«Қазақстан тарихы» пәнінен мемлекеттік емтихан сұрақтары «Қазақстан тарихы»
жүктеу/скачать 112,41 Kb.
|
| сурактар
2.Адамның шығу тегі териясы және адамзаттың алғаш пайда болған жері мәселесі. Адам баласы жер бетінде ұзақ эволюциялық дамудың нәтижесінде қалыптасты. Ежелгі дүние деп адамдардың пайда болып қалыптасқан жер шары бөліктерін атайды. Адам баласы еңбек құралдары арқылы күш-қуатын арттыра алды. Қазғыш таяқ, үшкір тас, шоқпар алғашқы еңбек құралдары болды. Адам баласының биологиялық эволюциясы: австралопитек (б.з.б. 2,6 млн жыл), питекантроп (б.з.б. 1 млн жыл), синантроп (б.з.б. 500-200 мың жыл), неандерталь(б.з.б. 200-35мың жыл), кроманьон (б.з.б. 40-30 мың жыл). Ғалымдар алғашқы адамды «епті адам» деп атады. «Епті адам» Африкадағы Танзаниядағы Олдувэй шатқалында табылған. Алғашқы адамның бірі питекантроп деп аталады. Питекантроптың қаңқасы алғаш рет Ява аралынан 1891 жылы табылды. Ол мөлшермен бұдан 1 млн жыл бұрын өмір сүрген. Алғашқы адамдардың көне іздері Маңғыстау түбегіндегі Шақпақата, Қазақстанның оңтүстігіндегі Шабақты, Қазанғап, Тәңірқазған т.б. қоныстарынан табылған. Адамзат дамуында бұдан кейінгі сатыда синантроп тұрады. Солтүстік Қытайда табылуына байланысты оған «қытай адамы» деген ат берілген. Синантроптар бұдан 500-200 мың жыл бұрын өмір сүрген. Ғалымдар питекантроп пен синантропты «тік жүретін адам» деп атайды. Қазақстан жерінде ежелгі адамның сүйек қалдықтары табылған жоқ, дегенмен ежелгі адамдардың Қазақстан жерінде болғанының дәлелі – табылған тас құралдар. Біздің жерде табылған тас кескіш, қырғыш, тескіштер ерте палеолитке, яғни 1 миллион жыл бұрынғы кезеңге жатады. Адамға ұқсас тіршілік иелері осыдан 2,5 млн жыл бұрын өмір сүрген. Жер бетіндегі ең алғашқы адам қаңқалары Танзаниядағы (Шығыс Африка) Олдувэй шатқалынан табылған. Палеолит дәуірі өте ұзаққа, шамамен 3 миллиондай жылға созылған. Палеолитте адам баласының түр-тұлғасы, бет-бейнесі, ой-санасы қалыптасты. Неандерталь адам тұңғыш рет Германияда Неандерталь деген жерден табылды. Неандерталь баланың сүйегі Өзбекстанның Тесіктас деген үңгірінен де табылған. Неандертальдықтар жер бетінде бұдан 200-35 мың жыл бұрын өмір сүрген. Хомосапиенс – санасы жетілген адам, яғни «саналы адам» деңгейінде тұрған еді. Бүгінгі адамзат баласы Хомосапиенске жатады. Адамзат баласының тас құралдарын өндірген және пайдаланған уақыты тас дәуірі деп аталады. Адамдар тобыры адамдардың алғашқы қоғамдық ұйымы болды. Адамзат баласының тұқымы Африка жерінде пайда болып, сонда қалыптасты. 3.Қазақстан аумағындағы тас ғасырына қатысты археологиялық ескерткіштердің ашылуы. Ежелгі адамның шаруашылығы мен тұрмысы. Мыс-тас ғасыры қоғамында екі ірі өзгеріс болды: еңбек бөлінісі пайда болды және аталық ру үстемдігі қалыптасты. Енді тек қана мал немесе егіншілікпен айналысатын тайпалар қауымы қалыптасты. Патриархалдық отбасылар жақын туысқандардың үштен астам ұрпағынан тұрды. Ең үлкен отбасылар рулық бірлікке кірді. Рулық қауым негізінен патриархалдық отбасылардан құралды. Рулар тайпаға бірікті. Ал тайпалар кейінгі тарихи кезеңде тайпа одақтарын құрды. Біртіндеп үй, мал, еңбек құралдары, тұрмыстық заттар жекеменшікке өте бастады. Металл өндірісі мен малшаруашылығы маңызының арта түсуі ер адамдардың қоғамдағы рөлін жоғарылатты. Өндірісте әйел рөлінің төмендеуі ендігі жерде отбасында еркектердің билік жүргізуіне алып келді. 4. Ұлы даладағы энеолит және қола дәуірі. «Энеолит» сөзі мыс-тас ғасыры деген мағынаны білдіреді. Энеолит тайпалары малшаруашылығымен де, аң және балық аулаумен де айналысты. Ал малшаруашылығымен шұғылданғандардың көп бөлігі егіншілікпен мүлдем айналыспады. Мал бағу егіншілікке карағанда тиімді болды. Қазақстан аумағындағы энеолит кезеңінің ерекше ескерткіші – Солтүстік Қазақстандағы Ботай тұрағы. Ботайлықтарды жылқы өсірген бақташы тайпалар деп атауға болады. Ботай қонысынан 70 мың жылқының сүйек қалдықтары табылған. Ботай қонысын қазу барысында 158 тұрғын үй табылды. Ботайлықтарды бүкіл Еуразия даласында алғашқы болып жылқы малын қолға үйреткен бақташы тайпалар деп атауға болады. Жылқыны қолға үйрету, оны салт мініп жүруді, көлік ретінде пайдалануды ойлап табу адамзат дамуында прогрестің болғанын дәлелдейді. Бұл кезеңде адамның уақыт пен кеңістікті игеруінің негізі қаланды. Маңғыстау өңірінде табылған ескерткіштер энеолит дәуірі мәдениетінің екінші аймағына жатады. Маңғыстау түбегіндегі белгілі энолит тұрақтары – Шебер, Жыңғылды, Қошқарата және т.б. Шебір тұрағының тұрғындары теңіз ұлуларының қабықтарын моншақ етіп таққан. Шебірліктер негізінен аң аулаумен айналысқан. Энеолит мәдениеті бұл өңірге Еділ-Жайық бойындағы хвалын тайпалары арқылы және б.з.б. 3-2 мыңжылдықтарда Орталық Азиядан қоныс аударған келтеминар мәдениетінің өкілдері арқылы келген деген тұспал бар. Энеолит тұрақтарында қыш ыдыстары сазбалшықтан жасалған. Ыдыстардың түбі дөңгелек конус тәріздес, тұрқы жұмыртқаға ұқсас болған. Ыдыстардың ернеуіне жаға тәріздес қалың жиек және тарақ жүзді өрнек салынған. 5.Қола дәуіріндегі өнер: петроглифтер. Ешкі өлмес, Тамғалы кешендеріндегі тасқа қашалған суреттер. Маңғыстау өңірінде табылған ескерткіштер энеолит дәуірі мәдениетінің екінші аймағына жатады. Маңғыстау түбегіндегі белгілі энолит тұрақтары – Шебір, Жыңғылды, Қошқарата және тағы басқа Шебір елді мекені маңынан тас пен қыштан жасалған еңбек құралдары табылған. Шебір тұрағының тұрғындары теңіз ұлуларының қабықтарын моншақ етіп таққан. Шебірліктер негізінен аң аулаумен айналысқан. Энеолит мәдениеті бұл өңірге Еділ-Жайық бойындағы хвалын тайпалары арқылы және біздің заманымыздан бұрынғы үшінші-екінші мыңжылдықтарда Орталық Азиядан қоныс аударған келтеминар мәдениетінің өкілдері арқылы келген деген тұспал бар. Энеолит тұрақтарында қыш ыдыстары сазбалшықтан қолдан жасалған. Ыдыстардың түбі дөңгелек конус тәріздес, тұрқы жұмыртқаға ұқсас болды. Ыдыстардың ернеуіне жаға тәріздес қалың жиек және тарақ жүзді өрнек салынған. Ертіс пен Еділ арасында өмір сүрген энеолит тайпалары көбіне мал өсірумен айналысқан, оның ішінде жылқы басым болған. Энеолит қоғамында екі ірі өзгеріс болды: еңбек бөлінісі қалыптасып, аталық ру орнай бастады. Тек қана мал немесе егіншілікпен айналысатын тайпалар қауымы қалыптасты. Патриархалдық отбасылар жақын туысқандардың үштен астам ұрпағынан тұрды. Ең үлкендері өз алдына қауым құрап, рулық бірлікке кірді. Рулық қауым негізінен аталық (патриархалдық) отбасылардан құралды. Рулар тайпаға бірікті. Ал тайпалар кейінгі тарихи кезеңде тайпа одақтарын құрды. Біртіндеп үй, мал, еңбек құралдары, тұрмыстық заттар жекеменшікке өте бастады. Қоғамдық еңбек бөлінісі, металл өндірісі мен малшаруашылығы маңызының арта түсуі ер адамдардың қоғамдағы рөлін жоғарылатты. Өмірдің барлық салаларында еркектердің беделі өсті. Өндірісте әйел рөлінің төмендеуі ендігі жерде отбасында еркектердің билік жүргізуіне алып келді. жүктеу/скачать 112,41 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|