Байдуллаева Қазақтіліне аударғандар Н. М. Алмабаева, Г. Е. Байдуллаева, К. Е. Раманқұлов Мәскеу и з д а т е л ь с к а я г р у п п а «гэотар-медиа» 1 9

колданыла бермейді. Осыған байланысты ИҚ-сәуле шығарудың жылулық 
көзімен катар жоғарғы кысымды сынап шамсы және лазерлер колданылады, 
бірак олар үздіксіз спектр көзі болмайды. ИҚ-сәуле шығарудың куатты көзі 
Күн болып табылады, оның 50% сәулеленуі ИК-спектр аумағында жатады.
ИҚ-сәуле шығарудыңкөзін аныктау және өлшеуді екі топка бөледі: жы- 
лулык және фотоэлектрлі. Жылулык кабылдағыш мысалына термоэлементті 
жаткызуға болады, олардың кыздырылуы электр тоғын тудырады (§15.6 кара- 
ңыз). Фотоэлектрлі кабылдағышка фотоэлементтер, электронды-оптикалык 
түрлендіргіштер. фотокедергілер жатады (§27.8 караныз).
Инфракызыл сәуле шығаруды аныктау және тіркеу фотопластинка және 
арнайы кабаты бар фотопленка аркылы жүзеге асырылады. Инфракызыл сәу- 
леленудің емдік максатта колданылуы оның жылулык әсеріне байланысты. 
Жоғарғы эсер көзге көрінер жарыкка жакын, кыска толкынды ИК-сәуле шы- 
ғару аркылы алынады. Емдік максатта арнайы шамлар колданылады (§27.4 ка­
раныз).
Инфракызыл сәуле шығару денете 20 мм жуык енеді, сондыктан оның беткі 
кабатыкатты кызады. Терапевті эффект осы температура градиентіне байла­
нысты, ол термореттегіш жүйесін күшейтеді. Жергілікті сәулеленген ортаның 
канайналымды күшейтуі емдік максатта сәтті колданылады.
27.7. УЛЫ РАКҮЛГІН СӘУЛЕ Ш ЫҒАРУ ЖӘНЕ ОНЫҢ 
МЕДИЦИНАДА ҚОЛДАНУЫ
Спектрлік аймактың көрінетін жарык сәулесінің күлгін шекарасымен 
(X = 400 нм) рентгенді сәуле шығару ұзын толкынды бөлігін (X = 10 нм) алып 
жаткан электромагнитті сәуле шығару ультракүлгінді (УК) деп атайды.
Толкын ұзындығы 200 нм-ден томен УК-сәуле шығару барлык денелерде 
және жұка ауа кабатында толығымен жүтылатын болғандыктан, олар медици­
на үшін кызығушылыктудырмайды.
УК-спектрдің калған бөлігін шарггы түрде үш топка бөледі: 
А
(400—315 нм), 
#(315-280 нм) және С (280—200 нм).
Қыздырылған катгы денелер жоғарғы температурада УК-сәуле шығарудын 
негізгі бөлігін шығарады. Біракта Вин заңына сәйкес энергетикалыкжарыкта- 
луының спектрлік тығыздығының максимумы үзын толкындар үшін (0,4 мкм) 
7000 К дәл келеді. Бұл калыпты жағдайда сұр денелердің жылулык сәуле шы- 
ғару қуатгы УК-сәуле шығарудын ең куатга көзі бола алмайтынын білдіреді.
УК-сәуле шығару ең куатты көзі күн болып табылады және оның жер ат- 
мосферасындағы 9% сәуле шығаруы ультракүлгінді болады.
Зертханатык жағдайда УК-сәуле шығару көзі ретінде газдардағы және ме­
талл буларындағы электрлі разрядтар атынады. Мұндай сәуле шығару жылу­
лык емес. олар сызыктык спектрге ие болады.
УК-сәуле шығару өлшеу негізінен фотоэлектрлі кабылдағыштармен 
жүргізіледі: фотоэлементтер, фотокөбейткіштер (§27.8 караныз). УК-сәуле 
шығару индикаторы ретінде люмннесценцияланатын заттар және фотоплас- 
тинатар колданылады.

УК-сәуле шығару ультракүлгін микроскоптармен жұмыс жасауда (§26.8 ка- 
раңыз), люминесценттік микроскоп, люминесценттік сараптама (§29.7 кара- 
ңыз) үшін өте кажет.
Медицинада УК-сәуле шығару негізгі колданылуы фотохимиялык үдеріс- 
термен байланысты, ерекше биологиялык әсерге негізделінген (§29.9 кара- 
ңыз).
27.8. ФОТОЭЛЕКТРЛІК ЭФФЕКТ ЖӘНЕ ОНЫҢ 
КЕЙБІР ҚОЛДАНЫЛУЛАРЫ
Фотоэлектрлік эффект
(
фотоэффект
) 
деп жарықтың заттармен озари эре-
кеттесуінен электрондардың эмиссия қубылысына (сыртқы фотоэффект) немесе
заттардың электр өткізгіштік қасиеттерінің өзгеруі немесе ЭҚК-нің пиида бо-
луы
(ішкі фотоэффект) қубылыстар тобын аитамыз.
Фотоэффект кезінде жарыктың корпускулалык касиеті көрінеді. Бүл мәсе- 
ле осы тарауда талкыланады, себебі жылулыксәуле шығару индикациясы осы 
кұбылыска негізделген.
Сыртқы фотоэффект газдардың жеке атомдарында, молекулаларында (фо­
тоионизация) және конденсорлы ортада бакыланады. Металдардағы сыртқы 
фотоэффектіні үш үдеріс негізінде сипаттаймыз: өткізгішті электрондардын 
фотонды жұгуы, нәтижесінде электрондардын кинетикалык энергиясы арта- 
ды; электронный дененің бетіне карай шығуы. Бұл үдеріс Эйнштейн тендеуі- 
мен энергетикалык түрде сипатталады:

жүктеу/скачать 28,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: