Бағдарламасы Түсіндірме жазба


-тарау. Жалпы білім беретін мектептегі, лицейдегі, гимназиядағы мектепалды даярлық сыныбы (6-7 жастағы балалар)



бет41/190
Дата09.06.2023
өлшемі1,64 Mb.
#100076
түріБағдарламасы
1   ...   37   38   39   40   41   42   43   44   ...   190
Байланысты:
үлгілік ОҚУ бағдарламасы 2022 қосымша

5-тарау. Жалпы білім беретін мектептегі, лицейдегі, гимназиядағы мектепалды даярлық сыныбы (6-7 жастағы балалар)
1-параграф. "Коммуникация" білім беру саласы
116. Мақсаты - толыққанды дауыс айту дағдыларын қалыптастыру, балалар әрекетінің әр түрлі формалары мен түрлеріндегі лексикалық және грамматикалық тілдік құралдарды адекватты таңдай білуді дамыту, одан басқа ЖСТД балалардың оқу мен жазу дағдыларын меңгеруге дайындау.
117. "Коммуникация" білім беру саласында келесі сабақ түрлері ұсынылады:
1) тіл дамыту;
2) жазу және сауат ашу негіздері;
3) дыбыс айту.
2-параграф. Тіл дамыту
118. Мақсаты - әр түрлі формалар және балалар әрекетінде қажетті лексикалық және грамматикалық тілдік құралдарды сәйкесінше таңдай алу икемін дамыту болып табылады.
119. Міндеттері:
1) тілдің лексика-грамматикалық қатарын жетілдіру;
2) сөйлеу қарым-қатынас дағдыларын дамыту (диалог, монолог);
3) қоршаған орта іс-әрекетіне, өзінің жүріс-тұрысына талдау жасау және адекватты бағалау әрекетін дамыту;
4) коммуникативті, ойын және басқа іс-әрекет барысында шығармашылық белсенділікті, дербестікті, ұйымдастырушылық әрекетті дамыту;
5) ситуативті емес - тұлғалық қарым-қатынас формасын қалыптастыру;
6) сөйлеу этикеті нормаларын дағдыландыру.
120. "Тіл дамыту" сабағының мазмұны оқыту бөлімдері бойынша ұйымдастырылған, күтілетін нәтижелер түрінде оқытудың мазмұнын мақсатын өзінде кірістіретін бөліктерден құралады. Әр бөлік ішінде бірізді ұйымдастырылған оқытудың мақсаты, педагогтарға өз жұмысын жоспарлауға және балалардың жетістіктерін бағалауға, сонымен қатар оқытудың келесі кезеңдері жайлы ақпараттандыруға мүмкіндік береді.
121. Оқу бағдарламасының мазмұны келесі бөлімдерді қосады:
1) лексика;
2) грамматикалық қатар;
3) байланыстырып сөйлеу.
122. "Лексика" бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:
1) сөздік қорды кеңейту және нақтылау;
2) тілдің лексикалық құралдарын белсендендіру.
123. "Грамматикалық қатар" бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:
1) тілдің грамматикалық категорияларын жетілдіру;
2) тілдің нормаларына сәйкес тәжірибелік меңгеру.
124. "Байланыстырып сөйлеу" бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:
1) диалогтік сөйлеуді дамыту;
2) монологтік сөйлеуді дамыту.
125. "Лексика" бөлімінің мазмұны келесіні қарастырады:
1) сөздік қорды кеңейту және нақтылау. Қаратылған сөйлеуді тыңдай алады. Сөзге қызығушылық және көңіл білдіреді. Сөздердің лексикалық мағынасы мен ұғымын түсінеді және түсіндіреді, белсенді сөйлеуде оларды қолданады. Сөз айту кезінде жай салыстыруларды, антонимдер, синонимдер және көп мағыналы сөздерді, түрлі сөз таптарын қалай қолдануды біледі және түсінеді. Заттардың тақырыптық топтары бойынша жалпылама сөздерді қолданады. Мектепте оқуға қатысты арнайы терминология сөздерін қолданады;
2) тілдің лексикалық құралдарын белсендендіру. Қоршаған орта заттарының сапасын және ерекшеліктерін, сипатын, әрекетін, заттарын белгілеу үшін сөздерді таңдай алады. Сөздерге неғұрлым келетін антонимдер, синонимдерді іріктейді. Айтылғанды жалпылау үшін тілдің лексикалық құралдарын қолданады, байланыстырушы, сұрау сипаттағы сөздерді кірістіреді. Сұрау,лепті хабарлы дауыс ырғақтары бойынша сөздер мен сөйлемдерді ажырата аладыжәне сөйлеу тілінде қолданады.
1-кесте

Бөлімше

Оқыту мақсаттары

1.1 Сөздік қорды кеңейту және нақтылау

0.1.1.1 сөздердің лексикалық мағынасы мен ұғымын түсіну және түсіндіре алу, белсенді сөйлеуде оларды қолдана алу

0.1.1.2 ауыспалы мағыналы сөйлемшелерді және кейбір сөздерді, жалпылама сөздердің лексикалық мағынасын мен ұғымын түсіну, өзінің сөз пікірінде оларды қолдану

1.2 Тілдің лексикалық құралдарын белсендендіру

0.1.2.1 мағынасы бойынша жақын және қарама-қарсы сөздерді түсіну, оларды сөйлеу тілінде қолдану

0.1.2.2 заттарды, олардың ерекшелігін және функционалдық тағайындалуын белгілеу үшін барлық сөз таптарына қатысты сөздерді қолдану және түсіну

126. "Грамматикалық қатар" бөлімінің мазмұны келесіні қарастырады:


1) тілдің грамматикалық категорияларын жетілдіру. Сөйлеу тілінде грамматикалық категорияларды қолданады: зат есім және сын есімдердің аналық, аталық тегін, жекеше және көпше түрді, септіктерді, етістіктің шақ және рай түрін, көмекші сөздерді, соның ішінде күрделісін. Сөз түрлендіру және сөз жасам дағыдыларын меңгерген. Бірыңғай анықтауыш, баяндауыш, толықтауыштарды таңдауда, туыстас сөздерді, күрделі сөздерді жасауда жаттығады. Тәуелдік және қатыстық сын есімдерді құрастырады, етістіктен сын есімдердің, зат есімдердің салыстырмалы шырайын жасай алуда жаттығады. Сан есімнің зат есіммен, сын есім мен сан есімдердің зат есіммен келістіруінде жаттығады;
2) тілдің нормаларына сәйкес тәжірибелік меңгеру. Сөйлем құрастыру кезінде сөздерді текте, түрде, септікте келістіре алады. Заттардың кеңістікте орналасуын, бірлескен әрекетті көрсету үшін көмекші сөздерді қолданады. Бірыңғай анықтауыш, баяндауыш, толықтауышпен сөйлем құрастыруда жаттығады. Тілдің нормаларына сәйкес қолжетімді құралымдағы салалас құрмалас және сабақтас құрмалас, жайылма сөйлемдерді құрастыра алады.
2-кесте

Бөлімше

Оқыту мақсаттары

2.1 Тілдің грамматикалық категорияларын жетілдіру

0.2.1.1 грамматикалық категориялар жайлы түсініктердің болуы, оларды сөйлеу тілінде қолдана алу

0.2.1.2 сөз түрлендіру және сөз жасамның түрлі формалары жайлы түсініктерінің болуы, оларды сөйлеу тілінде қолдануға жаттығу

2.2 Тілдің нормаларына сәйкес тәжірибелік меңгеру

0.2.2.1 сөйлемді құрастыру кезінде барлық сөз таптарын келістіре алу

0.2.2.2 қолжетімді құралымдағы салалас құрмалас және сабақтас құрмалас, жайылма сөйлемдерді құрастыра алу дағдысына ие болу

127. "Байланыстырып сөйлеу" бөлімінің мазмұны келесіні қарастырады:


1) диалогтік сөйлеуді дамыту. Диалогтік сөйлеу тілін меңгерген. Қаратылған сөйлеуді тыңдайды және түсінеді. Әңгімелесуге қатыса алады, берілген тақырыптағы диалогке қатысады. Қарым-қатынастың өзгеруі жағдайында тілдік құралдарды қолданады. Диалогті көздейтін, жаңа ойын және тұрмыстық жағдайларда қалыптасқан коммуникативті-сөйлеу дағдыларын қолданады. Қалыпты ырғақта сөйлей алады, өз мағынасы және логикалық екпіні бар сөйлеуді сөйлеу бөліктеріне бөле алады, диалог барысында өзін мәдениеті және әдепті ұстайды. Сөйлеу кезінде "сиқырлы сөздерді" қолданады, сөйлеу этикетінің элементарлы нормаларын меңгерген;
2) монологтік сөйлеуді дамыту. Байланыстырып сөйлеу үлгілерін тани алады. 5-тен кем емес сөйлемнен әңгіме құрастырады. Ұсыну бойынша, схема, суреттер сериясы, сюжетті сурет бойынша сипаттама, салыстырмалы және хабарлы әңгімелерді мазмұндап айтады. Өзі 4-5 сөйлемнен берілген тақырыпқа әңгіме құрастыра алады. Кейіпкердің эмоционалдық күйін және көңіл-күйін көрсете отыра, берілген ертегі немесе әңгіменің сюжетін ойнап бере алады. Оқиғаға, ертегіге, әңгімеге жалғасын және соңынын, әңгімеге атауын ойлап таба алады, шығармашалық айту дағдыларына ие. Іс-әрекет уақытын, басын және аяғын, басты тұлғаны өзгерте отыра, мәтінді шығаршылық айтуда жаттығады. Әңгіме, ертегі кейіпкерлерінің іс-әрекетіне элементарлы баға бере алады, өз ойын білдіре алады. Санамақтар, мақалдар, өтірік өлеңдер, қысқа тақпақтарды жатқа айтады.
3-кесте

Бөлімше

Оқыту мақсаттары

3.1 Диалогтік сөйлеуді дамыту

0.3.1.1 берілген тақырыпқа диалог барысында сұрақтарды қоя алу және жауап қайтара алу

0.3.1.2 сөйлеу этикетін сақтай отыра қарым-қатынастың түрлі жағдайларына қатысу

3.2 Монологтік сөйлеуді дамыту

0.3.2.1 сюжетті иллюстрация, схема, суреттер сериясы, бейнелеу, дербестік бойынша сипаттама, салыстырмалы және хабарлы әңгімелерді құрастыру және қайта айту

0.3.2.2 кейіпкердің эмоционалдық күйін және көңіл-күйін көрсете отыра, берілген ертегі немесе әңгіменің сюжетін ойнап бере алу, шығармашалық айту дағдыларына ие болу

3-параграф. Жазу және сауат ашу негіздері


128. Мақсаты жалпы сөйлеу тілі дамымауы бар балаларды тілдің фонетикалық және графикалық жүйелерін игеру процесі кезінде оқу және жазу дағдыларына дайындау болып табылады.
129. Міндеттері:
1) фонематикалық есту және фонематикалық қабылдауды әрі қарай жетілдіру;
2) баспа әріптерін графикалық сызу дағдыларын қалыптастыру;
3) балаларды сөздерді, сөйлемдерді және қысқа мәтіндерді буындап бірге оқуға үйрету;
4) балаларда қарапайым дұрыс жазудың білімдерін қалыптастыру: сөйлемдегі сөздердің жеке жазылуы, сөйлем соңындағы нүкте, леп белгісі, сұрақ белгісі, сөйлемнің басында бас әріпті қолдану;
5) дисграфия және дислексияның пайда болуының алдын алу;
6) мектепке оқуға уәждемесін қалыптастыру;
6) қолды жазуға дайындау.
130. Жазу және сауат ашу негіздері сабағының мазмұны оқыту бөлімдері бойынша ұйымдастырылған, күтілетін нәтижелер түрінде оқытудың мақсатын өзінде кірістіретін бөлімшелерден құралады Әр бөлімшенің ішінде бірізді ұйымдастырылған оқытудың мақсаты, педагогтарға өзін жұмысын жоспарлауға және балалардың жетістіктерін бағалауға, сонымен қатар оқытудың келесі кезеңдері жайлы ақпараттандыруға мүмкіндік береді. Жалпы сөйлеу тілі дамымауы бар мектеп жасына дейінгі балаларда жазу және сауат ашу негіздеріне оқыту процесінде келесі шарттарды ескерген жөн:
1) оқыту дұрыс айтылатын дыбыстар мен сөздерде ғана жүргізіледі; сөйлеу патологиясы жоқ балаларды сауат ашуға оқыту әдістемелерімен салыстырғанда әріптер мен дыбыстарды оқудың өзгеше реті ұсынылады;
2) барлық дыбыстарды өту қарқыны біршама баяу;
3) сөздің дыбысты-буындық құрамында тез бағдарлана алу дағдысы дамиды; барлық ауызша сөйлеу материалы балаларға таныс;
4) морфологиялық жалпылауларды қалыптастыру бойынша терең жұмыс жүргізіледі;
5) сөйлеу материалын жүйелі қайталау және бекіту жүреді;
6) дыбыстар мен әріптерді оқумен қатар грамматика және дұрыс жазудың қарапайым ережелері беріледі;
7) бір дыбыс және әріп оқытылады;
8) жаңа әріппен танысу оның элементтерін талдау жолымен жүзеге асырылады;
9) кеспелі әліппемен талдау-жинақтау жұмыстары кеңінен жүргізіледі: дауысты және дауыссыз әріптермен танысады; дыбыстық анализ және синтез жолы бойынша сөздер, буындар кеспелі әліппе әріптерінен құрастырылады; дыбыстарды қосу, орнын ауыстыру, өзгерту жолымен сөздерді түрлендіреді; қарапайым сөз орамдарының мағынасын түсініп оқуды меңгереді.
131. Әріптерді құрастыру, баспа түрін жазу және оқу келесі бірізділікпен жүргізіледі:
1) дауысты дыбыстарды белгілейтін екі әріптен құралған тіркес;
2) тұйық буындағы дауыстының дауыссызбен тіркесуі;
3) ашық буындағы дауыссыздың дауыстымен тіркесі;
4) дауыссыз-дауысты-дауыссыз түрі бойынша бір буынды сөз;
5) ашық буындардан құралған екі және үш буынды сөздер;
6) ашық және бітеу буыннан құралған екі және үш буынды сөздер;
7) дауыссыз дыбыстары қатар келген екі буынды сөздер;
8) дауыссыз дыбыстары қатар келген үш буынды сөздер;
9) ашық буыннан құралған, көмекші сөзбен және көмекші сөзсіз екі-үш сөзден құралған сөйлем.
132. Оқу бағдарламасының мазмұны келесі бөлімдерді қамтиды:
1) фонематикалық есту;
2) оқу;
3) жазу.
133. "Фонематикалық есту" бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:
1) сөйлеудің дыбыстық жағында бағдарлау;
2) сөздің буындық құрылымында бағдарлау;
3) сөйлем құрылымында бағдарлау.
134. "Оқу" бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:
1) оптико-кеңістік белгілері бойынша әріптерді дифференциациялау;
2) бірқалыпты буындап оқу дағдыларын меңгеру;
3) оқығанның мағынасын түсіну.
135. "Жазу" бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:
1) кинетикалық ұқсастықтары бойынша әріптерді дифференциациялау;
2) орфографиялық және тыныс белгілердің нормаларын сақтау;
3) қолды жазуға дайындау.
136. Оқыту мақсатының жүйесі. "Фонематикалық есту" бөлімінің мазмұны келесіні қарастырады:
1) сөйлеудің дыбыстық жағында бағдарлау. Сөйлеу ағымынан дыбыстарды белгілейді, олардың белгілерін ажыратады: екпін/екпінсіз дауысты дыбыстар; жуан/жіңішке, қатаң/ұяң дауыссыз дыбыстар, жуан және жіңішке дауыссыз дыбыстарды салыстырады, оларды дұрыс айтады, белгілі бір дыбыспен сөздерді атайды. Сөздің соңында дауыссыз дыбыстың жуан және жіңішке айтылуын естуге ажырату дағдылары бар. Сөздегі буындар санын және ретін анықтайды, сөздерді буындарға бөледі, буын, сөз, екпін жайлы алғашқы түсініктері бар. Сөздердегі екпінді анықтайды. Бір буынды сөздердің, ашық, тұйық, бітеу буындардың дыбысты-буындық талдау және жинақтауды түсінеді. Екі, үш, төрт сөздерден құралған сөйлемдердің және екі буынды, үш буынды сөздердің, дауыссыз дыбыстары қатар келген буындардың дыбысты-буындық талдау және жинақтау жасай алады. Шартты белгілік модельдермен ұстанады: түрлі-түсті орнын басушы текшелерден сөздердің дыбыстық модельдерін құрастырады, түрлі дыбыстық модельдерге сәйкес үш, төрт, бес дыбыстан құралатын сөздерді таңдайды. Логикалық құрастырылған сұрақтар және сөздің берілген дыбыстық құрылымы көмегімен педагогпен немесе баламен жасырылған сөзді таба алады. Дауысты дыбыстардың сөз жасаушы рөлі жайлы түсініктері бар;
2) сөздің буындық құрылымында бағдарлау. Буындық құрамы бойынша сөздерді салыстырады. Дыбыстар мен буындардың орнын ауыстыру, оларды толықтыру немесе алып тастау көмегімен, бір буындарды екіншісімен ауыстыру жолымен сөздерді ауыстыру дағдысына ие. Ересек адамның көмегімен басқа сөздерден буындық фрагменттерді белгілеу жолымен жаңа сөздерді құрастыра алады. Әріптерді қосу, орнын ауыстыру, өзгерту жолымен буындарды өзгерту жайлы түсініктері бар. Белгілі бір буындар санымен сөздерді ойлап таба алады. Ретсіз берілген буындардан сөз құрастыра алады. Буындарды бірізді айтылу ретімен берілген сөздерді таниды. Сызбалар және модельдер бойынша сөздерді таңдай алады. Жаңа сөз алу үшін сөздегі буындарды орнын ауыстыра алу дағдысы бар. Сөздегі буындардың санына сәйкес суреттерді үлестіру дағдылары бар;
3) сөйлем құрылымында бағдарлау. Сөздер және сөйлемдерді ажырата алады, сөздердің мәнісін және сөйлемдердің мағынасын түсінеді. Кішігірім мәтіндердің мазмұны бойынша қарапайым сұрақтарға жауап бере алады. Интонация бойынша сөйлемдерді ажырата алады. Сөйлеу ағымын сөйлемдерге, сөйлемдерді - жеке сөздерге бөледі. Сөйлемдегі сөздердің санын және олардың ретін анықтайды. Белгілі бір сөздер санын құралатын сөйлемдерді ойлап табады. Сөйлемдегі сөздердің ретін бейнелейтін графикалық жазбаны жасайды. 3-5 сөзден құралатын сөйлемдердің талдауын меңгерген. Тақтада және қағаз бетінде сөйлемдердің сызбасын графикалық бейнелей алады. Жалғаулықтар және көмекші сөздер кіретін, 3-5 сөзден құралған сөйлемдерге талдау жасай алады, сөйлемдерді бас әріппен жазу қажеттігін, көмекші сөздердің жеке жазылуы жайлы ережелерді біледі. Түрлі тыныс белгілерін қолдана отыра, берілген сызба бойынша сөйлемдерді құрастыру дағдысын меңгерген. Хабарлы, сұраулы және бұйрық сөйлемдердің интонациясын көрсете алады.
4-кесте

Бөлімше

Оқыту мақсаттары

1.1 Сөйлеудің дыбыстық жағына бағытталу

0.1.1.1 сөйлеу дыбыстарын естуге қабылдау, оларды сөз ағымынан ажырату және сөзден тыс айту

0.1.1.2 сөздерде дыбыстарды белгілеу және олардың белгілерін ажырату, оларды дұрыс айту (екпінді/екпінсіз дауысты дыбыстар, жуан/жіңішке, қатаң/ұяң дауыссыз дыбыстар)

0.1.1.3 сөздердің және буындардың дыбысты-буындық анализін және синтезін өткізу

0.1.1.4 сөздің дыбыстық құрамының шартты символдық сызбаларын және модельдерін қолдану

1.2 Сөздің буындық құрылымында бағытталу

0.1.2.1 сөздерді буынға бөлу, сөздегі буындардың ретін және санын анықтау

0.1.2.2 екпінді буынды анықтау

0.1.2.3 белгілі бір дыбысқа және берілген буындар санына сөздер құрастыру

1.3 Сөйлем құрылымында бағытталу

0.1.3.1 сөйлемдегі сөзді есту қабілетіне ажырату, олардың ретін және санын анықтау
0.1.3.1 берілген буындар санымен сөйлем құрастыру

137. "Оқу" бөлімінің мазмұны келесіні қарастырады:


1) оптико-кеңістік белгілері бойынша әріптерді дифференциациялау. Дыбысты оның әріппен белгіленуін салыстыра алады, дыбыстың буынан қандай айырмашылығы болатыны жайлы түсінігі бар. Баспаны қолдана отырып дыбысты әріппен белгілейді. Дауысты және дауыссыз дыбыстарға сәйкес әріптердің белгіленуін түсінеді. Әріп бейнесін шынайы заттармен сәйкестендіре алады. Әріп қандай элементтерден құралатынын анықтайды. Түрлі сюжеттік материалдарда әріп бейнесін табады, қолдағы бар материалдардан әріп бейнесін құрастырады немесе сомдап шығарады. Сөздер құрамынан дауысты және дауыссыз әріптерді ажыратады, сөздегі орнын анықтай алады. Оптико-кеңістік белгілері бойынша әріптерді дифференциациялайды. Сөйлемдерде берілген әріптермен сөздерді таба алады. Сөздердегі тастап кетілген әріптерді таба алады. Элементтері жетіспей бейнеленген әріптерді; әріптердің бірінің үстіне бірі бейнесін тани алады. Дұрыс және теріс бейнеленген әріптер қатарынан таныс әріптерді таба алады. Сөздегі тастап кетілген әріпті анықтауға жаттығулар орындайды. Бір-біріне басылған әріптерді, дұрыс және дұрыс емес басылған әріптерді ажыратады, әр түрлі қаріптегі әріптерді тани алады. Сөздің әріптік талдауын көрсететін сызбаларды толтырады, жаттығуларды орындайды;
2) бірқалыпты буындап оқу дағдыларын меңгеру. Кеспелі әліппемен жұмыс жасау кезінде алғашқы оқу дағдылары бар. Ауызша талдау жолымен кеспелі әліппе әріптерінен сөздер құрастыра алады, берілген буындарды жетіспей жатқан әріптермен толықтыра алады. Бір буынды өзгерту есебінен жаңа сөздерді түрлендіре алады. Йотты дауысты сөздердің әріптік құрамын анықтайды. Буындардан сөз құрастыру, буындарды оқу дағдысы бар. Дауыссыз байланысқан буындар және сөздер, сөйлемдерді оқи алады. Ашық, жабық, тұйық буындарды оқу дағдысын меңгерген. Дауыссыздар байланысымды сөздер мен буындарды оқи алады; оқығаны туралы сұрақтарға жауап бере алады, сұрақтарды қоя алады, оқығанды қайта айтып бере алады. Буындар, сөздер, мәтіндерді бірқалыпты буындап оқу жайлы түсініктері бар. Сөздерді нақты, қатты айтуда барлық дыбыстарды дұрыс айтумен берілген күрделіліктегі сөздерді және одан да күрделі жеке сөздерді буындап оқу дағдысы бар. Оқу кезінде нүктелерде үзілістерді сақтайды;
3) оқығанның мағынасын түсіну. Ашық, жабық, тұйық буындарды оқуын түсінеді. Оқығанның мағынасын түсінеді, ересек адамның бақылауы және көмегімен оқығаны бойынша сұрақтарға жауап береді және оқыған мәтінін қайталап айтып береді. Ересек адамның көмегімен оқығанын айтып береді. Оқыған сөйлемді жетіспей жатқан сөздермен толықтыру бойынша түрлі тапсырмаларды орындай алуға қабілетті.

5-кесте


Бөлімше

Оқыту мақсаттары

2.1 Оптико-кеңістік белгілері бойынша әріптерді дифференциациялау

0.2.1.1 дыбысты оның әріптік белгіленуімен сәйкестендіру

0.2.1.2 әріптің графикалық бейнесін бірінін үстіне бірі жазылған жағдайларда тану

2.2 Бірқалыпты буындап оқу дағдыларын меңгеру

0.2.2.1 буындардан сөз құрастыру, буындарды оқу дағдысына ие болу

2.3 Оқығанның мағынасын түсіну

0.2.3.1 оқығанды түсіну,оқығаны бойынша сұрақтарға жауап беру және оқыған мәтінді айтып беру

138. "Жазу" бөлімінің мазмұны келесіні қарастырады:


1) кинетикалық ұқсастықтары бойынша әріптерді дифференциациялау. Дұрыс жазудың барлық меңгерілген ережелерін қолдана отыра, түрлі буындық құрамды, сөйлемді кеспелі әліппе әріптерінен жинайды және басып шығарады. Кеспелі әліппені қолданумен әріптерді қосу, орнын ауыстыру жолымен буындар, сөздер түрленуі жайлы түсініктері бар. Оптико-кинетикалық белгілері бойынша әріптерді дифференциациялай алады; сөздердегі тастап кетілген әріптерді таба алады. Оқылып қойған әріптердің графикалық және
оптико-кеңістік белгілерін ажырата алады. Әріптердің жетпей қалған элементтерінің суретін сала алады;
2) орфографиялық және тыныс белгілердің нормаларын сақтау. Екпінді емес дауыстыларды жазу жайлы түсініктері бар: ересек адамның бақылауында сөздерді ауыстыру жолымен екпінді емес дауыстыны тексереді. Сөздің соңындағы қатаң және ұяң жұпты дауыссыздардың жазылуы жайлы түсініктері бар: аса қарапайым жағдайларда көршілес сөздердің көмегімен және сөздердің ауысуы есебінен қатаң және ұяң дауыссыздардың жазылуы тексеріледі. Жазылуы ережелермен тексеруге келмейтін, кейбір сөздердің жазылуы жайлы түсініктері бар. Сөздер және сөйлемдердің жазылуының негізгі ережелерін біледі: сөзде әріптер бірге жазылады, сөйлемде сөздер жеке жазылады. Көмекші сөздердің бөлек жазылуы туралы, адамдардың есімдері бас әріппен жазылуы түсініктері бар, сөйлемдерді жазудың негізгі ережелерімен таныс. Сөйлем соңында тыныс белгілерін қояды: нүкте, лепті, сұрау белгілері;
3) қолды жазуға дайындау. Кеңістіктегі өзара қарым-қатынасты, жазықтыққа бағдарлануды орнатады. Таяқшалардан әріптерді құру, бау және мозаиканы қатарлап шығару, ермексаздан мүсіндеу, ауада және жұқа ұнтақ жарма қабатында "сурет салу" дағдысы бар. Шектеуішке сүйене отыра және оның көмегінсіз трафарет көмегімен сызықшаларды салу дағдысы бар. Жұмыс жолына берілген биіктігі, ұзындығы, ені және санына сәйкес әріптерді жазу. Жеке элементтерден жазба әріптерді құрастыра алады. Жазу кезінде арқа мен қолдың дұрыс қалпымен таныс. Жазу кезінде қарындашты немесе қаламды дұрыс ұстау дағдылары бар. Жазу кезінде қозғалыс актілерінін барысын қадағалайды және бақылайды. Шатастырылатын әріптерді, оларға сәйкес белгіленетін дыбыстарды ажырататын, сигналдық, "тірек" сипаттары жайлы түсініктері бар. Ересек адамның қадағалауымен графикалық белгінің құрылысына және құрамына; олардың элементтерінің жинақтауына; әріптердің салыстырмалы талдауына жаттығулар орындайды. Баспаны қолдана отырып дыбысты әріп етіп белгілейді.
6-кесте

Бөлімше

Оқыту мақсаттары

3.1 Кинетикалық ұқсастықтары бойынша әріптерді дифференциациялау

0.3.1.1 ұсынылған модельдер негізінде немесе модельдеу көмегімен оларды жазу, сөздердің, сөйлемдердің сызбаларын құрастыру

3.2 Орфографиялық және тыныс белгілердің нормаларын сақтау

0.3.2.1 орфографияның қарапайым ережелерін сақтау

0.3.2.2 сөйлем соңында тыныс белгілерін қою: нүкте, сұрақ белгісі, леп белгісі

3.3 Қолды жазуға дайындау

0.3.3.1 жазба парағында бағдарлану, жұмыс жолын және жоларалық кеңістігін ажырату; әріп элеметтерін жазу, тор/жолақ жұмыс дәптеріне басып шығару

0.3.3.2 жазу кезінде қарындашты немесе қаламды дұрыс ұстау

4 - параграф. Дыбыс айту


139. Мақсаты толыққанды айту дағдыларын қалыптастыру: сақталған дыбыстарды нақтылау, жоқ дыбыстарды қою, бұрмаланған дыбыстарды түзету; фонематикалық есту мен фонематикалық қабылдауды, фонетикалық-фонематикалық түсініктерді қалыптастыру болып табылады.
140. Міндеттері:
1) сөйлеу тілі іс-әрекетіне эмоционалды жағымды қатынасты дамыту;
2) еркін есту арқылы қабылдауды және зейінді дамыту;
3) еркін көру арқылы қабылдауды және зейінді, жадты дамыту;
4) артикуляциялық қимылдың кинестетикалық және кинетикалық негіздерін дамыту;
5) ырғақтық суреттерді қабылдау және шығару процесінде есту-көру және есту-қимылдық өзара әрекеттенуді дамыту;
6) сақталған дауысты және дауыссыз дыбыстардың айтылуын нақтылау;
7) жоқ дыбыстарды шақыру;
8) бұрмаланып айтылған дыбыстарды түзету;
9) буындардағы, сөздердегі дыбыстарды айтуға машықтандыру;
10) сөйлемдердегі, байланыстырылған сөйлеу тіліндегі дыбыстарды айтуға машықтандыру;
11) сөздің дыбыстық-буындық құрылымын қалыптастыру;
12) сөйлеу тілдік тыныс алуға үйрету;
13) дауысты дамыту;
14) интонациялық мәнерлілікті, сөйлеу тілінің ырғақтылығын дамыту;
15) өз күшіне деген сенімділікке тәрбиелеу.
141. "Дыбыс айту" сабағының мазмұны оқыту мақсаты мен күтілетін нәтижені қамтитын бөлімшелерден құралатын оқыту тараулары бойынша ұйымдастырылған. Әрбір бөлімшенің ішінде бірізділікпен ұйымдастырылған оқыту мақсаттары педагогтарға өз жұмыстарын жоспарлауға және балалардың жетістіктерін бағалауға, сондай-ақ оқытудың келесі кезеңдері туралы хабарлауға мүмкіндік береді:
1) оқылатын дыбыстың дұрыс айтылуын бекіту кезеңіне лексикалық материалдарды таңдағанда оның сан алуандылығын, үйретілетін дыбыстың мол болуын, сондай-ақ мүмкіндігіне қарай бұзылған және араласқан дыбыстардың болмауын қарастыру қажет. Балалардың меңгерген лексикалық-грамматикалық категорияларды, сондай-ақ байланыстырылған сөйлеу тілін дамытуға бағытталған жұмыстардың әр түрлі түрлерін қолдануға арналған жаттығуларды қосу ұсынылады. Дыбыстарды дұрыс айтуға үйрету процесінде логопед балаларды үйретілетін дыбыстарды салыстыруға, артикуляциялық тәртіп бойынша олардың арасындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтар туралы белгілі бір қорытынды жасауға, оларды артикуляциялау және айту тәсілдеріне үйретеді;
2) дыбысты буындарда бекіту кезеңінде, бекітіліп отырған дауыссыз дыбыстарды дауысты дыбыстармен төмендегі дәйектілікпен қосамыз: тік буындарда, кері буындарда, дыбыс дауысты дыбыстардың арасында болатын буындарда, тұйық буындарда, дауыссыз дыбыстар қатар келген буындарда;
3) жіңшке дыбыстар жуан дыбыстрдан кейін, дәл осы ретпен бекітіледі. Екпіндерінің ауысуымен, біртіндеп буындардың көбеуімен буындық жаттығулар қоланылады.
142. Оқу бағдарламасының мазмұны келесі бөлімдерді қамтиды:
1) фонематикалық есту;
2) сөйлеу тілінің просодиялық жағын қалыптастыру;
3) сөйлеу тілінің айтылу жағын қалыптастыру.
143. "Фонематикалық есту" бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:
1) есту арқылы қабылдау;
2) фонематикалық қабылдау;
3) фонематикалық түсініктер;
4) фонематикалық талдау мен жинақтау;
5) сөздің буындық құрылымы.
144. "Сөйлеу тілінің просодиялық жағын қалыптастыру" бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:
1) сөйлеу тілдік тыныс алуды дамыту;
2) дауысты дамыту.
145. "Сөйлеу тілінің айтылу жағын қалыптастыру" бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:
1) қол моторикасының қимылының кинестетикалық және кинетикалық негізін қалыптастыру;
2) артикуляция мүшелерін дамыту;
3) айтылуды қалыптастыру.
146. "Фонематикалық есту" бөлімінің мазмұны келесіні қарастырады:
1) есту арқылы қабылдау. Есту зейінін қосады, әрекетті сигналдың әр түрлі дыбысталуына сәйкес орындайды. 3-4 сигналдың ішінен тұрмыстық шуды таниды және ажыратады. Ақырын және қатты дыбысталуды ажыратады. Дыбысталудың қарқынын ажыратады. Сөйлеу тілінің басталуы мен аяқталуына деген әсері болады;
2) фонематикалық қабылдау. Дыбысталу жағынан ұқсас сөздерді ажыратады.Берілген дауысты дыбысты басқа дауысты дыбыстардың ішінен ерекшелейді.Сақталған сөйлеу тіліндегі дауыссыз дыбысты басқа дауыссыз дыбыстардың ішінен ерекшелейді. Бір буынды және екі буынды ұқсас сөздерді (мак-бак-так) айтады.Суретте бейнеленген сөздің дұрыс айтылуын қате айтылуынан ажыратады. 3-4 сөздің ішінен дыбыстық құрамы бойынша басқаларынан ерекшеленетінді анықтайды;
3) фонематикалық түсініктер. Суреттерді берілген дыбысқа сәйкес таңдайды. Берілген дыбысқа екі буынды сөздерді таңдайды. Берілген дыбысқа үш буынды сөздерді таңдайды. Берілген дыбыс сөздің басында естілетін сөзді таңдайды. Берілген дыбыс сөздің соңында естілетін сөзді таңдайды. Берілген дыбыс сөздің ортасында естілетін сөзді таңдайды;
4) фонематикалық талдау мен жинақтау. Дауысты және дауыссыз буындар туралы түсінігі бар, дауысты және дауыссыз дыбыстарды жіктейді. Дыбысталуы мен артикуляция жағынан ұқсас дауыссыз дыбыстарды жіктейді. Аталған дыбыстың сөздегі орнын анықтайды, сөздегі дыбыстардың дәйектілігін анықтайды. Сөздердің дыбыстық үлгілерін түсті шекемтастардан құрастырады, әр түрлі дыбыстық үлгілерге сәйкес сөздерді таңдайды. Сұрақтардың және берілген дыбыстық құрылымды сөздердің көмегімен педагогтың немесе баланың ойлаған сөзін табады;
5) сөздің буындық құрылымы. Дауыссыз дыбыстардың тоғысуын айту. Дауыссыз дыбыстардың тоғысуын айтады және оған сәйкес сөздерді таңдайды. Дұрыс айтылатын дыбыстардан құралатын күрделі буындық құрылымды қабылдау және айту дағдысы бар, бітеу буыны бар үш буынды сөздерді айта алады, дауыссыз дыбыстар қатар келген үш буынды сөздерді айтады. "Буын", "сөз" туралы түсініктері бар, екі және үш буынды сөздерді буынға бөледі. Дауыссыз дыбыстары қатар келген үш және төрт буынды сөздерді буынға бөледі. Буын құрылымы күрделі сөздерді айтады. Сөздерді, сөйлемдерді айтқанда лепті, хабарлы, сұраулы интонацияларды пайдаланады.
7-кесте

Бөлімше

Оқыту мақсаттары

1.1 Есту арқылы қабылдау

0.1.1.1 есту зейінін қосу, әрекетті сигналдың әр түрлі дыбысталуына сәйкес орындау

0.1.1.2 3-4 нұсқадағы дыбыстық сигналдарды тану және ажырату

0.1.1.3 сөйлеу тілінің дыбысталуының басталуы мен аяқталуына деген әсері болу

1.2 Фонематикалық қабылдау

0.1.2.2 дыбысталу жағынан ұқсас сөздерді ажырату

0.1.2.3 берілген дауысты дыбысты басқа дауысты дыбыстардың ішінен ерекшелеу

0.1.2.4 сақталған сөйлеу тіліндегі дауыссыз дыбысты басқа дауыссыз дыбыстардың ішінен ерекшелеу

0.1.2.5 бір буынды және екі буынды ұқсас сөздерді айту(мак-бак-так)

0.1.2.6 суретте бейнеленген сөздің дұрыс айтылуын қате айтылуынан ажырату

0.1.2.7 3-4 сөздің ішінен дыбыстық құрамы бойынша басқаларынан ерекшеленетінді анықтау (мак-бак-так-банан)

1.3 Фонематикалық түсініктер

0.1.3.1 суреттерді берілген дыбысқа сәйкес таңдау

0.1.3.2 берілген дыбысқа екі буынды сөздерді таңдау

0.1.3.3 берілген дыбысқа үш буынды сөздерді таңдау

0.1.3.4 берілген дыбыс сөздің басында естілетін сөзді таңдау

0.1.3.5 берілген дыбыс сөздің соңында естілетін сөзді таңдау

0.1.3.6берілген дыбыс сөздің ортасында естілетін сөзді таңдау

1.4 Фонематикалық талдау мен жинақтау

0.1.4.1 дауысты және дауыссыз дыбыстарды жіктеу

0.1.4.2 дауысты-дауыссыз дыбыстар тіркесіндегі дыбыстардың санын және дәйектілігін анықтау

0.1.4.3 сөздегі дыбыстар санын анықтау

0.1.4.4 екі аталған сөзден бірдей дыбыстарды анықтау

0.1.4.5 аталған дыбыстың сөздегі орнын анықтау

0.1.4.6 дыбыстардың сөздегі дәйектілігін анықтау

0.1.4.7 берілген дыбыстар санына сөз құрау

0.1.4.8 дауыссыз дыбыстарды құрылу орны бойынша жіктеу

0.1.4.9 дауыссыз дыбыстарды акустикалық белгілері бойынша жіктеу

0.1.4.10 "буын", "сөз" мағыналарын түсіну

1.5 Сөздің буындық құрылымы

0.1.5.1 дауыссыз дыбыстардың тоғысуын айту

0.1.5.2 дауыссыз дыбыстардың тоғысуын айту және оларға сөздер таңдау;

0.1.5.3 бітеу буыны бар үш буынды сөздерді айту;

0.1.5.4 дауыссыз дыбыстары тоғысқан үш буынды сөздерді айту

0.1.5.5 үш және төрт буынды сөздерді буынға бөлу

0.1.5.6 дауыссыз дыбыстары тоғысқан үш және төрт буынды сөздерді буынға бөлу

0.1.5.7 буындық құрылымы күрделі сөздерді айту

0.1.5.8 әр түрлі интонацияларды пайдалану

147. "Сөйлеу тілінің просодиялық жағын қалыптастыру" бөлімінің мазмұны келесіні қарастырады:


1) сөйлеу тілдік тыныс алуды қалыптастыру. Бақылау үшін алақанды пайдалана отырып көкеттік-қабырғалық тыныс алуды пайдаланады. Сөйлеу тілінің қатысуынсыз, сөйлеу тілінің қатысуымен қысқа жайлы дем алуды және жайлы ұзақ дем шығаруды орындай алады. Ауыздық және мұрындық тыныс алуды ажыратады. Тіркестерді айтқанда сөйлеу тілдік дем шығаруды біртіндеп ұзарта отырып, буындар мен сөз қатарын бір тыныста айтады;
2) дауысты дамыту. Дауыс күші мен биіктігін ажыратады. Дауыс күшін еркін өзгертеді: сыбырлап, ақырын, қатты айта алады.
8-кесте

Бөлімше

Оқыту мақсаттары

2.1 Сөйлеу тілдік тыныс алуды дамыту

0.2.1.1 көкеттік-қабырғалық тыныс алуды пайдалану (бақылау үшін баланың алақанын пайдалану)

0.2.1.2 сөйлеу тілдің қатысуынсыз қысқа жайлы дем алуды (ұртын толтырмай, иығын көтермей) және жайлы ұзақ дем шығару

0.2.1.3 сөйлеу тілдің қатысуымен қысқа жайлы дем алуды (ұртын толтырмай, иығын көтермей) және жайлы ұзақ дем шығару

0.2.1.4 ауыздық және мұрындық тыныс алуды жіктеу (ауызбен дем алу мұрынмен дем шығару; мұрынмен дем алу ауызбен дем шығару)

0.2.1.5 буындар мен сөз қатарын бір тыныста айту

0.2.1.6 тіркестерді айтқанда сөйлеу тілдік дем шығаруды ұзарту

2.1 Дауысты дамыту

0.2.2.1 дауыс күшін ажырату (ақырын-қатты)

0.2.2.2 дауыс биіктігін ажырату (жоғары-төмен)

0.2.2.3 дауыс күшін еркін өзгерту: сыбырлап, ақырын, қатты айту

148. "Сөйлеу тілінің айтылу жағын қалыптастыру" бөлімінің мазмұны келесіні қарастырады:


1) қол моторикасының қимылының кинестетикалық және кинетикалық негізін қалыптастыру. Көру арқылы қабылдауда саусақтарды дамытуға арналған әр түрлі жаттығуларды орындайды, сөздік нұсқау бойынша әр түрлі саусақтық қалыпты ұстап тұрады. Қол білезіктеріне арналған арнайы жаттығуларды орындайды: қимыл амплитудасын біртіндеп арттыра отырып қолды жұму, ашу, сілку және бұлғау. Дәйектілікпен ұйымдастырылған қимыл мен құрылымдық праксис процесінде саусақтарымен әр түрлі қимылдарды орындайды: конструктормен ойындар, мозаикадан өрнектер құрастыру, таяқшалар көмегімен заттарды бейнелеу, қиылған суретті жинау, жиектеу, бояу, трафаретті штрихтау;
2) артикуляция мүшелерін дамыту. Артикуляцияның негізгі мүшелерін біледі. Артикуляциялық жаттығулар кешенін логопедтің үлгісі, санауы және сөздік нұсқауы бойынша орындайды. Артикуляциялық қалыпты ұстап тұрады, ерінге, тілге арналған артикуляциялық ойын жаттығуларын орындайды. Артикуляция мүшелерінің қозғалғыштығы мен артикуляция мүшелерінің ауысуына арналған жаттығуларды орындайды. Әр түрлі дыбыстарды айтқан кездегі тілдің қалпының өзгеруін анықтайды. Сөздік нұсқау бойынша мимикалық жаттығуларды орындайды: көзді қатты жұму, ұртты ауаға толтыру;
3) айтылуды қалыптастыру. Дауысты дыбысты буында, сөзде, сөйлемде және шағын әңгімелерде дұрыс айтады. Сөзде, сөйлемдерде және қысқа әңгімелерде естілген және айтылған дауыссыз дыбыстарды дұрыс жіктейді. Естілген және айтылған дауыссыз дыбыстарды ұяң-қатаң, жуан-жіңішкелігі бойынша жіктейді.
9-кесте



Бөлімше

Оқыту мақсаттары

3.1 Қол моторикасының қимылының кинестетикалық және кинетикалық негізін қалыптастыру

0.3.1.1 саусақтарды дамытуға арналған әр түрлі жаттығуларды орындау

0.3.1.2 әр түрлі саусақтар қалпын ұстап тұру

0.3.1.3 қол басына арналған жаттығуларды орындау

0.3.1.4 үлгі бойынша таяқшалардан пішіндер құрастыру

0.3.1.5 әр түрлі штрихтау әрекетін орындау

3.2 Артикуляция мүшелерін дамыту

0.3.2.1 артикуляцияның негізгі мүшелерін білу

0.3.2.2 артикуляциялық тәртіпті логопедтің үлгісі бойынша, санау, сөздік нұсқау бойынша орындау

0.3.2.3 артикуляциялық қалыпты ұстап тұру

0.3.2.4 ерінге арналған артикуляциялық жаттығуларды орындау

0.3.2.5 тілге арналған артикуляциялық жаттығуларды орындау

0.3.2.6 артикуляциялық мүшелердің ауысуына берілген жаттығуларды орындау

0.3.2.7 артикуляциялық аппараттың нақты және жіктелген қимылын орындау

0.3.2.8 сөздік нұсқау бойынша мимикалық жаттығуларды орындау

3.3 Айтылуды қалыптастыру

0.3.3.1 дауысты дыбыстарды естілгенде және айтылғанда дұрыс айту

0.3.3.2 ерте онтогенез дауыссыз дыбыстарды сөзде, сөйлемде дұрыс айту

0.3.3.3 әр түрлі фонетикалық жағдайларда ауыстырып, шатастырып алуы мүмкін дауысты дыбыстарды [а-о-у-и]; [а-ә], [о-ө], [у-ү], [у-ұ], [ү-ұ], [ы-і] дұрыс айту

0.3.3.4 дауысты, дауыссыз дыбыстарды жіктеу

0.3.3.5 қатаң, ұяң, үнді дыбыстарды естілгенде және айтылғанда дұрыс айту

0.3.3.6 жуан және жіңішке дыбыстарды естілгенде және айтылғанда дұрыс айту

0.3.3.7 әр түрлі фонетикалық жағдайларда ауыстырып, шатастырып алуы мүмкін дауыссыз дыбыстарды [ш-с], [ж-з], [с’-щ,], [м-н], [б-п], [к-қ], [г-ғ], [т-д], [к-т], [ғ-қ], [н-ң], [м-н-ң], [х-һ], [с- з], [ш ж], [л-р], [в-б] дұрыс айту

0.3.3.8 қойылған дыбыстардың дауыстылармен жеке, ашық буында тұйық буында, бітеу буында, сөзде, сөйлемде тоғысуы

5-қосымша






Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   37   38   39   40   41   42   43   44   ...   190




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет