«Саясаткер», «Мемлекет» «Сократқа апология» деген еңбегінде ұстазының
атынан ӛзінің кӛзқарастарын ұсынады.
Платон және Сократ софистердің философиялық кӛзқарастарын
құлиеленуші мемлекеттің тұрақтылығын қорғайды деп есептейді. Олар мұны
Грекиядағы афиналық, анархиялық демократияның жабайы түрі деп
есептейді. Егер софистердің «жеке» бостандық идеясы ӛмірде жүзеге асса,
индивидтер мен жекелер арасында қарама-қайшылық туады. Құлиеленушілік
қоғамда азаматтардың бір бӛлігінің екіншісіне сӛзсіз бағынуы үлкен
қоғамдық апаттарға алып келеді. Платон мұны ӛмірден байқаған. Мұндай
құбылыстардан шығу жолы мемлекеттіің, демократияның заңдарды күшейту
емес, азаматтардың моральдық танымы мен саяс кӛзқарастарын қолдау
болып табылады.
Платонның сенімі бойынша
Демокриттің атомдық ілімі біржақты.
Атом түсінігінде адам – ӛзін-ӛзі түсінетін атом (ежелгі грек тілінен латын
тіліне аударғанда атом – «бӛлінбейтін зат»). Мұның ӛзі құлиеленуші қоғамға
ӛте қауіпті. Платон үшін «атомшылар» мен «софистер» теория мен
идеологияның басты жаулары. Антистік философияны желдің бағытымен
жүретін, желсіз желкенді меңзейтін ой деп бағалады. Бұл бағытты ол
идеализм тұрғысынан түсіндіргісі келеді. Платон адам баласын тәрбиелеуді
этикалық тепе-теңдік рухында ұсынады. Ӛзі мемлекет идеалды болу керек
делінетін ұғымын ұсынады.
Платонның еңбектерін үш кезеңге бӛлуге болады: ол Сократтың
«этикалық рационализм» идеясын философиялық антропология, сонымен
танымның диалектикалық әдісі.
Танымның негізге мақсаттық ӛзіндік ерекшелігін тану үшін ерекше әдіс
керек. Платон оны диалектика «болмыс туралы ілім» («мемлекет») деп
атады. Бұл әдіс бойынша кӛптік бір, бірден бірнеше болмыстар болуы
мүмкін. Танымның келесі сатысын кӛптен жекеге бӛліну деп есептейді.
Платонның диалектикалық әдісі бойынша ой тӛменнен жоғары қарай
қозғалады, болмыстың бар екендігі идеяға апарады. Жоғарыдан тӛменге
идеямен жүзеге асады. Диалектиканың осы екі әдісін Платон ӛзінің
«Федресінде»: «жалпылықты тани отырып екі идеяға ұласады», басқаша
айтқанда болмыстың барлық түрін ажырата білу – оның табиғи бӛлшектерін
тану.
Платонның идеяларын гносеологиялық және логикалық тұрғыда
түсіндіруде мыналарды ескеру керек: болмыс жоқ, ол туралы ой мен түсінік
бар. Бұл ойдағы заттарға қатысты жалпы идея. Платонның диалектикасы,
анығырақ айтқанда, заттардың болмысын оған қарама-қарсы заттардың
болмысымен салыстыру.
Платонның айтуы бойынша, тек қана мәңгілік, ӛзгеріссіз ӛмір бар ой
әлемі бар. Ол ӛзін «біріккен материалдық Парменида болмысы» ретінде емес,
нақты құрылыс сияқты етіп кӛрсетеді. Онда
иерархия биіктігінде Жақсылық
ойы тұрды. Біздің мәңгілік, материалдық әлеміміз – ой әлемінің тек қана
әлсіз жарығы. Ол ӛзгеріп, әрқашан ауысады және ешқашан тоқтамайды. Бұл
ӛзінің қызметінің соңғы кезеңінде атап ӛткендей ӛзінің заттар мен идеялар
қатынасы пайымдауларын қайта қарап, идеялар заттарда болатынын айтады.
Қарама-қайшылықтардың – болмыс пен болмаудың, жалғыз бен кӛптің
бірігуін қарастыра отырып, Платон диалектиканың негізін салады. Оны –
болмыс пен болмаудың байланысы қарама-қайшылықтың бірігуі болып
табылатын қалыптасуға әкеп соғатынын ары қарай Гегель жетілдіреді. Бірақ
Платон «диалектика» терминін басқа мағынада қолданады. Оның
диалектикалық әдіс-тәсілі екі операциядан – түсініктің бӛлінуі мен
жинақталуынан құралады.
Жинақталу операциясы ойлардың тӛменнен
жоғарыға қозғалысын білдіреді – сезімдік заттардан олардың болмысын
түсінуге дейін, ал одан ойға дейін;
бӛліну – біз бір нәрсені
идея
арқылы
түсіндіргендегі
жоғарыдан тӛмен қарайғы қозғалыс.
«Софиста» мен «Федрада» ол
диалектика заттарды және заттардың
түсінігін тектерге, оның ішінде түрлерге бӛлу ӛнерінің жоғары дәрежесі
екенін белгілейді. Кӛрініп тұрғандай, Платонның түсінігі бойынша
диалектика ол екі түрлі жолмен түсінуге болатын ғылым. «Федрадағы»
бірінші жолы гипотезадан ойға ӛтуді Платон «қосылу» деп атайды, ал екінші
жолды «бӛліну» дейді. Диалектика бірден барлығын байқап, бӛліп және
біріктіре алады.
Платон диалектикасы қарама-қайшылық арқылы дамыту туралы
гераклитті ілім ғана емес,
түсініктерді анықтау әдістері, түсініктер түрлері
Достарыңызбен бөлісу: