Аристотельдің еңбегін жинастырып, жарыққа шығарған Андроник
Родосский, ол оны мынандай тақырыптық топтарға бӛлді: 1) Онтология
сұрақтары (протофилософия, метафизика және т.б.); 2) Жаратылыстану
ғылымдары, философия табиғаты («Аспан туралы», «Жануарлардың пайда
болуы туралы», «Метеорология» және т.б.); 3) Этикалық, эстетикалық және
саяси еңбектері қоғамтанудың кейбір бӛлігін қамтыған; 4) Логика мен
методология ғылымы.
Аристотельдің ӛзі ғылымды үш бӛлікке бӛлген: 1) Теориялық
ғылымдар, сананы іздеуге арналған, 2) Практикалық ғылымдар, моральдық
білімді іздеуге арналған, 3) Продуктивті ғылымдар (қолданбалы) – олардың
мақсаты бір нәрсені ӛндіру.
Бәрінен бұрын Аристотель метафизиканы–
болмыс туралы ғылымды,
сана мен болмыстың бар-жоғын зерттейтін ғылымды бағалаған. Ол
ғылымдардың арасында эмпирикалық немесе практикалық мақсаттарды
зерттемейді, сондықтан қашанда еркін. Аристотель: «Барлық ғылым
адамзатқа қажет, бірақ бірде-біреуі бұдан аса алмайды», – деп айтатын.
Ӛзінің ғылыми жұмыстарында «болмыс» категориясын қолданады,
Аристотельдің есептеуінше ӛзіндік ӛмір сүре білу «Ӛзіндік тұрақты ӛмір сүре
білу, осы болмыстың ең басты айырмашылығы». Бұл туралы «Органон»
еңбегінде жазған (Категория бӛлімінде).
Аристотель болмыстың
тӛрт бірінші себептері бар деп санайды: 1)
формальды (немқұрайлы) себеп; 2) материалдық себеп; 3) болатын себеп; 4)
қорытындылайтын себеп. Алдыңғы екеуі
, форма мен материя, олар мәңгілік
ӛмірді құрайды. Аристотель осы екі себептің ӛзі жетеді ақиқатқа деп
есептеген. Осылай дей тұра ол Платонның болмыс туралы түсінігін теріске
шығарады, болмысты материядан бӛлекке шығарады. Материя элеаттардың
артынан, Платонмен оны формасы жоқ, пассивті, сана жететін праматерия
деп түсінеді. Потенциалды болмыстан нақты болмыс пайда болды – шын
ӛмір, форманың құрылуы және алғашқы материя қажет болды. Форма –
активті, потенциалды болмыс пен тӛрт алғашқы элементтерден тұрады – от,
ауа, су және жер (шын сезіммен қабылданатын ӛмір).
Нақты ӛмір ауыспалы, ол қашанда қозғалыста. Оны динамикадан
қарастырғанда, Аристотель бұл түсініктерді
нақты (қозғалмалы) және
Достарыңызбен бөлісу: