Бағдарламасы «Қазақстан халқы Ассамблеясы қоғамдағы тұрақтылық пен келісімнің сенімді, берік іргетасына айналды»
«Моңғолдардың Орталық Азияны жаулап алуы көшпелілердің әскери-әкімшілік басқару
жүктеу/скачать 2,08 Mb. Pdf көрінісі
|
| 19. «Моңғолдардың Орталық Азияны жаулап алуы көшпелілердің әскери-әкімшілік басқару
жүйесіне үлкен өзгерістер әкелді». Сіз бұл пікірмен қаншалықты келісесіз? Өз жауабыңызды негіздеу үшін бірнеше дәлелдер келтіріңіз. Жауабы: XIII ғасырдың басында. Орталық Азияда жаңа моңғол әскери-феодалдық мемлекеті құрылды. Мемлекеттік жүйе: Мемлекет әскери-әкімшілік ұйымның принциптеріне негізделген. Аумақ пен халық 3 округке бөлінді: ⦁ Оң қанат-барунгар; ⦁ Сол қанат-жоңғар; ⦁ Орталығы — құл. ⦁ Әр округ бірнеше "тумендерден" тұрды (әрқайсысы 10 мың) — тумендер "мыңжылдықтарға", әр мыңы "жүздіктерге", содан кейін жүздіктер "ондықтарға"бөлінді. Округ бастықтары мен тумен Шыңғыс ханның туыстары болды. ⦁ Армия темір тәртіптілігімен және жоғары жауынгерлік қабілетімен ерекшеленді. Шыңғыс хан этникалық және әлеуметтік тегіне қарамастан батыл және шешімді адамдарды көрнекті командалық лауазымдарға ұсынды. Шыңғыс ханның 10 мың жауынгерден тұратын жеке гвардиясы болды - "күшік". Әли билік пен мемлекетті нығайту үшін 1206 жылы Шыңғыс хан "Ясы"заңдар жинағын шығарды. Қазақстан аумағы үш моңғол ұлысының құрамына кірді: үлкен (дала) бөлігі - Жошы ұлысының құрамына, оңтүстік және Оңтүстік-Шығыс Қазақстан - Шағатай ұлысына, Жетісудың солтүстік-шығыс бөлігі - Угедей ұлысына. Жошы ұлысы Ертістен батысқа қарай кең жерлерді алып, Жетісудың солтүстік бөлігін және бүкіл Шығыс Дешті және Қыпшақты төменгі Еділге дейін қамтыды. Шағатай ұлысы аталған жерлерден басқа Шығыс Түркістан мен Мавераннахрды да қамтыды. Угедэй Батыс Моңғолияға, Жоғарғы Ертіс пен Тарбағатай аудандарына иелік етті. Шыңғыстықтар өз ұлыстарын тәуелсіз доменге айналдыруға тырысты. 1227 жылы Шыңғыс хан қайтыс болғаннан кейін бұл үрдіс күшейе бастады және империя бірнеше тәуелсіз мемлекеттерге бөлінді. Өзгерістер.Моңғол жорықтарының нәтижесінде 1243 жылы Дешті-и-Қыпшақтың үлкен аумағында шығыс деректерінде Жошы ұлысы немесе Көк Орда деп аталатын үлкен мемлекет құрылды. Алтын Орда Бату сарайы-Астана Сарай-Бату және Сарай-Берке-қолөнер және сауда және мәдени орталықтар Мемлекеттік құрылым: феодалдық монархия - хан билігі көшпелі, жартылай көшпелі және отырықшы Дешті Қыпшақ феодалдарының билігі болды. - ірі лауазымдарды хан әулетінің мүшелері (әскери және азаматтық) атқарды. - жоғары мемлекеттік орган құрылтай болды, онда барлық маңызды мәселелер шешілді - қолма-қол ақша деп аталатын феодалдық-ақсүйектер шыңынан шыққан гвардия Әскери бақауылдың ерекше лауазымы: әскерді бөлу, отрядтарды жіберу, моңғол әдет- ғұрыптарына сәйкес олжаны дұрыс бөлу. Әмірлер, зындандар мен мыңжылдықтар бақауларға бағынуға мәжбүр болды. Бакауле айтарлықтай мазмұнға сүйенді. Бақаұлы әр қараңғылықта (тумен) өз мәні бойынша болды. Зындандар, мыңжылдықтар - халықтан барлық міндеттерді жинау -Сол адам облысты басқарды және халықтан салық жинады. Ең жоғары лауазым – уәзір. Барлық дивандарды, мемлекеттік қазынаның диванын бақылау, қархан (хан шеберханасы) ат қорасы мен асүйін қадағалау. Визир билігінің сыртқы көрінісі алтын сия, қызыл мөр және асыл тастармен көмкерілген белбеу болды. Екі жоғары әкімшілік шен-салық жинаушылар: "даруга" "баскак" Кеңсе басқару жүйесінде маңызды орын алды Мемлекеттің орталықтарында ханның дивандары болды. Дивандарда битикчи (хатшылар)деп аталатын хатшылар болды Ең бастысы барлық кірістер мен шығыстарды басқаратын диван болды Негізгі битикчиден басқа, қарапайым дивандарда битикчи де болды. Әкімшілік және саяси өмірде жарлықтар шығарылды. Бұл жарлықтар жапсырмалар деп аталды, басқаруға берілді: - "асыл сұлтандарға, әмірлерге және меликтерге" - олар үшін үлкен яшма тамгасы орнатылды - "орташа маңызды істер бойынша" алтыннан үлкен тамга алды, бірақ яшмадан аз - әскери істер бойынша олар сондай - ақ алтыннан жасалған үлкен тамга алды, тек сол ерекшелікпен-тамга айналасында "садақ, сойыл және қылыш" бейнеленді. жүктеу/скачать 2,08 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|