70. Мәтінді және тарихи білімдеріңізді пайдалана отырып, қазақтардың этникалық-аумақтық бірлестіктерінің қалыптасу алғышарттарын түсіндіріңіз.
Қазақ жүздерінің құрылуы туралы Қазақ жүздерінің құрылуын қазақ өлкесінде орын алған саяси-әлеуметтік қозғалыстар тарихынан іздеу керек. Қазақ хандығы шаңырақ көтерген XV ғасырдың ортасында Шу мен Талас бойындағы Керей мен Жәнібектің қол астына, кейін Ұлы жүз құрамына енген: дулат, қаңлы, сарыүйсін, албан, суан сияқты, кейін Орта жүз құрамына қоңырат және қыпшақ атты рулар кірді. Кіші жүз құрамына бір кездері Аштархан, Ноғай, Қырым хандықтары құрамына енген қазақ рулары кірді. Ал Орта жүзге Шыңғыс хан шапқыншылығы кезінде-ақ дербес мемлекеттер болып үлгерген байырғы түркі рулары: найман, керей, арғын, қыпшақ рулары бірікті. Қазақ руларының бұлайша бірігуін олардың этникалық жақындастығы, антропологиялық типі немесе өмір салтының өзгешелігі емес, ең алдымен, географиялық жағынан орналасуы тұрғысынан қарастырған жөн. Кейін әрбір жүз құрамына ірілі-уақты рулар келіп қосылып, олардың қатары үнемі өсіп отырған. Құл-Мұхаммед Мұхтар. Орыс энциклопедияларындағы қазақ шежіресі. – Алматы: Атамұра, 1994
Жауабы: Қазақ жүздерінің білім алуының алғышарттары:
Қазақ жүздері туралы алғашқы ескерту XVII ғасырға жатады. Алайда, жүздердің қалыптасу процесі саяси, географиялық, экономикалық - экономикалық және әскери алғышарттардың арқасында ертерек басталды:
1) ХIV–ХV ғасырларда Қазақстан аумағын мекендеген рулар мен тайпалар феодалдық қатынастарды бекіту арқылы бірге өтті.
2) XV-XVI ғасырлардағы Қазақ хандығында ұлыс жүйесі жұмыс істеді. Ұлы хан сұлтанды әр ұлысқа бағыттады. Ұлыс көшпелі аумаққа тиесілі болды-(журт), рулар мен тайпалар ( ру, тайпа), ұлыс жүйесі жүзоваға ауыстырылды., туыстық және генеологиялық байланыстардың ерекшеліктеріне байланысты.
3)қазақ ЖОО-ның құрылуының алғышарттарының бірі жалпы аумаққа қоныстану, түркі тілін қолдану, үш түрлі ареалда: Жетісу, орталық ( Солтүстік және Солтүстік-Шығыс Қазақстанды қоса алғанда) және Батыс Қазақстанда біртұтас материалдық және рухани мәдениетті қосу болып саналуға тиіс.
4) ажырасқан тайпалар ұзақ уақыт бойы алдымен Ақ Орда, Ноғай Ордасы, содан кейін Әбілқайыр хандығы, Моғолстан және басқа да хандықтардың билігінде болды, бұл бөлінгеніне қарамастан, біртұтас ұлт шеңберіндегі діни көзқарастардағы, көшпелі және мәдени дәстүрлердегі бірлікке әкелді.
5) жүздерді қалыптастырудың алғышарттарының бірі ортағасырлық хандықтардағы ішкі жанжалдар мен жанжалдар кезеңі, билеушілердің жиі ауысуы, кейбіреулерінің ыдырауы және ерте ортағасырлық мемлекеттердің басқа шекараларының құрылуы болып табылады. Мұндай жағдайда ажырасқан тайпалар үнемі қоныс аударып,қоныс аударды, сонымен бірге олар саясат пен экономиканың қиындықтарына бірлесіп қарсы тұру, рулық көшпенділер мен жайылымдарды ұзақ уақыт сақтау үшін кединияға ұмтылды.Осылайша, алдымен орталық, Солтүстік және Оңтүстік Қазақстанның туысқан қыпшақ тайпаларының одағы пайда болды. Екінші ірі тайпалық бірлестікті Қазақстанның шығысындағы үйсін тайпалары құрады. XV ғасырдың басында Түркістанда тұратын басқа тайпалар да бірігуге ұмтылды. Осы Шартты этникалық топтар алып жатқан аумақ қалыптасқан алғышарттардың арқасында үш қазақ жүзінің отаны болды
