Байдуллаева Қазақтіліне аударғандар Н. М. Алмабаева, Г. Е. Байдуллаева, К. Е. Раманқұлов Мәскеу и з д а т е л ь с к а я г р у п п а «гэотар-медиа» 1 9

Егер (14.33) формуланы жазык, конденсатордын сыйымдылығы үшін өр- 
негімен салыстырсак:
cre0S _ e S
(14.34)
L 
/ 
/ ’
онда корытынды жасауға болады: өткізгіштік үшін (14.33) формуласын сый- 
ымдылык үшін (14.34) формуласынан еа = еге0 абсолют диэлектр өтімділігін 
ү алмастырып алады. Өткізгіш ортаның электр өрісі мен электростатикалық 
өрістегі мәні мынада:
►
тоқтың сызыктары (өткізгіш ортадағы электр өрісі) электростатикалық 
өрістегі кернеулік сызыктарымен электродтар формасы бірдей болғанда 
сәйкес келеді;
►
осы және баска жағдайда көптеген формулалар тепе-теңцік түрге ие, бір 
формуладан екіншісіне ауысу 
za
орнына 
у, q
орнына /-ді, С-ға 
G
(немесе 
1/Сорнына R) шамаларын коя отырып жүзеге асады. 
G
=
I/U
Ом заңы 
С = 
I/U
ұксас.
Осы ұксастықты пайдаланып және токты диполь үшін өрнек аламыз. 
Диполдін электр моментіне ұксас диполді электр генераторының диполь 
моментін енгіземіз:
РТ = І І
,
мүндағы / — кірген және шыккан токтың арасындағы аракашыктык. Диполді 
электр генераторының өріс потенциалы (14.27) ұксас мынадай формуламен 
өрнектеледі (шексіз ортада):
1 
рт
cos 
a
ф
= ^ - "
т г
- -
<14-35>
Электр диполінің электростатикалық өрістің кернеулік сызыктары токты 
диполдің электр өрісінін кернеулік сызыктары (олар ток сызыктарымен де 
сәйкес келеді) бірдей (14.3-суретін караңыз). §14.3 көрсетілген мультиөрісті 
электр генераторы туралы түсінікті енгізуге болады.
Негізінде мультиөрісті электр генераторы
— 
бул қандай да бір кеңістікте
электр тоқтарының жиынтығы
(әртурлі шығатын және кіретін тоқтардың
жиынтығы).
Жоғарыда көрсетілген зарядтар жүйесінің потенциал өрістері туралы ай- 
тылған тұжырымдар (электростатикалык өріс) әлсіз өткізетін ортадағы (токты 
мультиөріс) генераторы үшін де дұрыс.
14.5. ЭЛЕКТРОКАРДИОГРАФИЯНЫҢ Ф И ЗИ КАЛ Ы Қ НЕГІЗІ
Тірі ұлпалар электр потенциалының көзі болып табылады (биопотенциал- 
дардың).
Ұлпалар мен мүшелердін биопотенциалдарын диагностика максатын- 
да (зерттеу) тіркеу 
электрография
деген атка ие болды. Осы жалпы термин 
сирек колданылады, накты сәйкес диагностикалык әдістер анағұрлым кең

