Байдуллаева Қазақтіліне аударғандар Н. М. Алмабаева, Г. Е. Байдуллаева, К. Е. Раманқұлов Мәскеу и з д а т е л ь с к а я г р у п п а «гэотар-медиа» 1 9



Pdf көрінісі
бет121/387
Дата10.12.2023
өлшемі28,1 Mb.
#135579
1   ...   117   118   119   120   121   122   123   124   ...   387
Байланысты:
Ремизов А.Н. Медициналық және биологиялық физика (1)

Ш
/////////////Ш
тгТГ г
12.2-сурет
Айталык, цилиндрлі ыдыстың поршеннің астын- 
да тұрған газ Қ мен 
У2
дейін изобаралык ұлғайсын 
(12.2-сурет), бұл кезде поршень 
А/ 

/ 2
— /, кашыкты- 
ғына орын ауыстырып, ал көлемі 
V — V2
— Қ өзгерсін. 
Кима ауданы бар поршенге газ тарапынан 
Ғ = pS
күш 
эсер етеді. Эсер еткен күштің бағытын поршеннің 
орын ауыстыру бағытымен бағыттас болгандыктан, 
газдың жұмысынын шамасы:
А = F A I = p S A l = p A V .
(12.1)
Газ ұлғайғанда А К >0 және жұмыс он 
(АА
>0); ал 
сығылғанда АК<0 және 
АА
<0. Бұл жерде жұмысты сырткы күштер емес тек 
газдар жасап отырғанын ескерейік. Ал сырткы күштердің жұмысы керісінше 
газ үлғайғанда теріс, ал сығылғында он болады. Егер колем өзгерген кезде газ- 
дың кысымы өзгермесе, онда элементар жұмыстың dK элементар көлемінін 
өзгерісіне сәйкес шамасын есептеуге болады:
d A = p d V .
(
1 2
.
2
) интегралдап газ жасаған жүмысты аламыз:
К
А =
f
p dV.
V,
(
12
.
2
)
(12.3)
1 Осы үдерісте энергияны беру өлшемі және энергияны беру мүмкін болатын бір
үдерістерді жүмыс деп аталуы сәтті емес.


Мысал үшін изотермиялык үдеріс үшін идеал газдың жүмысын аныктай- 
мыз. Ол үшін ( 12.3) тендеуіндегі кысым шамасын Менделеев-Клапейрон тен- 
деуінен алайык:
m
P = ~M
RT
V

(12.4)
У2
m
dV

V2

dV= M RT
J
V
=
17 RT[n \\

(12.5)
К
v.
мұндағы 
т
— газ массасы; 
М
— мольдік масса; 
Т
— термодинамикалық темпе­
ратура; Л = 8,31 Дж (моль-К) — мольдік газ тұрактысы.
(
1 2
.
3

теңдеуінен газдың жұмысы график түрінде «кысым-көлем» коор- 
динатасы бойынша аныкталатын кисык сызыкты трапециянын ауданымен 
анықталатыны түсінікті (12.3-сурет). Алғашкы және соңғы күйлері екі түрлі 
үдеріспен көрсетілген графиктен көріп тұрғандай жұмыс шамасы үдерістің 
түріне байланысты екен. 
А {
жүмысы 
Аг
жүмысына карағанда артык. Жылулык 
үдерістер үшін энергияның сакталу заңы термодинамикасының бірінші баста- 
масы ретінде тағайындалады.
Жуйеге берілген жылу шамасы оның ішкі энергиясының өзгеруіне жэне жуй-
енің жумыс істеуіне жумсалады:
Q

AU

А.
(12.6)
Ішкі энергия
деп жүйені кұрайтын бөлшектердің кинетикалык және потен- 
циалдық энергияларының косындысын айтамыз.
Ішкі энергия жүйе күйінің функциясы болып табылады және сол күй үшін 
накты мағынаға ие: At/ ішкі энергияның айырымы, ол алғашкы және соңғы 
күйлерге сәйкес анықталады: A
U — U2
— 
Ur
Жылу шамасы жүмыс сияқты үдерістің функциясы, күй функциясы емес. 
Жылу мөлшері мен жұмыс шамасын алғашкы және соңғы күйдің айырымы деп 
карастыруғаболмайды. Сондыктан (12.6)тендігінен 0және/1өсутаңбасынсыз 
жазылған.
Q
және 
А
жәнеі/ аз өзгерісі кезінде 
6Q, 5А
және 
5U
таңбалары колданылады, 
осы арқылы жылу шамасы мен жұмыстың ішкі энергиядан айырмашылығы көр- 
сетіледі. Ыңғайлы болу үшін бүдан әрі (d
Q, dA
және d
U)
бірдей танбалану колда­
нылады, сонда да олардың айырмашылығы бар екендігін ұмытпаған жөн. Осы 
айтылғандарды ескеріп, термодинамиканың бірінші бастамасын мына түрде жа- 
замыз:
dQ

dU

dA.
(12.7)


Q, А,
Д t/және d
Q, dA ,dU
мәндері он (жылу жүйеге сырткы денелермен бері- 
леді, ішкі энергия артады, газ үлғаяды) және теріс (жүйеден жылу алынады, 
ішкі энергия кемиді, газ сығылады) болуы мүмкін.
12.2. ТЕРМОДИНАМИКАНЫҢ ЕКІНШІ БАСТАМАСЫ. ЭНТРОПИЯ
Термодинамиканың бірінші бастамасы энергияның сақталу заны болға- 
нымен үдерістің мүмкін болатын бағытын көрсетпейді. Мысалы, жылу алмасу 
кезінде термодинамиканың бірінші бастамасы бойынша жылу ыстық дене- 
ден жылуы аз денеге және керісінше жылуы аз денеден ыстық денеге берілуі 
мүмкін. Бірак күндегі тәжірибеден көретініміздей суыкденеден ыстык денеге 
жылу берілуі накты емес, мысалы, үйдегі температура төмендегенде шәйнек- 
тегі су кайнап кетпейді ғой. Екінші мысал: егер жерге тас түссе, жер кызады, 
ол потенциалдык энергиясынын өзгерісінің эквиваленту ал енді кері үдеріс 
жердін суығанынан тастың көтерілуі мүмкін емес.
Термодинамиканың екінші бастамасы бірінші бастамасы сияқты тәжіри- 
бенің жиынтығы аркылы аныкталған.
Термодинамиканың екінші заңының бірнеше тұжырымдамасы бар: 
жылу
өзінен өзі төменгі температурасы бар денеден жоғаргы температурасы бар де­
неге өтпейді
(Клаузиус тужырымдамасы) немесе екінші ретті мэңгі қозғалтқыш
жасау мумкін емес
( Томсон тужырымдамасы), яғни бір денені суыту арқылы
журетін уздіксіз периодты удерістің болуы мумкін емес.
Жылу машинасында жұмыс қыздыруға берілген жылу аркылы жүзеге аса- 
ды, бірак оның бір бөлігі сөз жок мүздатқышка беріледі. 12.4-суретте мүмкін 
болмайтын (а) және (б) мүмкін болатын екінші бастамаға сәйкес периодты 
үдеріс сызбалы түрде көрсетілген.
Термодинамиканың екінші бастамасын сандык түрде сипаттауға мүмкіндік 
беретін кейбір термодинамикалыктүсініктерді карастырайық.
Үдеріс 1-2 
қайтымды
деп аталады, егер 2-1 кері үдерісті жүргізгенде жүйенін 
алғашкы күйіне кайта келгенде коршаған ортада ешкандай өзгеріс болмайды.
Қайтымды үдеріс физикалық абстракция болып табылады. Кез келген нак­
ты үдеріс кайтымсыз, өйткені үйкеліс күші коршаған ортаның кызуына әкеліп 
соғады. Кдйтымсыз үдерістердің кейбір қолданыстарын келтірейік: газдың бос 
кеңістікге ұлғаюы, диффузия, жылу алмасу т.б. Жүйенің алғашқы күйіне қайта ке- 
луі үшін бүл жағдайлардың барлығында сырткы денелермен жүмыс жасау кажет.
Дөңгелектік немесе циклдік удеріс деп удеріс кезінде жуйенің алғашқы куйіне
қайта келуін айтамыз.
б
а


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   117   118   119   120   121   122   123   124   ...   387




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет