Б. БӨрібаев c/C++ тілдерінде программалау (практикалық курс) Жогары оқу орьшдарына арналған оку құралы э в е р о алматы 2015 Эверо

а = 8 , 7 5  жэне  b = 3 , 1 2   болған кездегі программа жұмысы нәтижесі:
a,b:  8.75 3.12 
s=*ll. 87 
г* 5.63 
h= 2.804
Ал  b = 0  болган  кездегі программа жұмысы нәтижесі:
a , b :  4 . 3 5   0 
s =   4 , 3 5  
I  
r =   4 . 3 5  
S 
p= 
0 . 0 0 0  
b = 0 , 
һ=шөксіздік
Ә)  Нақты a, b, cy d  сандары берілген. Солардың косындысын  sum, айырмасын 
аігта  және көбейтіндісін kobeit табу керек.
Есептің С тіліндегі программасының коды:
# ± n c lu d e   < s t d i o . h >
# ± n c lu d e   < c o n i o . h >
p r i n t f ( " s u m   =  % 7 .2 fи , s u m ); 
k o b e it= a * b * c * d ;
p r i n t f ( " \ n k o b e i t   =  %7. 2 f " , k o b e i t ) ; 
a ir m a   =  a - b - c - d ;
p r i n t f (n\nairma  =  % 7 .2 f " ,a i r m a ) ; 
getch() ;
Профамма жұмысы нэтижесі:
a,b,c,d  :  3.45  -5.1  6.45  2.3 
sum p   7.10 
kobeit =  -261.02 
airma =  -0.20
Б)  Накты x, у  сандары берілген. Келесі өрнекті есептеу программасын жазуды
float a,b,c,d;
float  sum,kobeit,airma;
clrscri);
printf
(”a,b,c,d  :  ");
s c a n f ("%f%f%f%fи ,& a ,& b ,& c ,& d ) ;
sum=a+b+c+d;
}
қарасты рай ы к:
С тіліндегі профаммасы  коды:
зв

//  Бұл  программа 
да  а-ньщ мәні.  бөрілген х , 
у ушін өсөптөледі
#include 
#include 
void main()
{ 
double a,  al,  a2,  a3,  x ,  y; 
p u t s ("Enter x :" 
) ;
scanf("%lf",  &x)  ;  //  %lf  - double типінің форматы 
printf("x = %7.41f\n
" ,
  x ) ; 
puts ("Enter y:");
scanf("%lf",  fiy) ;
printf("y = %7.41f\n",  y)  ;
al  = p o w (2,-x);
a2  = sqrt (x+pow(fabs (y) 
,
 (1. /4 .))) ; 
a3 = sqrt (exp (x-l/sin (x))) ; 
a = al  *  a2  *  a3; 
printf ("\nResult =  %lf\nH ,a);
}
Берілген  x  = 4,1  жэне  у  = 5,2 мәндері үшін программа жұмысы нәтижесі:
Enter х:
4.1
х =   4.1000
Enter у:
5.. 2
у  =  5.2000 
Result =  1.976681
Келесіх, у  мәндерін енгізіп,  нәтижені аныктайық: 
3.981Е-2 
-1.625ЕЗ
Enter х 
3.981E-2 
х =  0.0398
Enter у 
'
-1.625ЕЗ 
у = -1625.0000 
Result = 0.000009
В) Накты х ,у  сандары берілген. Келесі өрнекті есептеу программасын жасауды 
қарастырайық:
М+ІУІ
1+\*У\
Есептін С тіліндегі программасының бір  нұсқасы:
/ *
  программада  берілген  х ,у үшін өрнек мәні  есептеледі  */ 
#include 
#include 
#include 
34

m ain ()
float x,y,rez;
printf("x,y  :  ") ;
scanf(" 
%f 
%f 
",fix, fiy) ;
printf("x= %6.2f y=%6.2f",x,y);
rez=(fabs(x)+f 
abs(y))/ (fabs(x*y)+1);
printf("\nrez = %f",rez);
getch() ;
Программаны орындау нәтижесі:
х,у  :  -23.56  41.34 
х= -23.56  у= 41.34
rez = 0.066566
Г)  Нақты х, у  және z сандары берілген. Олардың мәндерін пернетақтадан енгізе 
отырып,  төмендегі Ь өрнегінің мәнін табу керек.
I 
Ііг-  .& П“2\
Щ і  
Іж-УІСі+7---)
■ 
. . v  
_ 
-■  ~ 
I 
:  '  
■  ■ 
: 
. ,  
3) 
—
 
-
у
 
V 1^1 4- Г/ІШУ 
■  
------------------------------------- ^
-----------------------------—
D  
у
 
і 
C O S   у  
е \ х - у
]+х / 2
 
>
осы өрнекті  х  = 5,324,  у  = 0,5281,  z = 23,654 болған кезде есептеу керек болсын.
/ *
 
b   өрнегін х,  у 
,  z мәндері  арқылы есептеу  */
#include  
#include  
void main  ()
{  double x,  у ,  z
,
  al,  a 2 ,  a 3 ,  a 4 ,  b;
p u t s (  "input x , y ,   z : n ); 
/*  бүл функция ces тіркесін
(put  string)  экранга шыгарады,  тақырыптық файлы stdio.h  */ 
scanf  ("%lf%lf%lf",fix,fiy,fiz); 
//  %lf  -  double  форматы 
al  = pow(y,pow(fabs(x),1./3)); 
a2  = pow(cos(y),3)  ;
a3 = fabs(x  - у) * (1  + pow(sin(z),2)/sqrt(x + y ) ); 
a 4  = exp(fabs(x - y ) )  + x/2; 
b = al  + a2  *  a3  /  a 4 ;
printf  ("\n  for x =  %lf,  у =  %lf,  z =  %lf,  b =  %lf\n",  x,  y,
z ,  b) ;
input x,  у,  z:
5.324  0.5281  23.654
for x = 5.324000,  у = 0.528100,  z  = 23.654000,  b =  0.363196
Д) Келесі  / (л*)  функциясын пайдаланып, t өрнегінің мәнін аныктайтын 
профамма жазу керек.

/ ( х )   =  s i n x   - c o s 2 x   — s in Z x   •  co s 
t   -
W
tf
#include 
#include 
#include 
/*  £  функциясының сипатталуы 
+/
float f(float x)
{  float f1;
fl=sin(x)*cos(2*x)-sin(2*x)*cos(2/x) 
return fl;
f ( a  +   b )
Па)
)
m ain ()
{  f l o a t   a , b , t ;  
c l r s c r  ()  ; 
p r i n t f ("\ n   a , b
")  ;
/   a=b  болмауы
s c a n f ( " % f " , 6 a ) ;  / /   a=b 
s c a n f  ("%f'•, &b)  ; 
t = f ( a + b ) - f ( a ) / f ( a - b ) ; 
p r i n t f ( " \ n t   =  % 5 . 2 f H, t ) ;
>
2.2 
есеп.  Нақты а жэне b он сандары берілген. Осы сандардын арифметикалық 
ортасы мен геометриялық ортасын табу керек.
Бұл  сандарының  арифметикалық  ортасы 
s 
=  ( a + b ) / 2 ,   ал  геометриялык
ортасы 
д  — \  а ■ Һ  болып  табылады.  Сондыктан  онын  алгоритмi  2.2-суретте
көрсетілгендей түрде болады. Ал мәтін түрінде берілген шығару жолы мынадай:
1-кадам. а, Ъ енгізу.
2-кадам.  s  =  (a  #  b )/2, д   =   V a •  6 есептеу.
3-қадам.  s, д   шығару.
4-кадам. Соңы.
Осы алгоритмнің  С тіліндегі программасы
# i n c l u d e   < s t d i o . һ>
# i n c l u d e   < c o n io .h >
# i n c l u d e   < m a th .h >  
m a i n ()
{  f l o a t   a , b , s , g ; 
c l r s c r ( ) ;  
p r i n t f ( " a , b :   ° ) ;
s c a n f ( " % f% f " , & a,& b );
p r i n t f  (" a = % 5 .2 f  b = % 5 .2 f,,/ a / b)  ; 
s = ( a + b ) / 2 ;   g = s q r t ( a * b ) ;  
p r i n t f ( " \n s= % 5 . 2 f\n g = % 5 . 2 f ” ,
s , g )   ;
0   ;
2.2-сурет. Екі нақты санның ариф- 
метикалық жэне геометриялык орта-
)
сын табу алгоритмі
36

Программа жұмысының нэтижесі
I  a , b :   5 . 3 4   7 . 7 8
a
=  
5 . 3 4   b=  7 . 7 8  
s =   6 . 5 6  
g=  6 . 4 5
a, b енпзу
max
a,b,c енпзу
max=b
max шыгару
соны
2 3   есеп.  а)  Нақты  а  жэне  b  сандары
берілген.  Сандардың  үлкенін  аныктайггын
есептің  алгоритм  схемасы  мен  программа-
сын  құру  керек.  Есепті  шығару  алгоритмі
2.3 суретте көрсетілген.
Оның С тіліндегі программасының бірін-
ші нұсқасы:
# i n c l u d e   < s t d i o . h >
#i n c l u d e   < c o n io .h >  
m ain  ()
(float a,b,max; 
printf("a
, b :  
"); 
scanf(■%f%f",&a,
& b)
; 
if(a>k)  max=a; 
else max=b;
max = a
ЖОҚ
ЖОҚ
max=c
-  
- - -  
-  
-  
-------------
басы
2.4-сурет. 
Үш санның 
үлкенін табу алгоритмі
max шығ
жоқ
23-сурет. Екі санның 
үлкенін табу алгоритм!
соңы
Ос есепті  шыгару программасының 
тернарлық (үш орынды) операцияны пайдалану 
жолымен берілген екінші нұскасының соңғы
бөлігі:
p r i n t f (" а ^ Ь :  " ) ;  
s c a n f ( ” %f%f" , &а,
&b)
; 
max=a>b? 
a :b ;
printf("\nmax=%5.2 f",m ax );
э) 
Нақты a, b, с  сандары берілген. Солардың 
үлкенін 
анықтайтын 
есептің 
алгоритм 
схемасы мен профаммасын кұру керек. Есепті 
шыгару алгоритмі 2.4 суретте көрсетілген.
Осы  алгоритмнің  С  тілінде  жазылған 
программасы кодынын нұсқасы:
#include 
#include  
main ()
{  f l o a t   a , b , с , m ax;
37

printf("а,Ь,с:  n) ;
scanf("%f%f%f",& a ,&b,&c);
max=a;
if(b>max)  max=b;
if(c>max)  max=c;
printf(”\nmax=%5.2f",m a x ) ;
ge£ch();
Программа жұмысы  нәтижесі:
2.4 есеп. 
Төмендегі у  функциясының мәнін 
есептеу алгоритм!  мен  профаммасын кұру кажет
(
1 — х, 
егер х  £  1;  v.  ,vv , '.'МШ
1 / х 2,
  егер 1 < 
х  Ш  2; 
і------- -
Vi •+ х3,егер 2 < 
х <>
 3; 
k 1 + 
х
 + 
х 2,
  егер 
х
 > 3.
функциясын есептеу алгоритм! 2.5 суретте 
көрсетілген. Онын мәтін түріндегі алгоритмін 
келесідей турде жазуға болады.
1-кадам. Берілген  х  мәнін енгізу.
2-қадам. Егер 
jc
 <   1  болса, 8-қадамға көшу.
3-кадам. Егер х  <  2 болса, 7-қадамға көшу.
4-қадам. Егер л: <   3  болса, 6-қадамга көшу.
5-кадам. у  =1  + х  + л-2  мэнін есептеу жэне
9-кадамга көшу.
6-кадам. у =  V1  +  л 3 есептеу және 9- 
--------
кадамға көшу.
7-кадам. у  =  1 /х 2 есептеу жэне 9-қадамга
көшу.
8-кадам. у  =1 - х  есептеу.
9-кадам. jc, у  мэндерін шыгару.
10-ка да м. Соңы.
Осы  есептін С тіліндегі  программасы: 
__А__з
#include 
#include 
#include  
m a i n ()
дгснпзу
жок
ЖОК
жок
дг, 
у
 ш ы г а р \
соны
2.5-сурет.Тармакты алгоритм
схемасы
38

i f
(х<=1)  ү=1-х;
e l s e   i f ( x < = 2 )   y = l / x / x ;
e l s e   if ( x < = 3 )
y = s q r t  (
1+pow 
( x , 3 ) )  ; 
e l s e   y = l+ x + x * x ; 
pr 
i n t f ( "x=%5. 2 f \ty = % 5 . 2 f " , x , y ) ;
g e t c h ( ) ;
)
2.5 
есеп.  Нақгы a,  b, с коэффициенттері берілген a x 2 + bx +c = 0  квадрат тең- 
деуінің түбірлерін есептеу алгоритмін кұру керек (аФ 0,b  
ф
О,
с
 
ф
 0). Мұндағы а,
Ь,  с накты коэффициенттеріне байланысты  квадрат теңдеудің дискриминантынын 
d= Ь1  —4 а с  таңбасына қарай үш тұрлі түбірлердің болатыны
белгілі:  егер  d>0  болса,  әртүрлі  екі  нақты  түбірлер,  егер  d=0  болса,  онда  бір- 
біріне тең нақты екі түбір, ал егер d<0 болса, комплекс түбірлер шығады.
Әртүрлі нақты түбірлер х г  = 
,  х 2  =   ■
 Ь\ ~  формулаларымен,тең 
түбірлер х г  =  х г  =  — ^-больга аныкталады. Комплекс түбірлер, накты түбірлер
сиякты есептеледі, тек сандар косарланып былаи жазылады  —— ±  
Ьірінші
кезеңде d  дискриминантынын мәні есептеледі де, оның таңбасы  тексеріледі. 
Есептеу операцияларының аздаган  көлемі орындалатын алгоритм нұсқапарының 
бір түрі 2.6-суретте келтірілген. Төменде алгоритмнің мәтіндік формасы берілген.
1-қадам. а,  Ь, с енгізу.
2-кадам. d=  b2  — 4ас 
,һ
 
=   2а ,к   =  
—Ь/һ
 
есетггеу.
3-кадам.  Егер d<0 болса, 7-қадамға көшу.
4-қадам.  Егер d>0 болса, 6-кадамға көшу.
5-кадам. х3  =  х 2  = к қойып, 9-қадамға көшу.
6-кадам. g -   yfd ,r т д ] һ ,х г т  к +  г ,х 2  Щ к — г есептеп, 9-кадамға көшу.
7-кадам. g = /f3 [, г  =   д /һ , х^  =  к 4- іг ,х 2  = к  — 
hr
 
есептеу
8-кадам. Экранға: «Комплекс түбірлер х г =  к  -f ir ,x 2  =  к  — іг» деген мәлімет
шығарып,  10-кадамға көшу.
9-қадам. Экранга «накты түбірлер» 
х ІР  х 2  шыгару.
10-қадам. Соңы.
Көрсетілген  алгоритм  негізінен  тармакталу  эрекеттерін  қамтиды,  ягни  блок- 
схемада  есептеулер  бірнеше  жолдар  аркылы  тармакталып  шыгарылады.  Бұлар 
салыстыру  блоктарымен  анықталады.  Әр  салыстыру  блогының екі  шығу  сызыгы 
бар,  оның біреуі  шарт  орындалганда  («иә»)  атқарылады,  ап  екіншісі  шарт орын- 
далмаған 
(«жок») 
жағдайда 
жүзеге 
асырылады. 
Мұндай 
алгоритмдер 
тармакталган  құрылымды алгоритмдер болып табылады (2.6 сурет).
Енді осы есептің С тіліндегі программапык кодын келтірелік.
39

#i n c l u d e  

#include  
iinclude  
main()
{  float a,b,c,xl,x2,h,k,g,r,d; 
printf (Ma,b,c:  ") ; 
scanf 
( 
" 
%f 
%f 
%f" , & a , &fo, &c) ; 
d=b*b-4*a*c;  h=2*a;  k=-b/h; 
Cd<0)
{  g=sqrt(fabs(d));  r=g/h;
printf ("complex: \txl=»%f+i*%f" ,k, r) 
printf ("\tx2«%f-i*%f,f , 
к , r) ;
else 
if  (d>0)
(  g=sqrt(d);  r=g/h;
printf("real:\txl=%f",k+r); 
printf("\tx2=%f" ,k-r);
>
else
printf("xl
x2
%f" , k ) ;
)
Программа жұмысы нәтижелері:
а Щ4,56; b -  5,23; с = -8,12  болған кездегі экран 
бейнесі:
а , b , с :  4 . 5 6   5 . 2 3   - 8 . 1 2  
r e a l :   x l = 0 . 8 7 8 9 6 9  
x 2 = - 2 . 0 2 5 8 9 9
Ал тең түбірлер шығатын а =  1,0;  b — -2,0; 
=  1,0 болгандағы  нұсқасы:
a , b , c :   1 . 0   - 2 . 0   1 . 0  
r e a l :  x l = l . 0 0 0 0 0 0  
х 2 = 1 . 0 0 0 0 0 0
Комплекс түбірлер шығатын а =  1,25;  b =2,56; 
с = 45,8 болган кездегі  нұсқасы:
а,Ь,с:  1.25  2.56  45.8
complex:  xl =l.024  +  і*5.
х 2 = 1 .024  - і*5.
2.6 
есеп.  Студенттердің тест тапсыруы  нәтиже- 
сінде  алған  ұпайлары  (баллдары)  0-мен  100 
аралығындағы  бүтін  сандар түрінде  берілген.  Сол 
сандарды  негізге  ала  отырып,  эрбір  студенттің
басы
а, b, с 
енгізу
Хі = к + і г'
"X* = к -  2Г’
ШЬІҒ.
СОКЫ
2.6-сурет. Квадрат тендеу 
түбірлерін табу алгоритмі
әріп  жүйесіндегі  багасын  аныктау  алгоритмі  мен  программасын  кұру  керек.  Бұл 
алгоритм төмендегі тармакталган өрнек бойынша анықталады.
40

bal  енгізу
Есептің алгоритмі 2.7-суретте көрсетшген. 
Алгоритмнің C++ тілінде жазылган нұсқасы
/*  балл енгіэіп,  А  В С D F т\грінде
#include Ciostrea: 
void main (void)
{  int bal;
жоқ
соңы
2.7-сурет. Тест багасын аныктау
алгоритм!
Программаның 
жұмыс 
істеу нэтижелері:
Ball: 64
Baga:
С
Алгоритмнің С тілінде жазылган екінші  нұсқасы:
/*  Балл енгідіп,  бағаны анықтау  ♦/
#include    //  С тілінде жазылган нүсқасы 
#include  
main ()
{  int x;
textcolor(RED);
41

2.7 
есеп. 
Келесі тармақты функцияны есептеу
гтрограммасын құру керек:
Г s i n 2 (5 к  +  Злііп \ к \)   ,  0 < к<т
р = J   c o s 2 (5*  +  3m I n  I к |  ) ,  к > т 
I  t g 2(5*  +  3 m l n \ k \ ) ,  k<0
Есептің  шыгару  алгоритмі  он  жактағы  суретге 
көрсетілген.  Үш  per  кайтапанатын  аргументтін 
жэне функциялардын да  қыскаша түрде жазыл- 
гандарына  назар  аударыңдар.  Мұнда  есептің 
қай тармақпен шығарылғаны жайлы  мәлімет 
беру керек (2.8 сурет). 
жок
С тілінде жазылган профамма 
нұскасы:
#include 
#include
 

void main  ()
{  float p,k,m;
float rsin,rcos,
("Enter k:”
)  ;
scanf(  "%f” ,
6 k )
; 
puts(  "Enter 
m :
" 
scanf 
("%f",6m);
rc=cos(arg);
rt=tan(arg);
ЖОК
СОҢЫ
2.8-сурет. 
Тармакты 
функцияны есептеу
алгоритм!
t e x t b a c k g r o u n d
(WHITE);
c l r s c r  ()  ;
( " b a l l * " )   ; 
s c a n f  
( H i "  
, 6x)  ;
(x<50) 
baga='
 F '
 ; 
else if  (60<=x  66 x<75)
ііівШ
йііВііШ
else if  (50
«•D* ;
else
if  (75<=x  66 x<90)  baga='B';
« 1 
A* ;
printf("ball=%i\tbaga=%c”,x,baga); 
getch() ;
Программаның жұмысы  нәтижесі:
ball=94 
bal1=94
Келесі мэн берілгенде шыккан  нәтиже:
bal1=5б 
bal1=56