таралған: 
электрокардиография
(ЭКГ) — жүрек бұлшықеті қозған кезде пай- 
да болған биопотенциалдарды тіркеу, 
электромиография
— бұлшықеттердін 
биоэлектрлік белсенділігін тіркеу әдісі, 
электроэнцефалография
(ЭЭГ) — ми- 
дын биоэлектрлік белсенділігін тіркеу әдісі және т.б.
Көптеген жағдайларда биопотенциалдар электродтармен мүшеден тіке- 
лей емес (жүрек, ми) оған «көршілес» ұлпалардан, яғни осы мүше тудыратын 
электр өрісінен алынады. Клиникалык жағынан бұл әдістер анағұрлым тіркеу 
шарасын кауіпсіз етеді және жеңілдетеді.
Электрографиянын физикалык жолы алынған потенциалдар суретіне 
сәйкес электр генераторының моделін жасауға (күрастыруға) бағытталады. 
Осыған байланысты мұнда екі іргелі теориялык жағдай пайда болады: электр 
генераторы (моделі) берілген сипатамаларын аймағында потенциалды өл- 
шеуді есептеу — тура есеп, өлшенген потенциал бойынша электр генерато- 
рының сипатамаларын есептеу — кері есеп болып табылады. Әрі карай накты 
электрографиянын физикалык сұрактарын карастыру электрокардиогра- 
фияның мысалында жасалады.
Электрокардиографияның негізгі теориялык есебінің бірі болып жүректен 
тыс өлшенген жүрек бұлшыкет потенциалдарының жасушаларының транс- 
мембраналык потенциалының таралуын есептеу болып табылады. Бірак та 
теориялык жағынан осындай есепті шешу мүмкін емес, сол себептен жүрек 
биопотенциалдарының сырткы көрінісі ішкі жағынан олардың таралуы да әр- 
түрлі екенін көрсетеді.
Жүрек биопотенциалдары және олардын сырткы көрінісі арасындағы 
байланысының физикалық (биофизикалық) жағынан түсіндірілуі осы био- 
потенциалдардың көзін моделдеуімен аныкталады. Жүрек барлық электрлік 
жағынан кандай да бір эквивалентті электр генераторы, не таза жасанды (гипо- 
тетикалык), не адам денесінің пішіні бар өткізгіште электр көздерінің жиын- 
тығы ретіндегі накты кұрылғы түрінде карастырылады.
Эквивалентті электр генераторынын өткізгіш бетінде жұмыс жасауы жүрек 
кызметі үдерісінде адам денесінің бетінде пайда болатын электр кернеуі болып 
табылады. Жүректі коршаған орта шексіз және ү меншікті электр өткізгіштігі 
біртекті деп саналады. Осы жағдайда кандай да бір нүктедегі потенциал үшін 
(14.32) үксас формуланы жазуға болады. §14.3 такырыпта жіберілген 
R
ша- 
масына байланысты осы жағдайда жуыкталып алынған диполь шамасы мен 
(14.35) формуласын алуыменшектеледі.
Сонымен диполдің өріс потенциалының өрнегі алынды. Бұл жүректің 
мультиөрісті эквивалентті генераторында негізгі бөлігі ретінде адам денесінің 
бетіндегі потенциалына оның диполь кұраушылары алынады. Баскаша айт- 
канда жүректің электрлік кызметін, егер диполді эквивалентті электр генерато- 
рын колдануға болса ғана жіберіледі. Қоршаған ортаның шектелуі (қол-аяғы) 
жағдайында (14.32) формуладан тек кейбір көбейткіштермен ерекшеленетін 
өрнекке өтуге болады. Жүрек туралы диполдің негізіне 
Эйнтховен усынг антар-
мақтар теориясы
жатады.

Жүрек р ' диполь моменті бар диполь деп алы-
нады, онда ол айналады, өзінің орнын жэне А лд а ­
ну нуктесін
(осы вектордың қолдану нүктесінің
өзгерісі ескерілмейді) жүрек циклінің уақыты
кезінде өзгертеді.
14.15-суретте 
Рс
векторының орны және ди­
поль моменті максимал болғандағы жағдайы 
көрсетілген, бұл электрокардиограмма 
R
тісіне 
сәйкес келеді, сол уақыт моменті үшін эквипо­
тенциал сызығы көрсетілген (14.17-суретті қара- 
ңыз).
14.1-кестеде адам және кейбір жануарлар 
үшін максимал диполь моменті келтірілген, олар 
жүрек пен дене массаларымен келтірілген.
14.1-кесте
Объект
Жүрек массасы, г
Дене массасы, кг
Жүректің максимал 
диполь моменті, мА-см
Бака
0,16
0,036
0,005
Егеуқүйрық
1,10
0,277
0,107
Ит
108
14,2
1,63
Адам
300
71,5
2,32
Жылқы
3060
419
13
В. Эйнтховен жүрек биопотенциалдарының айырмасын тең қабырғалы 
үшбүрыштың төбелері арасындағы шамаларымен он 
ОК,
мен сол 
СК
кол және 
сол аяқ 
СА
орналастырған (14.16, а-сурет).
14.16, б-суретте осы үшбұрыш сызбатүрінде кескінделген.
Физиологтардын терминологиясы бойынша дененің екі нүктесінде тірке- 
летін биопотенциалдар айырымы 
тармақ
деп аталады.
Uv Uu
және 
Um
потенциалдар айырымысәйкес келетін I тармақ (оң қол- 
сол кол), II тармақ (оң қол-сол аяк) және III тармак (сол кол-сол аяқ) болып

жүктеу/скачать 28,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: