абдулгафаР жанбосынов – РуководителЬ восстания 1916 года в тоРгае

28
и полицейским отрядом. 23 октября 15 тыс. повстанцев во главе с Амангельды окружили 
г. Торгай. Командующий войсками Казанского военного округа телеграфировал военному 
министру о том, что «положение в Торгайском и Иргизском уездах быстро ухудшается. С 
Торгаем прервана не только телеграфная связь, но и прекращено всякое сообщение. Торгай 
обложен, Иргиз окружается». Одновременно сообщалось, что повстанцы, овладев Торгаем 
и Иргизом, намерены прервать железнодорожное сообщение по линии Оренбург-Ташкент.
К торгайским повстанцам присоединились казахи соседних областей. В ноябре 1916 г. 
число  восставших  достигло  50  тыс.  Повстанцы  почти  полностью  парализовали  местный 
колониальный аппарат. Карательные отряды не могли подавить восстание.
Царское  правительство  решилось  на  крайние  меры.  Был  сформирован  специальный 
экспедиционный корпус под командованием генерала Лаврентьева, в который вошли части, 
снятые с фронта. Корпус начал наступление сразу с трех сторон — из Костаная, Актюбинска 
и Шалкара.
Повстанцы стремились взять Торгай до прибытия царских войск, однако предпринятые ими 
6 ноября попытки взять город штурмом окончились неудачей. Город продолжал оставаться в 
осаде в течение 10 дней, но долго держать Торгай в осаде было невозможно, так как к нему 
приближались основные силы карательной экспедиции. Повстанцы сняли осаду и выступили 
навстречу отрядам русских войск. 16 ноября повстанцы в районе почтовой станции Тункойма 
атаковали карательный отряд. С трудом пробившись через ряды повстанцев, отряд карателей 
в тот же день вступил в Торгай.
Во  второй  половине  ноября  основная  масса  повстанцев  отошла  на  150  км  от  Торгая 
и  сосредоточилась  в  районе  урочища  Батпак-Кара,  часть  —  в  песках  Аккум.  Повстанцы 
создали в Батпак-Каре совет по руководству военными действиями и управлению занятыми 
районами.
Для борьбы с повстанцами из Самары выступила новая карательная экспедиция генерала 
Макарова, к которому присоединились части из Оренбурга.
Несмотря на плохое вооружение, восставшие сковывали основные силы карателей, широко 
применяя  партизанские  методы  борьбы.  22  ноября  на  станции  Улпан  4  тыс.  повстанцев 
столкнулись  с  карательным  отрядом.  Из  донесения  штаба  казанского  военного  округа 
известно, что «киргизы» (казахи) приняли военный строй, колонны идут уступами, атакуют 
лавой, на отдыхе охраняется заставами и разъездами, высылаемыми за 25 верст».
Боевые столкновения произошли также 21-23 ноября на почтовых трактах между Иргизом 
и  Торгаем.  30  ноября  повстанцы  численностью  до  6  тыс.  человек,  получив  сведения  о 
движении отряда полковника Фон Розена, выступили ему навстречу. «Несмотря на открытый 
артиллерийский, пулеметный, ружейный огонь киргизы продолжили наступление»,-докладывал 
царю начальник генерального штаба.
Боевые действия зимой 1916-1917 гг. Рано наступившая зима, сильные морозы и выпавший 
снег  затрудняли  действия  повстанцев.  Амангельды  и  Абдугаппар  сосредотачивали  свои 
отряды  в  местах,  труднодоступных  для  карательных  войск.  Повстанцы  обеспечили  себя 
продовольствием  и  фуражом,  построили  землянки  и  юрты.  С  начала  1917  г.  Амангельды 
намеревался возобновить борьбу.
Первому карательному отряду, выступившему из Костаная в направлении Бетпак-Кары, 
преградили путь повстанцы двух Наурзумских волостей, численностью до 2 тыс. человек. 
13 января 1917 г. в урочище Шошкалы-Копа, а 14 января в урочище Куюк-Копа произошли 
бои, вынудившие карательные отряды отступить.
Накануне Февральской революции, когда в других областях Казахстана военные действия 
уже прекратились, в торгайской степи бои между карательными отрядами и повстанцами 
продолжались.  В  середине  февраля  1917  г.  отряд  подполковника  Тургенева  предпринял 
наступление на укрепленную базу повстанцев в районе Батпак-Кара. Столкновение повстанцев 
с карателями произошло 18 февраля в районе аула №6 Каракугинской волости, 21 февраля 
—  в  урочище  Кумкешу  Караторгайской  волости,  22-24  февраля  повстанцы  вступили  в 
последнее сражение с русскими войсками в районе Дугал-Урпек. Сражаясь с исключительным 
упорством,  повстанцы  медленно  отступали  в  глубь  степи.  Во  время  отступления  казахов 
с аулами по льду Торгая русские отряды, обстреливая их с обеих сторон, убили несколько 
сот женщин, стариков и детей, более тысячи сарбазов.
В конце февраля каратели отступили, оставив Дугал-Урпек в руках повстанцев. 
По итогам следствия, проходившего под №63 –1916, предъявлено обвинение по статьям:ст. 
М.Ж. Бекмагамбетова, А.А. Бимолданова

29
13, 263, 1454, 1606,1609,1614, 1640 и ч.1540 улож. Наказ киргизам Оспану Чулакову, Ахмету 
Утетлеуову, Омару Тнымову, Абдулгафару Жанбусынову, Амангельды Удербаеву и Байкадаму 
Каралдину по п.4 ст.13 и 263 улож.наказ. [6, с. 48]. Сколько казнено по приговорам гражданских 
и военных судов, точных данных не имеется. Хотя суды работали оперативно, их деятельность 
по рассмотрению дел по событиям 1916 г. не удовлетворяла высших военных чиновников. 
Генерал Сандецкий 4 февраля 1917 г. дал телеграмму Тургайскому губернатору о быстрейшей 
расправе над непокорными: «Прошу принять все меры скорейшему собранию всех данных к 
преданию всех виновных по изъятию из общей подсудности Казанскому военно-окружному 
суду для осуждения по законам военного времени» [7, с. 50]. Среди них были уголовные дела 
против А. Иманова, А. Жанбосынова, Б. Каралдина. Б. Каралдин находился под следствием 
40 дней, а 12 февраля был освобожден по удостоверению врача об его тяжелом болезненном 
состоянии. Он же сообщил о февральской революции Жанбосынову.
В  марте  1918  года  в  г.  Оренбург  Абдулгафар  Жанбосынов  принимал  участие  в  1-м 
Торгайском съезде Советов. Позднее перестал поддерживать Советскую власть. 
В  период  гражданской  войны  и  упрочения  советской  власти  Абдулгафар  Жанбосынов 
был убит 20 ноября 1919 г. По устным преданиям красноармейцы расстреляли его во время 
чтения  намаза  на  сопке  Зауре.  Похоронили  Абдулгафара  родственники  рядом  с  младшим 
братом Жагыпаром, погибшим во время Догал-Урпекского сражения.
Карательная советская система расправилась и с его потомками. В период репрессий погибли 
его дети Магзум, Назар, Рустем, по решению «тройки» в 1930 году были расстреляны.
Современная  историческая  наука,  осознавая  всю  ответственность  перед  обществом, 
делает все, чтобы восстановить в коллективной памяти народа не только забытые события 
и  факты,  но  и  подлинных  подвижников,  бескорыстно  служащих  народу,  думавших  о  его 
исторической судьбе. Наше исследование - лишь некий посильный вклад в восстановление 
памяти об Абдулгафаре Жанбосынове, имя которого на долгие десятилетия было предано 
общественному остракизму.
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ
1. Мырзағалиұлы М. 1916 – 1917 жылдардағы Торғай қазақтарының көтерілісі. - Алматы:
Атамура, 2005. - 168 б.
2. Харлампович К.В. Восстание Тургайских казах-киргизов 1916-1917 гг. - Кзыл-Орда,
1926. – 81 с.
3. Жиренчин К.А. Политическое развитие Казахстана в ХIХ-начале ХХ веков. – Алматы:
Жеті жарғы, 1996. – 352 с.
4. Ауыл  (Орган  Кустанайского  Окркома  БКП(б)  и  Окрисполкома).  -1926.  -  №277,  278,
279.
5. Кузембайулы  А.,  Абиль  Е.  История  Казахстана:  учебник  для  вузов.  –  СПб.:  Соларт,
2004. – 420 с.
6. Центральный Государственный Архив Республики Казахстан. Ф.25.О.2. Д.379.
7. Национально-освободительное  движение  в  Казахстане  и  Средней  Азии  в  1916  г.:
характер, движущие силы, уроки. – Алматы: Фонд ХХI век, 1997. – 95 с.
ТҮЙІН
Мақалада  халықтың  ұлттық  сана-сезімін  оятуға  себеп  болған  1916  жылғы  ұлт-азаттық 
көтеріліс  қарастырылады.  Көтерілістің  Торғайдағы  ошағы  ең  ірі  және  ұйымдастырылуы 
жағынан жоғары деңгейде еді. Көтерілістің басшысы Әбділғапар Жанбосынұлы болды. Оның 
өмірі мен қызметі бүгінгі күнге дейін әлі ғылыми тұрғыда зерттелмеген.
РЕЗЮМЕ
В статье рассматривается национально-освободительное восстание 1916 г., которое стало 
результатом пробуждения национального самосознания народа. Руководителем восстания стал 
Абдулгафар Жанбосынов. Его жизнь и деятельность до наших дней не получила научного 
исследования.
reSume
The article considers the national liberation uprising in 1916, which was the result of the 
awakening of national consciousness of the people. Turgay center of the uprising was the largest 
and most organized. The leader of revolt was Abdulgafar Zhanbosynov. His life and activity to 
our days did not get scientific research.
Абдулгафар Жанбосынов – руководитель восстания 1916 года в Торгае
28
и полицейским отрядом. 23 октября 15 тыс. повстанцев во главе с Амангельды окружили
г. Торгай. Командующий войсками Казанского военного округа телеграфировал военному
министру о том, что «положение в Торгайском и Иргизском уездах быстро ухудшается. С
Торгаем прервана не только телеграфная связь, но и прекращено всякое сообщение. Торгай
обложен, Иргиз окружается». Одновременно сообщалось, что повстанцы, овладев Торгаем
и Иргизом, намерены прервать железнодорожное сообщение по линии Оренбург-Ташкент.
К торгайским повстанцам присоединились казахи соседних областей. В ноябре 1916 г.
число  восставших  достигло  50  тыс.  Повстанцы  почти полностью парализовали местный
колониальный аппарат. Карательные отряды не могли подавить восстание.
Царское  правительство  решилось на  крайние  меры. Был сформирован специальный
экспедиционный корпус под командованием генерала Лаврентьева, в который вошли части,
снятые с фронта. Корпус начал наступление сразу с трех сторон — из Костаная, Актюбинска
и Шалкара.
Повстанцы стремились взять Торгай до прибытия царских войск, однако предпринятые ими
6 ноября попытки взять город штурмом окончились неудачей. Город продолжал оставаться в
осаде в течение 10 дней, но долго держать Торгай в осаде было невозможно, так как к нему
приближались основные силы карательной экспедиции. Повстанцы сняли осаду и выступили
навстречу отрядам русских войск. 16 ноября повстанцы в районе почтовой станции Тункойма
атаковали карательный отряд. С трудом пробившись через ряды повстанцев, отряд карателей
в тот же день вступил в Торгай.
Во  второй половине  ноября  основная  масса  повстанцев отошла  на  150  км  от  Торгая
и сосредоточилась  в районе  урочища  Батпак-Кара,  часть  —  в песках  Аккум.  Повстанцы
создали в Батпак-Каре совет по руководству военными действиями и управлению занятыми
районами.
Для борьбы с повстанцами из Самары выступила новая карательная экспедиция генерала
Макарова, к которому присоединились части из Оренбурга.
Несмотря на плохое вооружение, восставшие сковывали основные силы карателей, широко
применяя  партизанские  методы  борьбы.  22  ноября  на станции  Улпан  4  тыс.  повстанцев
столкнулись с  карательным  отрядом.  Из  донесения  штаба  казанского военного  округа
известно, что «киргизы» (казахи) приняли военный строй, колонны идут уступами, атакуют
лавой, на отдыхе охраняется заставами и разъездами, высылаемыми за 25 верст».
Боевые столкновения произошли также 21-23 ноября на почтовых трактах между Иргизом
и  Торгаем.  30  ноября  повстанцы  численностью  до  6  тыс.  человек,  получив  сведения  о
движении отряда полковника Фон Розена, выступили ему навстречу. «Несмотря на открытый
артиллерийский, пулеметный, ружейный огонь киргизы продолжили наступление»,-докладывал
царю начальник генерального штаба.
Боевые действия зимой 1916-1917 гг. Рано наступившая зима, сильные морозы и выпавший
снег  затрудняли  действия  повстанцев.  Амангельды  и  Абдугаппар  сосредотачивали  свои
отряды  в  местах,  труднодоступных  для  карательных  войск.  Повстанцы  обеспечили  себя
продовольствием  и фуражом,  построили землянки и юрты.  С  начала  1917  г.  Амангельды
намеревался возобновить борьбу.
Первому карательному отряду, выступившему из Костаная в направлении Бетпак-Кары,
преградили путь повстанцы двух Наурзумских волостей, численностью до 2 тыс. человек.
13 января 1917 г. в урочище Шошкалы-Копа, а 14 января в урочище Куюк-Копа произошли
бои, вынудившие карательные отряды отступить.
Накануне Февральской революции, когда в других областях Казахстана военные действия
уже прекратились, в торгайской степи бои между карательными отрядами и повстанцами
продолжались.  В  середине февраля 1917  г. отряд подполковника Тургенева предпринял
наступление на укрепленную базу повстанцев в районе Батпак-Кара. Столкновение повстанцев
с карателями произошло 18 февраля в районе аула №6 Каракугинской волости, 21 февраля
—  в  урочище  Кумкешу  Караторгайской  волости,  22-24  февраля  повстанцы  вступили  в
последнее сражение с русскими войсками в районе Дугал-Урпек. Сражаясь с исключительным
упорством,  повстанцы  медленно  отступали в глубь степи.  Во  время  отступления  казахов
с аулами по льду Торгая русские отряды, обстреливая их с обеих сторон, убили несколько
сот женщин, стариков и детей, более тысячи сарбазов.
В конце февраля каратели отступили, оставив Дугал-Урпек в руках повстанцев.
По итогам следствия, проходившего под №63 –1916, предъявлено обвинение по статьям:ст.
М.Ж. Бекмагамбетова, А.А. Бимолданова

30
ҚазіРгі кезеңдегі ХалыҚаРалыҚ ҚұҚыҚтың жаһандану мәселелеРі
Бухметова Ж.С.,
ҚР ІІМ Ш. Қабылбаев атындағы Қостанай академиясы ҚПжК кафедрасының аға оқытушысы, 
полиция подполковнигі
Жаһандану бүкіл әлемдік экономикалық, саяси және мәдени интеграция мен унификация 
процесі  ретінде,  халықаралық  қарым-қатынастың  ерекше  формасы  ретінде  біруақытта 
пайда  болған  жоқ,  адам  қоғамның  дамуы  ретінде  адамзат  өркениетінің  дамуы  үшін  зор 
мүмкіндіктерді ашып, сонымен бірге кейбір мәселелерді шеше отырып жетілді (дамыды).
Сонымен қатар, ғалымдардың көпшілігі интеграция мен фрагментация, глобализация мен 
«терроризация» бір-бірімен тек байланысты емес, сонымен қоса бір процестің түрлі жақтары 
болып табылады деп есептейді. Осылайша, глобализация, дифференциация, регионализация, 
локализация және фрагментация процестерімен қоса жүретіндіктен, Э. Гидденстің ойынша: 
«глобализацияны  (жаһандану)  әлемдік  бірліктің  өсуінің  жай  ғана  процесі  ретінде  қарау, 
қателік болар еді».
Алайда, экономикалық, саяси процестердің жаһандануымен бірге зерттеушілер құқықтағы 
жаһандануға да назар аударады [1].
Халықаралық іскер ғалымдар құқықтағы жаһандану процесінің көрінісін И.И. Лукащук 
жазғандай  интеграция  формасында  көреді.  Бұл  көзқарасты  басқа  зерттеушілер  қатары 
осылайша  бөледі.  Е.В.  Скурконың  ойынша  құқықтық  жүйе  әрекеттесуінің  үш  формасын 
атап көрсетуге болады: конвергенция, ассимиляция және интеграция.
Жаһандану мәселесін шешу халықаралық құқық интеграциясымен ғана тұжырымдалмау 
керек  деп  ойлаймыз.  Әр  мемлекеттің  құқықтық  жүйесінде  жаһандандыру  процесіндегі 
халықаралық құқықтың ролі мен жаһандану мәніне келудің өз жолдары, құқықтық түсінігі 
бар екені сөзсіз.
Жоғарыда аталғандарға байланысты, халықаралық құқық саласындағы қазіргі тәжірибеде 
ғалымдардың көпшілігінің ойында нақты құрылған құрылымдық бірлігі жоқ бір бүтін жүйе 
немесе горизонтальды жүйені көрсете ала ма деген сұрақты туындатып отыр. Мысалы: N. 
Malcolm Slow иерархиялық вертикальды жүйе айрықша қарапайым қоғамдық сипатта болды 
деп есептейді, ал халықаралық, өз кезегінде халықаралық нормалар әрекет ететіндер ішіндегі 
тепе-тең құқықтық статусы бар 190-нан астам тәуелсіз мемлекеттен тұратын горизонтальды 
жазықты  көрсетеді.  Мұндай  позицияның  дәлелі  болып  нормаларды  жасау  тәсілі  қызмет 
етеді:  заңдар  ұлттық  құқықтық  жүйе  деңгейінде  заңдардың  «жіберілуі»  бойынша  кейбір 
вертикальды  түрі  бар  тікелей  азаматтармен  емес,  жоғарғы  органдармен  шығарылады.  Ал 
халықаралық  құқық  жүйесі  үшін  нормалар  құқық  қатынасы  субъектісімен,  яғни,  бірінші 
кезекте осы сияқты вертикальдың жоқ екендігі туралы айтатын мемлекетпен жасалады.
Қазіргі уақытта өмірдің әрбір саласы сол және басқа бір дәрежеде халықаралық құқықпен 
реттеледі. Дегенмен, құқықтық институт пен заңдық тәжірибенің мамандандырылған және 
автономды нормаларының пайда болуының жағымды да, жағымсыз да жақтары халықаралық 
құқық жүйесінде қарастырылады [2].
Ресей ғалымы Н.Ф. Кислицинаның ойынша, XX ғасырдың ортасынан осы уақытқа дейін 
халықаралық құқықтық жүйеде келесідей өзгерістер болып жатады, ең алдымен: халықаралық 
құқық саласының мөлшерден тыс артуында (халықаралық ғарыштық құқық, халықаралық 
экологиялық құқық); халықаралық құқық шеңберінде автономды (арнайы) режимдердің пайда 
болуында; халықаралық құқықтың арасындағы түрлі мәселелерді реттеудегі қақтығыстың 
күшеюінде.  Халықаралық  сот  мекемелері  санының  артуы  және  бір  уақытта  құрылтайшы 
құжаттар шеңберінде олардың өкілдіктерінің қажетті түрде реттелмеуі, халықаралық құқық 
жүйесі «глобализациясының» байыпты себебі болып есептеледі [3].
«Жаһандану, фрагментация» (Дж. Роенаумен енгізілген термин, фрагментацияның интеграция 
процесімен байланысын білдіреді) – барған сайын сарқылып бара жатқан ресурстармен күрес 
жүргізетін «ұлттық мемлекеттердің» блоктары мен одақтарының күрделі иерархиялық жүйе 
түрінде құрылуы мен нығайтылуы.
Ең алғаш рет халықаралық құқық жүйесі фрагментациясы түсінігі 2000 ж. Г. Хафнердің 
«Риск фрагментации международного права» атты жұмысында қолданылған.
Австриялық профессор Герхард Хафнер (Gerhard Hafner) халықаралық құқықтың бірыңғай 
табиғаты жайлы біреудің айтуы екіталай деп айта отырып, халықаралық құқықтың «ауыспалы 
1 секция
Ж.с. Бухметова

31
бөліктер  мен  элементтерден»  тұратынын  және  осылайша  әр  түрлі  болып  құрылған  деп 
сипаттайды.
Бұл  жүйе  әмбебап,  аймақтық  және  тіпті  екі  жақты  жүйеден,  кіші  жүйелерден  және 
құқықтық интеграцияның әртүрлі деңгейдегі кіші жүйелерінен тұрады. Халықаралық құқықтың 
сипаттамасы шашыраңқы өткінші құқықтық кіші жүйе қызметінің нәтижесі болып табылатын 
күмәнсіз халықаралық қатынастарда құқықтық нормалардың жүзеге асуына жәрдемдесетіндей 
дәрежеде  оңды  әсер  етеді,  дегенмен  ол  түрлі  құқықтық  режимдер  арасында  мемлекеттің 
бірін-бірі  жоққа  шығаратын  міндеттемелерді  орындауға  мәжбүр  болатын  қайшылық  пен 
дау тудыралы.
Қазіргі  уақытта  халықаралық  құқық  жүйесі  фрагментациясымен  байланысты  әртүрлі 
аспектілер  БҰҰ  Халықаралық  сотымен,  БҰҰ  БА-мен,  Халықаралық  құқық  комиссиясы 
шеңберінде және БҰҰ БА алтыншы комитеті шеңберінде зерттеледі.
Мамандандырудың қажеттілігіне батыстық ғалымдар жұмысында көңіл бөлінеді. Профессор 
Я. Броунлидің ойынша «маманданудың нәтижесі болып табылатын фрагментация, халықаралық 
құқықтың біртұтастығы үшін үлкен қауіп төндіреді».
Профессор  А.  Фишер-Лесканоның  ойынша  «фрагментация  құқықтық  институттар  мен 
құқықтық тәжірибе салаларының мамандандырылған және автономды нормаларының немесе 
комплекстерімен  (кешендерімен)  пайда  болуымен  қоса  жүреді.  Сонымен  қатар,  біздің 
ойымызша,  мамандандыру  немесе  автономды  режимдер,  халықаралық  құқық  жүйесіне 
жағымды әсер етеді.Оның жағымдылығының себебі халықаралық құқық мемлекетішілікке 
қатынасы бойынша жеткілікті түрде ерекше болуында, қателік санының пайда болуын азайту 
мақсатында әр саладағы қайта туындайтын қарым-қатынасты тұрақтандыруға тырысады.
Көптеген оқымысты халықаралық заңгерлер батыстың құқықтық доктринасына басымдылықтан, 
халықаралық  құқықтың  қамту  көлемінің  кеңею  себебін  басты  деп  есептейді.  Профессор 
П.М.  Дюпюидың  ойынша,  халықаралық  құқық  фрагментациясы  халықаралық  құқықтың 
материалдық қамту көлемінің кеңеюімен, нақты және күрделі «кейінгі шаралар» механизмінің 
жаратылуы арқылы қоғамдық халықаралық міндеттемелердің тиімділігін арттыруға ұмтылу 
мен  белсенді  тұлғалар  санының  көбеюімен,  атап  айтқанда,  адам  құқығы,халықаралық 
экономикалық  құқық,  халықаралық  сауда  құқығы  мен  халықаралық  экологиялық  құқығы 
салаларына байланысты.
Профессорлар С.С. Алсег пен К.Т. Роблес осы көзқарасты растай келе «фрагментацияның» 
осындай  себептері  халықаралық  құқықпен  реттелетін  халықаралық  қауымның  ізбасар 
институционализациясымен және қосымша нормалардың болуы сияқты сұрақтар санының 
артуымен түсіндіріледі деп есептейді. Профессор М. Шо атап көрсеткендей, халықаралық 
құқықтың  қамту  көлемін  кеңейту  процесі  айтарлықтай  маңызды  қиындықтарымен  қоса 
жүреді және осы жүйе шеңберінде қатысушылар санының көбеюі, сонымен қатар олардың 
арасындағы келіспеушіліктің нығаюы сияқты мәселелермен бетпе-бет келуге тура келеді. 
Ресей ғалымдары мұндай көзқарас халықаралық құқықтың қолданыстағы және қайта пайда 
болатын халықаралық қатынастарды реттеу үшін жасалған деген шешімге келетін мәнімен 
үйлеспейді  деп  жорамалдайды.  Сонымен  қатар,  қазіргі  халықаралық  құқықтың  дамуы 
халықаралық қатынастардың әртүрлі салаларының халықаралық құқықпен көбірек қамтылуын 
топшылайды.
Халықаралық құқықтың «фрагментациялары» сұрағы бойынша 2006 жылы өз жұмысында 
БҰҰ халықаралық құқық Комиссиясының зерттеу тобы мынаны белгіледі: «Халықаралық 
құқық құқықтық жүйе болып табылады. Оның ережелері мен қағидалары басқа нормалармен 
өзара әрекеттесіп, солардың аясында түсіндірілуі қажет. Халықаралық құқық құқықтық жүйе 
ретінде  осындай  нормалардың  кездейсоқ  жиыны  болып  табылмайды.  Олардың  арасында 
маңызды  байланыс  бар.  Нормалар  өте  жоғары  және  өте  төмен  иерархиялық  деңгейлерде 
бола  алады,  олардың  тұжырымы  қорыту  мен  нақтылаудың  үлкен  немесе  кіші  деңгейін 
қабылдайды, ал жарамдылық мерзімі уақыттың өте ерте немесе өте кеш кезеңдеріне сәйкес 
келеді.  Халықаралық  құқықты  қолдану  процесінде  қандай  да  бір  арнайы  жағдайларда 
бірдей әсер ететін және қолданылатын екі немесе одан да көп нормалар мен принциптердің 
байланысын нақты анықтау керек.
Н.Ф. Кислицинаның ойынша, осы мәселе бойынша жалғыз зерттеу Халықаралық құқық 
Комиссиясы (ары қарай – ХҚК) мүшесімен, профессор Р.А. Колодкинмен орындалған. Оның 
профессор У. Джинстың халықаралық құқық жүйесінің «фрагментациясы» себебін зерттеу 
бөліміндегі ізденісінен еш айырмашылығы жоқ. Оның басқа қорытындылары ХҚК жүргізген 
Қазіргі кезеңдегі халықаралық құқықтың жаһандану мəселелері
30
ҚазіРгі кезеңдегі ХалыҚаРалыҚ ҚұҚыҚтың жаһандану мәселелеРі
Бухметова Ж.С.,
ҚР ІІМ Ш. Қабылбаев атындағы Қостанай академиясы ҚПжК кафедрасының аға оқытушысы,
полиция подполковнигі
Жаһандану бүкіл әлемдік экономикалық, саяси және мәдени интеграция мен унификация
процесі  ретінде,  халықаралық  қарым-қатынастың  ерекше  формасы  ретінде  біруақытта
пайда  болған  жоқ,  адам  қоғамның  дамуы  ретінде  адамзат  өркениетінің  дамуы  үшін  зор
мүмкіндіктерді ашып, сонымен бірге кейбір мәселелерді шеше отырып жетілді (дамыды).
Сонымен қатар, ғалымдардың көпшілігі интеграция мен фрагментация, глобализация мен
«терроризация» бір-бірімен тек байланысты емес, сонымен қоса бір процестің түрлі жақтары
болып табылады деп есептейді. Осылайша, глобализация, дифференциация, регионализация,
локализация және фрагментация процестерімен қоса жүретіндіктен, Э. Гидденстің ойынша:
«глобализацияны  (жаһандану)  әлемдік  бірліктің өсуінің жай ғана  процесі  ретінде  қарау,
қателік болар еді».
Алайда, экономикалық, саяси процестердің жаһандануымен бірге зерттеушілер құқықтағы
жаһандануға да назар аударады [1].
Халықаралық іскер ғалымдар құқықтағы жаһандану процесінің көрінісін И.И. Лукащук
жазғандай  интеграция  формасында көреді.  Бұл  көзқарасты басқа зерттеушілер  қатары
осылайша  бөледі.  Е.В.  Скурконың ойынша  құқықтық  жүйе  әрекеттесуінің үш  формасын
атап көрсетуге болады: конвергенция, ассимиляция және интеграция.
Жаһандану мәселесін шешу халықаралық құқық интеграциясымен ғана тұжырымдалмау
керек  деп  ойлаймыз.  Әр  мемлекеттің  құқықтық  жүйесінде  жаһандандыру  процесіндегі
халықаралық құқықтың ролі мен жаһандану мәніне келудің өз жолдары, құқықтық түсінігі
бар екені сөзсіз.
Жоғарыда аталғандарға байланысты, халықаралық құқық саласындағы қазіргі тәжірибеде
ғалымдардың көпшілігінің ойында нақты құрылған құрылымдық бірлігі жоқ бір бүтін жүйе
немесе горизонтальды жүйені көрсете ала ма деген сұрақты туындатып отыр. Мысалы: N.
Malcolm Slow иерархиялық вертикальды жүйе айрықша қарапайым қоғамдық сипатта болды
деп есептейді, ал халықаралық, өз кезегінде халықаралық нормалар әрекет ететіндер ішіндегі
тепе-тең құқықтық статусы бар 190-нан астам тәуелсіз мемлекеттен тұратын горизонтальды
жазықты  көрсетеді.  Мұндай  позицияның  дәлелі  болып  нормаларды  жасау  тәсілі  қызмет
етеді:  заңдар  ұлттық  құқықтық  жүйе  деңгейінде  заңдардың «жіберілуі»  бойынша  кейбір
вертикальды  түрі  бар  тікелей азаматтармен емес,  жоғарғы  органдармен шығарылады.  Ал
халықаралық  құқық  жүйесі  үшін нормалар  құқық  қатынасы  субъектісімен,  яғни,  бірінші
кезекте осы сияқты вертикальдың жоқ екендігі туралы айтатын мемлекетпен жасалады.
Қазіргі уақытта өмірдің әрбір саласы сол және басқа бір дәрежеде халықаралық құқықпен
реттеледі. Дегенмен, құқықтық институт пен заңдық тәжірибенің мамандандырылған және
автономды нормаларының пайда болуының жағымды да, жағымсыз да жақтары халықаралық
құқық жүйесінде қарастырылады [2].
Ресей ғалымы Н.Ф. Кислицинаның ойынша, XX ғасырдың ортасынан осы уақытқа дейін
халықаралық құқықтық жүйеде келесідей өзгерістер болып жатады, ең алдымен: халықаралық
құқық саласының мөлшерден тыс артуында (халықаралық ғарыштық құқық, халықаралық
экологиялық құқық); халықаралық құқық шеңберінде автономды (арнайы) режимдердің пайда
болуында; халықаралық құқықтың арасындағы түрлі мәселелерді реттеудегі қақтығыстың
күшеюінде.  Халықаралық  сот  мекемелері  санының артуы  және  бір  уақытта  құрылтайшы
құжаттар шеңберінде олардың өкілдіктерінің қажетті түрде реттелмеуі, халықаралық құқық
жүйесі «глобализациясының» байыпты себебі болып есептеледі [3].
«Жаһандану, фрагментация» (Дж. Роенаумен енгізілген термин, фрагментацияның интеграция
процесімен байланысын білдіреді) – барған сайын сарқылып бара жатқан ресурстармен күрес
жүргізетін «ұлттық мемлекеттердің» блоктары мен одақтарының күрделі иерархиялық жүйе
түрінде құрылуы мен нығайтылуы.
Ең алғаш рет халықаралық құқық жүйесі фрагментациясы түсінігі 2000 ж. Г. Хафнердің
«Риск фрагментации международного права» атты жұмысында қолданылған.
Австриялық профессор Герхард Хафнер (Gerhard Hafner) халықаралық құқықтың бірыңғай
табиғаты жайлы біреудің айтуы екіталай деп айта отырып, халықаралық құқықтың «ауыспалы
1 секция
Ж.с. Бухметова

32
зерттеулерді жоққа шығарады. Солай бола тұра, профессор Р.А. Колодкин бұл бағыттағы 
ары қарайғы зерттеулерді жігерлендірмейді деген нәтижеге келеді [4].
Әр түрлі көзқарастардың әсіресе, шетелдік зерттеушілердің халықаралық құқық жүйесі 
фрагментациясы  халықаралық  құқықтық  жүйе  «фрагментациясы  процесін  туындатқаны 
туралы  деректің  айқындылығын  растайды.  Ол  И.И.  Лукашук  жазғандай,  халықаралық 
құқықта заң шығару мен заңды жүзеге асыру арасындағы маңызды алшақтығы себептерінің 
бірінде көрінеді [5].
Осылайша, халықаралық құқық жүйесі қолданыстағы қоғамдық қатынастардың қазіргі 
талаптарына толығымен сәйкес келмейтіндігін сенімді түрде айтуға болады.
Егер халықаралық құқық фрагментациясы туралы айтатын болсақ, тұтастай алғанда бұл 
процесс құқықтың құқықтық институтының мамандандырылған және автономды нормаларының 
пайда болуымен қоса жүретін заңды мәнге ие болатындықтан, шарасыз. Бірақ бұл процестің 
халықаралық құқықтың тұтастығын қаншалықты бұзатынын сынға алу қиын. Фрагментация 
процесінің тек қана конструктивті ғана емес, сонымен қатар негативті жағы да бар.
Бір жағынан алып қарағанда, зерттеушілер ескерткендей, халықаралық қатынасты қарқынды 
дамыту нәтижесінде халықаралық құқықтың бірқатар салалары пайда болады: халықаралық 
адам құқығын қорғау, халықаралық экологиялық құқық және т.б.
Келесі  жағынан  халықаралық  құқық  жүйесі  фрагментациясы  процесі  халықаралық 
құқықтың жаңа субъектілерінің пайда болуына байланысты БҰҰ дағдарысты күшейтті. Мәселе 
халықаралық құқықтың әртүрлі салаларында және халықаралық соттық және квазисоттық 
мекемелер  тәжірибесінде  олар  қызметінің  нәтижесінде  осындай  халықаралық  құқықтың 
басқа салаларының нормаларына қарама-қайшы келетін немесе халықаралық соттың және 
квазисоттық мекемелерінің бұрынғы шешімімен сәйкес келмейтін нормалар мен шешімдердің 
пайда болуы туралы болып отыр.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1.  Россана  Д.  Глобализация  и  развитие  законодательства.  Очерки.  –  М.,  2004.  -  С.  67-
89.
2. Хафнер Г. Международно-правовые акты: природа и способ влияния. Интернационализация 
современного законодательства. – М., 2004. - С. 849.
3.  Кислицина  Н.Ф.  Развитие  системы  международного  права  на  современном  этапе: 
автореф.  ... канд. юрид. наук. - М., 2010. - 25 с.
4. Колодкин Р.А. Вопросы фрагментации международного права // Московский журнал 
международного права. - 2005. - №2. - С. 39.
5. Лукашук И.И. Современное право международных договоров. - М.: Волтерс Клувер, 
2006.
ТҮЙІН
Мақалада халықаралық құқықтың тұтастай алған жүйесіндегі фрагментацияның болып 
жатқан  процестерімен,  сонымен  қатар  халықаралық  құқық  ғылымының  жалпы  алғандағы 
дамуына  ықпал  ететін  өңірлік  сипаттағы  процестермен  байланысты  қазіргі  халықаралық 
құқықтың жаһандану  мәселелері қарастырылады. Зерттеудің қазіргі халықаралық процестері 
барлық халықаралық-құқықтық жүйені тұтастай өзгертетіндіктен, халықаралық құқықтың 
негізгі  субъектісінің  -  мемлекеттің  дамуы  мен  тұрақтылығына  ықпал  ететін  маңызды 
сипаты бар. Сонымен қатар, халықаралық құқық жүйесі фрагментациясының болып жатқан 
процестерінің өзектілігі зерттеудің жаңашылдығы мен ғылымилығынан тұрады.
РЕЗЮМЕ
В статье рассматриваются проблемы глобализации современного международного права, 
связанные с происходящими процессами фрагментации системы общего международного 
права в целом, а также процессами регионального характера, влияющими на развитие науки 
международного права в целом. Исследование имеет важный характер, поскольку современные 
международные процессы несут изменение всей международно-правовой системы в целом, 
влияют  на  развитие  и  стабильность  государств  –  основных  субъектов  международного 
права. Кроме того, новизна и научность исследования состоит в актуальности происходящих 
процессов фрагментации системы международного права.  
reSume
The article considers the probles of globalization of international law connected with process 
Ж.с. Бухметова

33
of overall international law system fragmentation in whole, also the processes of district 
character, which have the influence to development of international law science. The research 
has an important character, as modern imternational processes can change the all international 
and legal system, it has influence to development and stability of the state - the main subjects of 
the internetional law. Besides, the scientific novelty of the study consists of the fragmentation 
processes of the international law system.
институты гРажданского общества в системе обеспечения 
националЬноЙ безопасности совРеменноЙ России
Воронов А.М.,
директор Центра правовых основ развития госуправления и гражданского общества Института проблем 
эффективного государства и гражданского общества ФГОБУ ВО «Финансовый университет при 
Правительстве Российской Федерации», доктор юридических наук, профессор
Как показывает анализ теории и практики обеспечения безопасности интересов личности, 
общества  и  государства  в  целом,  сфера  социальной  (общественной),  да  и  национальной 
безопасности остается не в полной мере защищенной, так как участие институтов гражданского 
общества, их место и роль в обеспечении безопасности не прописаны в основополагающих 
документах, регламентирующих лишь деятельность государственных администраций в сфере 
безопасности. При этом негосударственная система обеспечения общественной безопасности, 
успешно функционирующая де-факто и в настоящее время (к примеру: добровольные народные 
дружины, частные охранные предприятия, казачьи сообщества и др. объединения граждан 
правоохранительной направленности) так и не была вписана в дислокацию единой системы 
сил и средств обеспечения безопасности. 
Именно в развитии негосударственной системы обеспечения безопасности видится тот 
резерв, которым располагает гражданское общество и который не в полной мере используется 
на благо всего государства.
Обращаясь  к  истории  вопроса,  следует  отметить,  что  правовые  основы  обеспечения 
национальной безопасности заложены в Конституции Российской Федерации, общепризнанных 
нормах международного права, международных договорах и соглашениях, в которых участвует 
Россия, законодательстве Российской Федерации.
Соответствующие  документы  отражают  совокупность  официально  принятых  взглядов 
на цели и государственную стратегию в области обеспечения безопасности от внешних и 
внутренних  угроз  политического,  экономического,  социального,  военного,  техногенного, 
экологического,  информационного  и  иного  характера  с  учетом  имеющихся  ресурсов  и 
возможностей.
Первым таким документом стало Послание по национальной безопасности Президента 
Российской  Федерации  Федеральному  Собранию  от  13  июня  1996  г.,  в  котором  была 
сформулирована политика национальной безопасности на 1996-2000 гг.
17 декабря 1997 г. своим указом Президент утвердил Концепцию национальной безопасности 
Российской Федерации. В ней впервые сформулирована система национальных интересов 
России. Последние носят долгосрочный характер и определяют основные цели России на 
ее историческом пути, формируют стратегические и текущие задачи внутренней и внешней 
политики, реализуются через систему органов государственной власти.
Далее Указом Президента Российской Федерации от 12 мая 2009 года № 537 утверждена 
«Стратегия  национальной  безопасности  Российской  Федерации  до  2020  года»  [1]  (далее 
-  Стратегия),  которая  является  базовым  документом  по  планированию  развития  системы 
обеспечения  национальной  безопасности  Российской  Федерации,  в  котором  излагаются 
порядок действий и меры по обеспечению национальной безопасности и является основой для 
взаимодействия органов государственной власти, организаций и общественных объединений 
для защиты национальных интересов Российской Федерации и обеспечения безопасности 
личности, общества и государства. 
Указом от 31 декабря 2015 г. № 683 Президент Российской Федерации утвердил обновленную 
редакцию  «Стратегии  национальной  безопасности  РФ»  (далее  -  Стратегия).  Правовую 
основу  Стратегии  составляют:  Конституция  Российской  Федерации,  федеральные  законы 
1 секция  


А.М. Воронов
32
зерттеулерді жоққа шығарады. Солай бола тұра, профессор Р.А. Колодкин бұл бағыттағы 
ары қарайғы зерттеулерді жігерлендірмейді деген нәтижеге келеді [4].
Әр түрлі көзқарастардың әсіресе, шетелдік зерттеушілердің халықаралық құқық жүйесі 
фрагментациясы  халықаралық  құқықтық  жүйе  «фрагментациясы  процесін  туындатқаны 
туралы  деректің  айқындылығын  растайды.  Ол  И.И.  Лукашук  жазғандай,  халықаралық 
құқықта заң шығару мен заңды жүзеге асыру арасындағы маңызды алшақтығы себептерінің 
бірінде көрінеді [5].
Осылайша, халықаралық құқық жүйесі қолданыстағы қоғамдық қатынастардың қазіргі 
талаптарына толығымен сәйкес келмейтіндігін сенімді түрде айтуға болады.
Егер халықаралық құқық фрагментациясы туралы айтатын болсақ, тұтастай алғанда бұл 
процесс құқықтың құқықтық институтының мамандандырылған және автономды нормаларының 
пайда болуымен қоса жүретін заңды мәнге ие болатындықтан, шарасыз. Бірақ бұл процестің 
халықаралық құқықтың тұтастығын қаншалықты бұзатынын сынға алу қиын. Фрагментация 
процесінің тек қана конструктивті ғана емес, сонымен қатар негативті жағы да бар.
Бір жағынан алып қарағанда, зерттеушілер ескерткендей, халықаралық қатынасты қарқынды 
дамыту нәтижесінде халықаралық құқықтың бірқатар салалары пайда болады: халықаралық 
адам құқығын қорғау, халықаралық экологиялық құқық және т.б.
Келесі  жағынан  халықаралық  құқық  жүйесі  фрагментациясы  процесі  халықаралық 
құқықтың жаңа субъектілерінің пайда болуына байланысты БҰҰ дағдарысты күшейтті. Мәселе 
халықаралық құқықтың әртүрлі салаларында және халықаралық соттық және квазисоттық 
мекемелер  тәжірибесінде  олар  қызметінің  нәтижесінде  осындай  халықаралық  құқықтың 
басқа салаларының нормаларына қарама-қайшы келетін немесе халықаралық соттың және 
квазисоттық мекемелерінің бұрынғы шешімімен сәйкес келмейтін нормалар мен шешімдердің 
пайда болуы туралы болып отыр.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1.  Россана  Д.  Глобализация  и  развитие  законодательства.  Очерки.  –  М.,  2004.  -  С.  67-
89.
2. Хафнер Г. Международно-правовые акты: природа и способ влияния. Интернационализация 
современного законодательства. – М., 2004. - С. 849.
3.  Кислицина  Н.Ф.  Развитие  системы  международного  права  на  современном  этапе: 
автореф.  ... канд. юрид. наук. - М., 2010. - 25 с.
4. Колодкин Р.А. Вопросы фрагментации международного права // Московский журнал 
международного права. - 2005. - №2. - С. 39.
5. Лукашук И.И. Современное право международных договоров. - М.: Волтерс Клувер, 
2006.
ТҮЙІН
Мақалада халықаралық құқықтың тұтастай алған жүйесіндегі фрагментацияның болып 
жатқан  процестерімен,  сонымен  қатар  халықаралық  құқық  ғылымының  жалпы  алғандағы 
дамуына  ықпал  ететін  өңірлік  сипаттағы  процестермен  байланысты  қазіргі  халықаралық 
құқықтың жаһандану  мәселелері қарастырылады. Зерттеудің қазіргі халықаралық процестері 
барлық халықаралық-құқықтық жүйені тұтастай өзгертетіндіктен, халықаралық құқықтың 
негізгі  субъектісінің  -  мемлекеттің  дамуы  мен  тұрақтылығына  ықпал  ететін  маңызды 
сипаты бар. Сонымен қатар, халықаралық құқық жүйесі фрагментациясының болып жатқан 
процестерінің өзектілігі зерттеудің жаңашылдығы мен ғылымилығынан тұрады.
РЕЗЮМЕ
В статье рассматриваются проблемы глобализации современного международного права, 
связанные с происходящими процессами фрагментации системы общего международного 
права в целом, а также процессами регионального характера, влияющими на развитие науки 
международного права в целом. Исследование имеет важный характер, поскольку современные 
международные процессы несут изменение всей международно-правовой системы в целом, 
влияют  на  развитие  и  стабильность  государств  –  основных  субъектов  международного 
права. Кроме того, новизна и научность исследования состоит в актуальности происходящих 
процессов фрагментации системы международного права.  
reSume
The article considers the probles of globalization of international law connected with process 
Ж.с. Бухметова

34
от  28  декабря  2010  г.  №  390-ФЗ  «О  безопасности»  и  от  28  июня  2014  г.  №  172-ФЗ  «О 
стратегическом планировании в Российской Федерации» [2], другие федеральные законы, 
нормативные правовые акты Президента Российской Федерации.
Настоящая Стратегия призвана консолидировать усилия федеральных органов государственной 
власти, других государственных органов, органов государственной власти субъектов Российской 
Федерации  (далее  -  органы  государственной  власти),  органов  местного  самоуправления, 
институтов гражданского общества (при этом впервые в систему обеспечения национальной 
безопасности РФ прописаны институты гражданского общества - прим. автора) по созданию 
благоприятных внутренних и внешних условий для реализации национальных интересов и 
стратегических национальных приоритетов Российской Федерации.
Стратегия является основой для формирования и реализации государственной политики 
в  сфере  обеспечения  национальной  безопасности  Российской  Федерации  и  основана  на 
неразрывной  взаимосвязи  и  взаимозависимости  национальной  безопасности  Российской 
Федерации и социально-экономического развития страны.
Впервые в Стратегии под обеспечением национальной безопасности понимается реализация 
органами государственной власти и органами местного самоуправления во взаимодействии с 
институтами гражданского общества политических, военных, организационных, социально-
экономических, информационных, правовых и иных мер, направленных на противодействие 
угрозам национальной безопасности и удовлетворение национальных интересов. При этом 
национальная  безопасность  Российской  Федерации  (далее  -  национальная  безопасность) 
определяется как состояние защищенности личности, общества и государства от внутренних 
и внешних угроз, при котором обеспечиваются реализация конституционных прав и свобод 
граждан Российской Федерации (далее - граждане), достойные качество и уровень их жизни, 
суверенитет, независимость, государственная и территориальная целостность, устойчивое 
социально-экономическое развитие Российской Федерации. 
Национальная безопасность включает в себя оборону страны и все виды безопасности, 
предусмотренные  Конституцией  Российской  Федерации  и  законодательством  Российской 
Федерации, прежде всего государственную, общественную, информационную, экологическую, 
экономическую, транспортную, энергетическую безопасность, безопасность личности;
национальные  интересы  Российской  Федерации  (далее  -  национальные  интересы)  - 
объективно  значимые  потребности  личности,  общества  и  государства  в  обеспечении  их 
защищенности и устойчивого развития;
угроза национальной безопасности - совокупность условий и факторов, создающих прямую 
или косвенную возможность нанесения ущерба национальным интересам.
Стратегия национальной безопасности Российской Федерации состоит из 6 разделов и 
112 статей. Автором настоящей публикации был проведен сравнительно-правовой анализ 
данного документа и ранее действующей Концепцией национальной безопасности Российской 
Федерации,  на  предмет  определения  роли  и  выявления  места  институтов  гражданского 
общества в системе обеспечения безопасности.
В Стратегии отмечается, что «появление и укрепление влияния террористической организации, 
объявившей  себя  «Исламским  государством»  (ИГИЛ  либо  ДАИШ  -  запрещенная  в  РФ 
террористическая группировка — прим. автора) стало результатом политики двойных стандартов, 
которой некоторые государства придерживаются в области борьбы с терроризмом. Итогом 
таких безответственных действий стали многолетняя нестабильность в Афганистане, Ираке, 
Ливии, война в Сирии, широкое распространение оружия, организованной преступности, 
наркобизнеса, систематическое нарушение прав и свобод миллионов людей».
Обновленная  стратегия,  в  частности,  призвана  «консолидировать  усилия  по  созданию 
благоприятных  внутренних  и  внешних  условий  для  реализации  национальных  интересов 
и  стратегических  национальных  приоритетов  РФ».  Она  основана  на  «взаимосвязи  и 
взаимозависимости нацбезопасности РФ и социально-экономического развития страны».
В  Стратегии  впервые  определены  национальные  интересы  Российской  Федерации  на 
долгосрочную перспективу, среди прочих: развитие демократии и гражданского общества, 
повышение  конкурентоспособности  национальной  экономики.  При  этом  национальная 
безопасность России реализуется через стратегические национальные приоритеты: национальная 
оборона, государственная и общественная безопасность.
Обеспечение национальной безопасности строится на приоритетах устойчивого развития, 
под которым понимается:
А.М. Воронов

35
институты гражданского общества в системе обеспечения национальной
-  повышение  качества  жизни  граждан  путем  гарантирования  личной  безопасности  и 
высоких стандартов жизнеобеспечения;
- экономический рост, достижимый путем развития национальной инновационной системы 
и инвестиций в человеческий капитал;
- наука, технологии, образование, здравоохранение и культура;
- экология живых систем и рациональное природопользование;
- стратегическая стабильность и равноправное стратегическое партнерство.
Основными  угрозами  государственной  и  общественной  безопасности  помимо  прочих, 
определены:
- деятельность радикальных общественных объединений и группировок, использующих 
националистическую и религиозно-экстремистскую идеологию, иностранных и международных 
неправительственных организаций, финансовых и экономических структур, а также частных 
лиц,  направленная  на  нарушение  единства  и  территориальной  целостности  Российской 
Федерации, дестабилизацию внутриполитической и социальной ситуации в стране, включая 
инспирирование  «цветных  революций»,  разрушение  традиционных  российских  духовно-
нравственных ценностей;
- деятельность преступных организаций и группировок, в том числе транснациональных, 
связанная с незаконным оборотом наркотических средств и психотропных веществ, оружия, 
боеприпасов, взрывчатых веществ;
- организация незаконной миграции и торговлей людьми. Именно нелегальная миграция 
создает условия для формирования террористических организаций, политического и религиозного 
экстремизма, национализма [3].
При этом в целях обеспечения государственной и общественной безопасности создаются 
механизмы предупреждения и нейтрализации социальных и межнациональных конфликтов, 
а  также  противодействия  участию  российских  граждан  в  деятельности  преступных  и 
террористических группировок за рубежом.
Контроль за ходом реализации настоящей Стратегии осуществляется в рамках ежегодного 
доклада  Секретаря  Совета  Безопасности  Российской  Федерации  Президенту  Российской 
Федерации о состоянии национальной безопасности и мерах по ее укреплению.
Реализация  настоящей  Стратегии  призвана  способствовать  развитию  национальной 
экономики, улучшению качества жизни граждан, укреплению политической стабильности 
в обществе, обеспечению обороны страны, государственной и общественной безопасности, 
повышению конкурентоспособности и международного престижа Российской Федерации.
На основании вышеизложенного представляется целесообразным отметить, что обновленная 
Стратегия  имеет  ряд  преимуществ  перед  утратившей  силу  Концепцией  национальной 
безопасности Российской Федерации:
Во-первых, Стратегия впервые увязана с федеральным законом от 28 июня 2014 г. №172-
ФЗ «О стратегическом планировании в Российской Федерации» и основана на неразрывной 
взаимосвязи  и  взаимозависимости  национальной  безопасности  Российской  Федерации  и 
социально-экономического развития страны, при этом вопросы обеспечения национальной 
безопасности упоминаются в тексте закона 84 раза.
В законе также прописано, что Стратегия национальной безопасности Российской Федерации 
- документ в сфере обеспечения национальной безопасности Российской Федерации, который 
разрабатывается Советом Безопасности Российской Федерации совместно с другими участниками 
стратегического планирования с учетом стратегического прогноза Российской Федерации 
на долгосрочный период, не превышающий периода, на который разработан стратегический 
прогноз Российской Федерации, и корректируется каждые шесть лет.
Во-вторых,  отличие  состоит  в  формате  документов.  Концепция  формулировала  только 
направление деятельности государства в обеспечении национальной безопасности и уточняла 
порядок  выявления  угроз.  Стратегия  же  в  первую  очередь  определяет  стратегические 
национальные приоритеты, формирует механизм реализации совместных усилий государства 
и  общества  и  дает  оценку  результативности.  В  результате,  главным  отличием  Стратегии 
стало то, что в ней появились критерии, по которым определяется состояние национальной 
безопасности Российской Федерации.
В-третьих,  в  Стратегии  определена  цель  политики  России  -  это  возвращение  статуса 
мировой державы, повышение ее роли в формирующемся полицентричном мире, осуществление 
устойчивого развития страны, сохранение территориальной целостности и суверенитета.
34
от  28  декабря  2010  г.  №  390-ФЗ  «О  безопасности»  и  от  28  июня  2014  г.  №  172-ФЗ  «О 
стратегическом планировании в Российской Федерации» [2], другие федеральные законы, 
нормативные правовые акты Президента Российской Федерации.
Настоящая Стратегия призвана консолидировать усилия федеральных органов государственной 
власти, других государственных органов, органов государственной власти субъектов Российской 
Федерации  (далее  -  органы  государственной  власти),  органов  местного  самоуправления, 
институтов гражданского общества (при этом впервые в систему обеспечения национальной 
безопасности РФ прописаны институты гражданского общества - прим. автора) по созданию 
благоприятных внутренних и внешних условий для реализации национальных интересов и 
стратегических национальных приоритетов Российской Федерации.
Стратегия является основой для формирования и реализации государственной политики 
в  сфере  обеспечения  национальной  безопасности  Российской  Федерации  и  основана  на 
неразрывной  взаимосвязи  и  взаимозависимости  национальной  безопасности  Российской 
Федерации и социально-экономического развития страны.
Впервые в Стратегии под обеспечением национальной безопасности понимается реализация 
органами государственной власти и органами местного самоуправления во взаимодействии с 
институтами гражданского общества политических, военных, организационных, социально-
экономических, информационных, правовых и иных мер, направленных на противодействие 
угрозам национальной безопасности и удовлетворение национальных интересов. При этом 
национальная  безопасность  Российской  Федерации  (далее  -  национальная  безопасность) 
определяется как состояние защищенности личности, общества и государства от внутренних 
и внешних угроз, при котором обеспечиваются реализация конституционных прав и свобод 
граждан Российской Федерации (далее - граждане), достойные качество и уровень их жизни, 
суверенитет, независимость, государственная и территориальная целостность, устойчивое 
социально-экономическое развитие Российской Федерации. 
Национальная безопасность включает в себя оборону страны и все виды безопасности, 
предусмотренные  Конституцией  Российской  Федерации  и  законодательством  Российской 
Федерации, прежде всего государственную, общественную, информационную, экологическую, 
экономическую, транспортную, энергетическую безопасность, безопасность личности;
национальные  интересы  Российской  Федерации  (далее  -  национальные  интересы)  - 
объективно  значимые  потребности  личности,  общества  и  государства  в  обеспечении  их 
защищенности и устойчивого развития;
угроза национальной безопасности - совокупность условий и факторов, создающих прямую 
или косвенную возможность нанесения ущерба национальным интересам.
Стратегия национальной безопасности Российской Федерации состоит из 6 разделов и 
112 статей. Автором настоящей публикации был проведен сравнительно-правовой анализ 
данного документа и ранее действующей Концепцией национальной безопасности Российской 
Федерации,  на  предмет  определения  роли  и  выявления  места  институтов  гражданского 
общества в системе обеспечения безопасности.
В Стратегии отмечается, что «появление и укрепление влияния террористической организации, 
объявившей  себя  «Исламским  государством»  (ИГИЛ  либо  ДАИШ  -  запрещенная  в  РФ 
террористическая группировка — прим. автора) стало результатом политики двойных стандартов, 
которой некоторые государства придерживаются в области борьбы с терроризмом. Итогом 
таких безответственных действий стали многолетняя нестабильность в Афганистане, Ираке, 
Ливии, война в Сирии, широкое распространение оружия, организованной преступности, 
наркобизнеса, систематическое нарушение прав и свобод миллионов людей».
Обновленная  стратегия,  в  частности,  призвана  «консолидировать  усилия  по  созданию 
благоприятных  внутренних  и  внешних  условий  для  реализации  национальных  интересов 
и  стратегических  национальных  приоритетов  РФ».  Она  основана  на  «взаимосвязи  и 
взаимозависимости нацбезопасности РФ и социально-экономического развития страны».
В  Стратегии  впервые  определены  национальные  интересы  Российской  Федерации  на 
долгосрочную перспективу, среди прочих: развитие демократии и гражданского общества, 
повышение  конкурентоспособности  национальной  экономики.  При  этом  национальная 
безопасность России реализуется через стратегические национальные приоритеты: национальная 
оборона, государственная и общественная безопасность.
Обеспечение национальной безопасности строится на приоритетах устойчивого развития, 
под которым понимается:
А.М. Воронов

36
1 секция  



А.А. Грачева
к вопРосу упРавления бЮджетными Рисками казенныХ учРеждениЙ
Грачева А.А.,
доцент кафедры бухгалтерского учета, анализа, финансов и налогообложения Академии ФСИН России, 
кандидат экономических наук, подполковник внутренней службы
Вопросы управления рисками в современных условиях хозяйствования становятся основной 
задачей управленческой деятельности казенных учреждений, в том числе и учреждений УИС. 
Мероприятия  по  идентификации  и  минимизации  рисков  казенных  учреждений  являются 

жүктеу/скачать 8,11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: