Б. Т. Панзабек 1, Р. З. Зайкенова
жүктеу/скачать 2,28 Mb. Pdf көрінісі
|
kekilbaev-gimelerini-k-rkemdik-palitrasy
| Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университетінің Хабаршысы № 1(81), 2020
98 Ә.Кекілбаев «Есболай» атты әңгімесінде мәрт Есболайдың бейнесін жасайды. Әңгімеде көрініс – кешегі кеңес заманының шындығы. Есболай қарттың аузымен айтылатын мына түйінді ойларға назар аударыңызшы: «Осы күні жұрт аузын ашса – «бірлік-тірлік» деп қақсайды да, іс істесе – барлығын тентек балалардың ойынындағыдай «шілдік-білдік» қылып жіберуге шебер боп апты… Әншейінде көлеңкеде отырып пыш-пыштағанда – жұрттың бәрі де мәтіби. Ал, бетке айтуға келгенде – жан табылмай қалады!.. Олар сүйтіп жыбырлап-сыбырлап жүргенде – жаман Дүйімбайлардың бөркі дағарадай боп, бетіне қаратпай кетеді!..»[5; 280-281]. Қаламгер осылайша қоғамды жайлап алған мінез-құлықтың бет пердесін осылайша сыпырады. Бұл шындық қазіргі кезеңге дейін өз мәнін жойған жоқ, маңыздылығы артып отыр. Автордың «Ақырғы аялдама», «Керек адам», «Міне, керемет!» әңгімелерінде осы заманғы ар- ождандық мәселелер көтеріліп, сәтті көркемдік шешімін тапқан шығармалары. Әйтсе де қаламгер әңгімелеріне аздап сын-пікірлер де жоқ емес [6; 35]. Мұндай пікірлер қаламгердің салмақты шығармаларын, суреткерлік табысын, ұлтқа қызмет ету еңбегін кеміте алмайды. Керісінше, баға жетпес классикалық туындылары жаңа қырынан танылуда, көркемдік көкжиегі кеңеюде. Қазіргі қазақ әдебиетінде автор шығармаларын оқыту барысы көкейтесті мәселелерге айналып отыр. Ә.Кекілбаев әңгімелерін қалай оқытамыз? Қандай әдістемемен оқыту керек? Жоғарғы оқу орны мен орта мектеп деңгейлеріне автор шығармаларының қайсысын ұсыну қажет? деген сынды сауалдар бар. Осыған сәйкес Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев өзінің «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласында үлкен мәселе етіп көтерді. «Мен қазақстандықтардың ешқашан бұлжымайтын екі ережені түсініп, байыбына барғанын қалаймын. Біріншісі – ұлттық код, ұлттық мәдениет сақталмаса, ешқандай жаңғыру болмайды. Екіншісі – алға басу үшін ұлттың дамуына кедергі болатын өткеннің кертартпа тұстарынан бас тарту керек» [7; 1], – деген ұғымға терең түсінік беріп, тамыры тереңге жайылған рухани кодтың, ұлттық жаңғыру ұлттық сана-сезімнің көкжиегін кеңейтіп, ұлттық болмыстың өзегін сақтай отырып, жаңашылдыққа қадам басудың маңыздылығына айрықша тоқталған ойлары шын мәнісінде өз жолын тапты. Яғни, «ұлттық таным, ұлттық болмыс» жағына ойысу қажет. Қазақ әдебиетін оқытуда басты назарға алып, оқытуда жаңа инновациялық әдістер мен дәстүрлі оқыту жүйесін бірлікте қарай отыра жұмыс жасаған абзал. Көркем мәтінді талдауда, алдымен әңгіме туралы мәліметтерді білім алушы зерделей алу қажет. Жанрлық ерекшелігін, шығу тарихын, әңгіменің тақырыптық түрлеріне орай саралануын, болашақ маманның қазақ әңгімелеріндегі сабақтастық үлгісін, ерекшеліктерін тап басатын білімі мен мәліметі болғаны абзал [8; 119]. Әңгіменің зерттелінуі, талдануы барысы көптеген ғалымдардың ғылыми зерттеу еңбектерінде өз деңгейінде көрініс тапты. Әсіресе, мәтінтанудың филологиялық негіздеріне, көркем мәтіннің композициясын зерттеу амалдарына, көркем мәтінді талдау жолдарына, оның ішінде типологиялық талдау, әдеби герменевтикалық әдіс, әдеби-стильдік талдау, антропологиялық әдіс, т.б. әдістерге баса назар аударады. Мәтіндерді жоғарыдағыдай зерттеуге, талдауға және оқытуға үлгілік нұсқалар бой көрсетеді. Орыс әдебиетінің белгілі ғалымы В.И.Тюпа өзінің «Анализ художественного текста» атты ғылыми зерттеуінде мәтін талдаудағы тәжірибесімен бөліседі [9; 252]. Интертексті талдау, дискурсивті талдау, нарративті талдау қазақ әңгімелерін оқытуда да соңғы кезде қолданысқа түскенімен, қолдану аясын аз қамтылуда. Индонезия ғалымдары Novelti, Syahrul R. « Text learning model description using literature text» [10] атты мақаласында көркем мәтінді, атап айтқанда әңгімелерді пайдалана отырып, мәтінді сипаттауға оқытуды интеграциялау керектігін, соның негізінде құзыреттілікке қол жеткізу көрсеткіштерге қол жеткізіуге болатындығын айтады. Дәрістің әрбір басы намаздан және сабаққа барудан басталады. Сонымен қатар, оқушыларға алдымен назар аудара алатын, сенім тудыратын және ақпарат алуға дайындықты қалыптастыра алатын қызмет түрлері ұсынылады, мысалы, оқытушылар сұрақтар қояды және алдын ала тестер өткізеді, олар студенттердің түсінігін ашады. Қажеттіліктерді талдау нәтижелеріне сәйкес студенттерді оқыту нәтижелерін жақсарту үшін көркем мәтіндерді қолдану арқылы мәтінді оқытудың сипаттау үлгісі қажет. Модель Джон Б. Кэролл және Бенджамин Блумның теориясына сілтеме жасайтын толық оқыту моделінің негізінде құрылған. Студенттердің қажеттіліктеріне сәйкес келетін көркем мәтінді қолдана отырып, сипаттама мәтініне оқыту моделінің дизайны мыналардан тұрады: а) бағдар, оқытушы алдыңғы оқытуды қарастырады, оқудың ағымдағы мақсаттарын анықтайды және Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университетінің Хабаршысы № 1(81), 2020 99 студенттер үшін орындалуы тиіс оқыту рәсімдерін түсіндіреді; ә) студенттер бөлінген өз жұмыстарының қысқа әңгімелерін оқиды, бұл ретте оқу материалына қатысты сұрақтарды атап өтеді; б) студенттер тақырып пен оның бөліктеріне сәйкес сипаттама мәтінінің мазмұнын салыстырады; в) оқушылар басқарылатын мәнерде сипаттама мәтінінің сипаттамалары мен құрылымына сәйкес сипаттама мәтіні туралы мәліметтер жазады; г) студенттер өз жұмыстарының нәтижелерін тәуелсіз ұсынады; ғ) оқытушылар мен студенттер осы күні қалай оқығандығы туралы қорытындылайды. Нәтижесін қарасақ, әңгімелерді оқыту барысы қазақ әдебиетінде де Блум таксономиясы негізінде оқытылып жатқандығына мән береміз. Технология мен әдіс бір болғанымен әңгімелерді оқытуда ұлттық мәселелерге көңіл бөлу маңыздырақ. Салыстырмалы түрде зерттелген тақырып ұқсастығымен, алшақтығымен ерекшеленеді. Көрнекті жазушы Ә.Кекілбаев әңгімелерін оқыту, мәтінмен жұмыс істеу барысы жоғары оқу орнындағы білім берудің жоспарына сәйкес жүргізіліп отырғандығы байқалады. Қаламгердің романдары біршама ауқымды зерттелген, қарастырылған. Рухани құндылықтарға толы әңгімелері ұлттық таным, ұлттық болмыс тұрғысынан зерттелу маңызды мәселелердің бірі. Әңгімелерді талдауда Блум жүйесі бойынша сын тұрғысынан ойлау технологиясындағы әдістермен оқыту және диалогтық оқыту тиімділігін көрсетіп отыр. Қаламгер Ә.Кекілбаев әңгімелері білім алушылардың пәндік, ақпараттық, коммуникативтік, әлеуметтік, кәсіби т.б. құзыреттіліктерін дамытуда мол үлес қосты. Құзыреттілік нәтиже ретінде адамның меңгерген ақпараттары ғана емес, ол – тәрбие. Білім, тәжірибе, іскерлік үйлесім тапқанда құзыреттілік қалыптасады. Құзыреттілік теориялық білім мен практикалық тәжірибені бір міндеттерді орындауға қабілеттігін жүзеге асырғанда көрінеді. Оны жеке тұлғаны танымға, ойлауға, әрекетке, шешім қабылдауға, нәтиже көрсетуге, ұтымды түзетулер енгізуге, талдауға икемділігінің белсенділігінен көреміз. Білім беру саласында құзыреттілік әсіресе, мәтін талдау саласында едәуір тиімді нәтижелерге қол жеткізуге болады. Сәйкесінше, мақсатымыз да жазушы шығармаларын оқыту, талдау, үйрету, дамыту арқылы білім алушылардың құзыреттілігін қалыптастыру, ұлтжандылыққа, адамгершілікке тәрбиелеу және ол бүгінгі күннің талабы. Қаламгердің әдеби мұрасы арқылы білім алушыларды өз ана тіліне құрметпен қарауға, қазақтың әдебиеті мен мәдениетін қолдауға, сауаттылыққа, рухани мұраны сақтауға үйрету. жүктеу/скачать 2,28 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|