридінің СrO 3 және натрийдің асқын тотығының Na 2 O 2 әсерінен өздігінен тұтанады. Күкірт қышқылында қыздырған кезде диметилэфирі түзіледі.
католизатор (мырыш оксиді, хром оксиді) қатысында 300 – 400 ᵒС қыздыру арқылы 20-30 МПа қысымда алады
СО + 2Н 2 = СН 3 ОН
71
Синтездің қосымша өнімдері: метан, диметилэфирі, құмырсқа альдегиді. Метил спирті формальдегид (құмырсқа альдегиді) өндірісінің шикізаты болып табылады. Фолмальдегид өз кезегінде пластикалық масса өндірісінде қолданылады.
Көп атомды спирттер. Едәуір кең қолданылысқа ие болған этиленгликоль мен глицерин. Олардың өрт қауіпінің көрсеткіштері төмендегі кестеде келтірілген.
Кесте 13. Көп атомды спирттердің қасиеттері мен өрт қауіпінің көрсеткіштері Спирттер Ты ғыз
дығы , кг/м 3
Температура, ᵒС Тұтанудың температуралық шектері, ᵒС Б алқ
у қа йн ау
Ж арқ
ет у Өз дігі не н тұ
та ну
Төменгі Жоғарғы
Этиленгликоль СН 2 ОН – СН 2 ОН 1114 -15,4
197,8 120
380 112
124 Глицерин СН 2
2 ОН
1261 17,9
290 200
400 158
240
Глицерин. Физикалық және химиялық қасиеттері. Глицерин – үш атомды спирке жатады, түссіз, қоймалжың, тәтті дәмі бар суда еритін сұйықтық. Глицериннің сулы ерітінділерінің қату температуралары төмен. Тотықтырғыштармен – калий перманганаты (КМnO 4 ), натрийдің асқын тотығы (Na 2 O 2 ), хлорлы ізбеспен Ca(OCl) 2 реакцияласқан кезде өздігінен тұтанады. Егер, глицериннің бірнеше тамшысын калий перманганатына тамызатын болсақ, 1 минуттан соң глицерин өздігінен тұтанады. Тамызғаннан кейін бірден от алмау себебі глицериннің калий перманганатымен реакциясының күрделілігімен түсіндіріледі. Бірінші сатыда калий перманганаты мен глицерин арасындағы реакция нәтижесінде марганецті қышқыл түзіліп бірден марганецті ангидридке және суға ыдырайды
2НМnO 4 = Mn
2 O 7 + H 2 O Марганецті ангидрид - тұрақсыз қосылыс. Ол атом күйіндегі оттегін түзе отырып ыдырайды
Mn 2 O 7 = 2MnO 2 + 3O Оттегі атом күйінде күшті тотықтырғыш және глицеринмен бірден реакцияласады және глицеринді тұтандырады.
Сол себепті глицеринді күшті тотықтырғыштармен бірге бір жерде сақтауға болмайды, себебі ол заттар глицерин мен тотықтырғыштардың жанасу 72
салдарынан өрт пайда болуы мүмкін.Этиленгликоль де тотықтырғыштармен дәл осылайша реакцияласады.
Глицерин азот қышқылымен реакцияласып тринитроглицерин түзеді. Тринитроглицерин – жарылғаш зат, соққы әсерінен қатты шайқалғаннан жарылады. Нитроглицеринді оқдәрі және динамит жасау үшін қолданады. Жай эфирлер. Жай эфирлер дегеніміз, бір-бірімен оттегі атомы арқылы байланысқан көмірсутектер радикалдарынан тұратын органикалық қосылыстар
2 Н 5 – О – С 2 Н 5 диэтилэфирі СН 3
3 Н 7 метилпропилэфирі С 2 Н 5 – О – С
3 Н 7 этилпропилэфирі
Егер радикалдар әртүрлі болатын болса, онда эфир аралас эфир деп аталады, мысалы этипропил эфирі. Жай эфирлер реакцияға қабілетсіз. Олар сумен, сілтілермен, сұсйытылған қышқылдармен қыздырған кезде
әрекеттеспейді. Спирттерден айырмашылығы, ол сілтілік металдармен әрекеттеспейді. Мысал ретінде диэтил эфирінің қасиеттерін қарастырайық. Диэтил эфирі. Физикалық және химиялық қасиеттері. Диэтил эфирі түссіз, қозғалғыш, қайнау температурасы 35,6 ᵒС. Суда нашар ериді (бір көлем эфир он көлем суда ериді), судан жеңіл, өзіне тән иісі бар. Диэтил эфирі өте электрленгіш. Статикалық электр разрядтары эфирді ыдыстан ыдысқа құйған кездерде пайда болып, оның тұтануын тудыруы мүмкін. Эфир құайылған құралдармен ыдыстардағы жерсіндіру, статикалық электрліктің жиналуын болдырмайды.
Эфирдің булары 2,5 есе ауадан ауыр және ауамен жарылғыш қоспалар түзеді. Тұтанудың концентрайиялық шектері: жоғарғы шегі – 49,0%, төменгі шегі – 1,7%. Эфирмен жұмыс дасаған кезде, эфир булары үлкен қашықтықтарға өзінің тұтану қабілетін саұтай отырып таралатындығын естен шығармау керек. Сондықтан да эфирмен жұмыс жасаған кездегі ескеретін негізгі қауіпсіздік шарасы – оны ашық оттан немесе т.б. тұтандыру көздерінен алыс ұстау керек. Диэтилэфирінің жарқ ету температурасы - 45ᵒС, өздігінен тұтану температурасы 164ᵒС. Тұтататқан кезде эфир көкшіл жалынмен жанып көп мөлшерде жылу бөлінеді
(С
Н 5 ) 2 О + 6О
2 = 4СО 2 + 5Н
2 О + 2737 кДж
қайнау температурасына дейін тез қызады. Жанған кезде эфирдің өне бойы тез қызады. Өне бойының қызу жылдамдығы 45 см/сағ. жетеді.
Эфир, күшті тотықтырғыштармен (хлор, озон, натрийдің асқын тотығы, азот қышқылы, калий перманганаты мен күкірт қышқылының қоспасы, калий хлораты, күкірт қышқылы) әрекеттескен кезде өздігінен тұтанады. 73
Ұзақ уақыт бойы сақтаған кезде диэтилэфирі ауадағы оттегінің әсерінен тотығып диэтилат асқын тотығын С 2 Н
– О – О – С 2 Н 5 түзеді. Бұл қосылыс тұрақсыз және эфирмен абайсыз жұмыс жасаған кезде жарылыс тудырады. Осындай жарылыс қауіпті қосылыстардың түзілуі жарық әсерінен жылдамдайды, сондықтан эфирді қараңғы жерлерде сақтайды. Эфир құрамындағы асқын тотықтарды жою үшін оған темір ΙΙ сульфатын қосады. Темір ΙΙ сульфаты асқын тотықтың әсерінен темір ΙΙΙ сульфатына айналады. Содан соң ғана оны айдау арқылы тазартады. Алынуы мен қолданылуы. Диэтил эфирін этил спиртін күкірт қышқылының қатысында қыздыру арқылы алады. Алғашқы сатыда спирттен этилкүкірт қышқылы түзіледі
С 2 Н 5 – ОН + Н – О – SO 3 H = С 2 Н 5 – O – SO 3 H
Әрі қарай этил күкірт қышқылы екінші спирт молекуласымен әрекеттеседі
Эфир органикалық қосылыстарды жақсы ерітеді, оны дәндерден майды алу үшін, тканьдерді тазалау үшін қолданады. Сонымен қатар оқ дәрі дайындауда қолданады. Оның буларымен демалған кезде толықтай анестезия болады, сондықтан да оны наркоз ретінде хирургиялық операцияларды жасағанда қолданады.
мазмұны
жүктеу/скачать 3,29 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|