Б. С. Исмакова, М. А. Умирбекова

15 
межелі іздену бағытын қажет ететін және тиісті ақпаратты алуды қажет 
ететін мамандар болып табылады. 
Тезистердің композициялық-мағыналық құрылымы нақты және қатаң 
нормативті, келесі бөліктерден тұрады: 
-
преамбулада мәселеге кіріспе, оның өзектілігінің негіздемесі бар, 
зерттеу пәні туралы түсінік береді.; 
-
негізгі тезистің мәлімдемесі әдетте пәндік-логикалық бірлікті 
құрайтын үш-алты тезистерден тұрады; 
-
баяндама жиыны (қорытынды тезис). 
Негізгі тезистің баяндамасы шеңберіндегі жеке тезистер арасындағы 
қарым-қатынасты келесідей жүзеге асыруға болады: 
-
себеп-салдарлық тізбек принципі бойынша; 
-
индуктивті бағыну принципі бойынша; 
-
дедуктивті бағыныштылық принципі бойынша; 
-
көрсетілген үш түрдегі компоненттердің әртүрлі комбинацияла-
рында. 
Тізбекті себептілік әдетте индуктивті, ал сирек дедуктивті бағыны-
штылықпен біріктіріледі. 
Стильдік тазалық пен сөйлеу мәнерінің біркелкілігінің қатаң талапта-
ры ғылыми стильдің көптеген басқа жанрларына қарағанда тезистерге 
көбірек қолданылады. 
Эмоционалды-экспрессивті метафоралар, парафразалар, леп сөздер, 
эллипсистер, инверсиялар, басқа стильдердің басқа кірмелері, сондай-ақ, 
сөйлеу дизайны әдістерінің ауысуы, дизайндағы немқұрайлылық және 
дәлсіздіктер қабылданбайды. 
Тезистердің стильдік нормасы–сөйлемнің пәндік-логикалық мазмұн-
мен жоғары қанықтығы. Автор оқырманға мәтіннің мазмұнды шоғырла-
нуы мен коммуникативті қолжетімділігі арасындағы қайшылықты оңтайлы 
түрде еңсеруі қажет. Бұл нормадан ауытқулар келесіде көрінеді: 
-
сөз тіркесінің шамадан тыс күрделілігі, оның мазмұнын есте 
сақтауды және қабылдауды қиындатады; 
-
ғылыми маңызды ақпараттың төмен үлес салмағы немесе сөз 
тіркесінің мағыналы «жеңілдігі».; 
-
ойдың бытыраңқы болуына әкеліп соқтыратын сөз тіркесінің 
шамадан тыс бөлшектенуі. 
Тезестердің авторы сөз тіркесінің бөлшектенуіне жиі жүгінеді, 
баяндаудың қарапайымдылығына қол жеткізгісі келеді, бірақ оның орнына 
ой фрагменттері арасындағы қарым-қатынасты орнатуды қиындатады, 
қажетсіз эмоциялық экспрессияны қосады. 
Сөз тіркесін мағыналы қабылдауға оның ұзақтығы ғана емес, жасалу 
сипаты да әсер етеді. Логикалық мөлдір және дәйекті ой қозғалысымен, 
анық және анық тілдік дизайнмен, тіпті ұзақ фразаны оңай қабылдайды. 

16 
Сөз тіркесінің бөліктері тым кең тараған кірістіру арқылы 
бөлшектеніп кеткен жағдайларда, предикативті түбірге көптеген 
айналымдар, кездейсоқ ескертулер асып кетсе, онда сөз тіркесі аз болса да, 
оқырманды шатастырады [5]
. 
Ғылыми стиль жанры ретінде ғылыми мақаланың жалпы 
сипаттамасы
Ғылыми мақала – ғылыми стильдің жетекші жанры. Бұл ғылыми 
әдебиеттің негізгі жанры, мағыналық құрылымы аз салалы, демек, 
қарапайым композиция. Ғылыми мақалалардың мынадай классификациясы 
бар: 
-
проблемалық мақалалар; 
-
ғылыми 
мақала 
– 
ғылыми-зерттеу 
және 
тәжірибелік-
конструкторлық жұмыстардың нәтижелері туралы қысқаша есеп; 
-
зерттеудің негізгі нәтижелерін егжей-тегжейлі сипаттайтын ғылы-
ми-техникалық (тиісті ғылыми) мақала; 
-
тарихи және ғылыми мақалаға шолу; 
-
полемикалық немесе пікірталас мақаласы; 
-
ғылыми-көпшілік мақала; 
-
ғылыми-публицистикалық стиль шекарасында орналасқан марке-
тинг (жарнама, PR-мақала)[5]. 
Ғылыми мақала–ғылыми жұмыстың негізгі түрлерінің бірі. Ол ғылы-
ми зерттеудің аралық немесе соңғы нәтижелерінің мәлімдемесін қамтиды, 
зерттеу тақырыбы бойынша нақты жеке мәселені көрсетеді, автордың ғы-
лыми басымдығын белгілейді, оның материалын мамандардың меншігіне 
айналдырады. Ғылыми мақала журналдардың жекелеген нөмірлерінде 
немесе жинақтарда авторларға сілтеме түрінде жарияланатын талаптарға 
сәйкес толтырылған түрде редакцияға ұсынылады. Ғылыми мақаланың 
оңтайлы көлемі 6 - 12 бет (0,5 - 0,7 баспа парақтары). Мақала қолжазбас-
ында, әдетте, жұмыстың толық атауы, автордың тегі мен аты-жөні, үш тіл-
де реферат, жеке бетте, пайдаланылған әдебиеттер тізімі болуы керек. 
Мақаланың құрылымы қарапайым, оның мәтіні, әдетте, бөлімдер мен 
бөлімшелерге бөлінбейді. Мақалада әдетте келесі құрылымдық элементтер 
болады: 

аты; 

автордың (авторлардың) тегі мен аты-жөні; 

аннотация; 

түйінді сөздер; 

кіріспе; 

негізгі бөлім; 

қорытынды; 

пайдаланылған әдебиеттер тізімі.

17 
Тақырып мақаланың өте маңызды элементі болып табылады. Атау 
бүкіл жұмысты бағалайды. Сондықтан мақаланың тақырыбы оның 
мазмұнын толық көрсетуі керек. Тақырып бойынша жұмыс мақала жа-
зылғаннан кейін, мақаланың өзегі, негізгі идеясы табылған кезде қайта ба-
сталса, дұрысырақ болар еді. Кейбір авторлар өз жұмысының басында 
мақаланың тақырыбымен жұмыс іс-теуді жөн көреді, бірақ мұны тәжіри-
белі зерттеушілер ғана жасай алады. Қалай болғанда да, жақсы тақырып - 
бұл жұмыстың жартысы. 

жүктеу/скачать 1,16 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: