Қазіргі заманда дамып келе жатқан қазақтың ұлттық ойындары Асық ату «Бүлде»ойын түрі

Ауылдық, аудандық, обылыс тіпті республика көлемінде осы «Бүлде» ойынның таралуы және ойынға өткізілетін жарыстардың көбейуіне ат салысу.

Асық - «Бүлде»ойын түрі

Күнтізбелік жоспар

Қазақстанымыз тәуеліз ел болғалы қазақтың ұлттық ойындарының дамуы және бұрынғы ата – бабамыздың қалдырып кеткен «Асық» - ойындарының көшпенді өмір салтының айнасы іспеттес,ол – тірі тарих. Тарихты білу тектілікке саналады. Бабаларымыз ұрпағымыздың білекті те,жүректі болуымен қатар ақылды икемді, епті болуына да қатты алаң болған. Сол себепті де осы өнерді дүниеге келтірген «Асық» ойыны бабаларымыздан мирас болып келе жатқан асыл мұраларымыздың бірі.Әр кездері замманның қиыншылығына қарамастан осы ұлттық ойынымызды үлкендердін көрсетуімен қазіргі уақытқа дейін жалғасын тапты. Егемендік алған соң мектептің оқу бағдарламасына қазақтын ұлттық ойындарын таратуы енгізілді. 2011жылы Республикалық Ұлттық Ойындар Комитеті (РҰОК) құрылып жанынан «Асық және Шекемтас» Ұлттық Ойын Федерациясы (РҰОФ) ашылды. Осы жылы «Асық және Шекемтас» спорт ойындары Қазақ халқының спорттық ұлттық ойындары ретінде енгізіліп арнайы ережесі бекітілді.

1. 
   Алшы ойыны – ойнаушыларға шек койылмайды
   
2. 
   Омпа ойыны – Бұл ойынды көбінесе бозбалалар ойнайды
   
3. 
   Өріс ойыны – Өріс ойыны 3-7 метр (өріске ұзап барып атасың)
   
4. 
   Асық тігіп ойнау – Төрт бұрышты сызық сызады көнен 4-5 м атады
   
5. 
   Тас қала ойыны – Ойын қашықтығы 7-8 метрден кем соқпайды
   
6. 
   Хан ойыны – Ойынға қатысушы көнге қанша асық тіетінін келіседі
   
7. 
   Өлді ойыны – Шңбер ішіне екі асықты беттестіріп біреуін (Алшы біреуін Тәмпі тігеді
   
8. 
   Хан талапай – Балалар бұл ойынды үлкендердің басшылығымен ойнайды
   
9. 
   Құмар ойын – Бұл ойынды үлкен кіші демей ойнай береді
   

11.Бүлде ойыны - Бес баладан жоғары болмауы керек. Шеңбер ұзындығы мен ені 40 см-ден аспауы керек

«Бүлде ойыны» ойнаушылар саны негізіне бес баладан жоғары болмауы керек.Ал егер ойыншы саны бес баладан көп болса онда топтарға бөлініп ойнайды. Ойын басталар алдында ұзындығы қырық сантиметр, ені қырық сантиметр болатын шеңбер сызылады. Шеңбердің дәл ортасынан түзу сызық сызылады. Сызықтың дәл ортасында асықтар тігіледі. Асық қатысушы адам санына қарай бірінің үстіне бірі тігіледі.

Бірінші ойыншы шеңберден алшақ жерге сақасын иіреді ,қалған ойыншылар шеңбер ішіне және алшақ, қалаған жеріне иіре алады және бірінші ойыншының сақасын шеңберге аяқтың өкшесін қойып ата алады және шеңбердің ішіне яғни көнге сақасын иіре алады көнге иіргенде сақасы азик немесе тәмпі түссе көндегі асықты аталады.Ойыншы асық атқан уақытта шеңберден шығып кетіп ойыншының асығымен сақасы бірдей бік,шік,тәмпі немесе азик түссе мысалы ( бік –бік; шік-шік;) түссе онда ойыншы сол асықты алады. Егер ойыншы шеңберден асық атып,атқан сақасы «азик» түссе шеңберден шыққан шеңбердің ішіндегі бар асық ойыншынікі болып есептеледі. «Тәмпі» - түссе шеңберден шыққан бір асықты алалады. Ал «бік» немесе «шік» түссе шеңберден шыққан асық сақасымен бірдей «бәк - бік»немесе «шік - шік» түссе ғана асық алады,атқан асығы басқа қалыпта (бік - шік) жатса асық алмайды, кезек келесі ойыншыда болады.

«Бүлде» - асық ойынының тәсілі

Шеңбер жанында ойын кезегін анықтау барысында ойыншылардың сақасы иіріледі.

Бірінші ойыншы шеңберден алшақ жерге иіру кезеңі

Шеңбер орттасынан

сызылған сызық

Шеңбер

Шеңбер ені 40 см

Шеңбер ұзындығы 40 см

Асықтың тігілу тәртібі

Мысалы: ойыынға 5 адам қатысты деп алатын болсақ асықтар мына үлгіде тігіледі

Тігілген асық Тігілген асық Тігілген асық

үстінен түсірілген жанынан түсірілген қырынан түсірілген

Ойыншылар сақаларын иіреді қай ойыншының асығы «азик» түссе сол ойыншы ойынды бірінші бастайды.

Ойыншылардың қайсысы шеңбердегі қалған ойыншылардың асықтарын және сақаларын көбірек жинаса сол ойыншы жеңімпаз болады. Ал егер төрт команда бес адамнан бес шеңберде ойнаған болса онда ойынша командалар ұпай арқылы ойнайды.

1. 
   «Асық және Шекемтас» мұғалімдерге арналған әдістемелік оқыту құралы. «Жеке» баспа – 2015жыл
   
2. 
   Дене тәрбиесі 5-6-8-9-10-11 сынып – С.Тайжанов; С. Қасымбекова «мектеп» баспасы.
   
3. 
   Дене шынықтыру оқу әдістемесі №4 – Т. Базарбег; С. Қасымбек ова «Атамұра» 2000жыл
   
4. 
   Бірлік ауыл жастары мен ақсақалдарының айтқан ойын тәсілдері бойынша жазылды.