Байдуллаева Қазақтіліне аударғандар Н. М. Алмабаева, Г. Е. Байдуллаева, К. Е. Раманқұлов Мәскеу и з д а т е л ь с к а я г р у п п а «гэотар-медиа» 1 9
жүктеу/скачать 28,1 Mb. Pdf көрінісі
|
Ремизов А.Н. Медициналық және биологиялық физика (1)
| Бірлік бузылу
деп, корғаныс кұрамының біреуінің электр тоғынан қирауын айтамыз. Қауіпсіздік ережесі бойынша бірлік бұзылу адам өміріне кауіп туғызбауы керек. Ағын тоғының рұксат берілетін күші электро- медициналық кұралдын токтан кирау мүмкіндігіне байланысты аныкталады. Оның төрт түрі бар: 1) Н — калыпты дәрежелі корғанысы бар күрал; бүл корғаныс күнделікті тұрмысқа колданылатын кұралдарыдай болады; 2) В — жоғары дәрежелі корғанысы бар кұрал; 3) BF — жоғары дәрежелі қорғанысы бар және окшауланған жүмыс бөлігі бар күрал; 4) CF — өте жоғары дәрежелі корғанысы бар және окшауланған жұмыс бөлігі бар күрал. Бүл топка адам жүрегімен жүмыс істейтін кұралдарды жатқыза- ды. Құралдың мүндай түрлеріне арнайы белгілер койылады (20.5, а-сурет) 20.1-кестесінде Н, В, BF және CF кұралдары үшін мүмкін болатын ағын токтың (мА) шамалары көрсетілген. 20.1-кесте Өнім түрлері Н С В, BF CF Есептеу тоғының түрі Қалыпты жағдайда Бірлік өзгерісте- Қалыпты жағдайда Есептеу тоғының түрі Қалыпты жағдайда Есептеу тоғының түрі Корпусқа 0,25 0,5 0,1 0,5 0,01 0,5 Наукасқа 0,1 0,5 0,01 0,05 Корпуска кернеулік тесіп өткен жағдайда оның бойында кернеулік бо лады. Мұндай жағдайдың өзінде де адамның электр тоғына ұрынып қалмау кауіпсіздігін жасау кажет. Ол үшін корпусты жермен жалғау керек немесе нөлдік кернеу жасау керек. Мүндай әрекеттің физикалык мәнін түсіну үшін медициналык аппараттан үш фазалы жүйеге косылу жолын білу кажет. Бүл мәселені техникалык тұрғыдан шешу үшін М.О. Доливо-Доброволь- ский тізбек бойымен айнымалы тоқты энергия жоғалтпай жеткізу максатында өткен ғасырдың аяғында үш фазалы ток жүйесін (үш фазалы ток) ұсынды. Бүл жүйенің бір варианты — 20.6-суретте көрсетілген: 1 — генератордың фазалы орамдары, онда айнымалы кернеу индукцияланған; 2 — жүктеме (тұтынушы); 3 — сызыкты желілер (олар генераторды түтынушымен косады). Бір контур- даты түтынушы екінші контурдағы түтынушының жұмыс режіміне эсер етпеу үшін 4 нейтрал желі (нөлдік) косылады. Сызыкты желілер арасындағы кернеуді 20.5-сурет 20.6-сурет сызыкты деп, ал сызыкты желі мен нөлдік желі арасындағы кернеуді фазалы иф деп атайды. Фазалы және сызыкты кернеулер арасындағы қатынас төмен- дегідей: Uan = yl 3 £Л * 1,73 UM. сыз ф ’ ф Көбінесе медициналык аппараттар сызыкты және фазалы кернеуге бір фа залы жүктеме ретінде косылады. 20.7-суретте кұралдың сызыкты кернеумен тұтынуы көрсетілген, бейтерапокшауланған. Түсінікті болу үшін сызыкты желілер өте нақты оқшауланған деп аламыз, ал бейтерап желі жерге катысты RXK кедергісі болады (үзік сызыктармен көрсетілген). Егер /?ж корғаныс жерге косылған кедергі болмаса онда адам корпусты ұстағанда немесе корпусты тесіп өткенде оның бойында кернеу пайда болар еді. Штрих сызығымен адам кан- дай қосылыста болатыны көрсетілген. Суреттен көрініп тұрғандай і/ кернеуі адам денесінің кедергісі Ла мен жерге косылған кедергісі Rx арасында таралып кетеді. Егер мысалы, Ra = 0,5/?жк, ал і/ф = 220 В болса, онда адам бойында 220/3 В ~ 75 В кернеу болады. Адамды корғау үшін бүл жағдайда корпусты жермен жалғау керек. /?ж жерге косылған кедергі адам кедергісімен /?а паралель жал- ғанған. /?ж өте аз болғандыктан (4 Ом шамасында) /?жк >> Яж яғни осы кедергі шамасында болып, адам бойындағы кернеу өте аз шамада өтеді. Лжк кедергісінің шамасы жоғары болғандыктан корпуска тесіп өту авария- лы ток туғызбайды, өйткені сақтандырғыш жұмыска кірісіп, адам оны бай- қамай да калуы мүмкін. Бірак оның касында екінші аппарат болса, онда осы екі кұрал арасында сызыкты кернеу пайда болуы мүмкін. Ал, бүл екеуінде бірдей жанасу адам үшін кауіпті болады. Қазіргі кезде үш фазалы тармак жерге бейтарап бойынша косылады. Бұл жағдайда жерге қосылу аркылы корғаныс өте нашар болады. Шындығында жерге косылған кезде R өте аз, мысалы R - Лж фаза лы кернеу екі кедергіге бірдей тарайды, кернеу ша масы 0,5 ІІф болады. Бұл адам үшін өте кауіпті. Бүл жағдайда сактандырғыш жүмыс істеу керек, ал кейде ол жұмыс істемейде калуы мүмкін. Ол жұ- мыс істеу үшін корғаныстың баска түрі колданы- лады — нөлдік корғаныс, яғни аппарат корпусы тармактар арқылы ток көзінің нөлдік тармактарына қосылады (20.8-сурет). Тесік өту кезінде корпуста қысқа тұйықтану болып (штрихпен көрсетілген) қорғағыш жұмыс істейді, яғни аппарат ток көзінен ажыратылады. Нөлдік тармактау күйіп кету қауіпті болғандықтан, бейтарап тармақты бірнеше жерден жерге косады. Қорыта келе айтары- мыз, жерге косылу және нөлдік косылу адам денесінен өтетін токтың шамасын азайтып, ал бейтарап аркылы жерге косу — аппараттың ток көзінен автоматты түрде ажырауын камтамасыз етуі кажет. Бірак барлык меди- циналык аппараттар жерге косылу мен нөлдік косылу арқылы сенімді қорғалмаған. Қосымша қорғану әдісінің түріне карай аппара тура торт класка бөлінеді. I класты кұрылғы, оның негізгі оқшаулануымен катар коректендіруші кер- неу мен жерге косуы (нөлдік косу) металл бөлігімен жанасуға мүмкіндік береді. Бұл үш тармақты бау арқылы және үш дәнекерлі шанышкы арқылы жүзеге асырылады. Баудың екі тармағы кернеу үшін, ал үшіншісі жерге косылу үшін кажет. Оны ток көзіне косар кезде бірінші жерге косылу, сонан соң тізбекті кернеу косылады. 01 класты кұрылғы, I кұрылғыдан айырмашылығы, ол бөлек кысқышы арқылы металл бөлігіне қосыла алады, оның максаты сырткы жерге қосуын баска кұралға қосылу мүмкіндік беру. 20.5, б-суретте жерге косу (нөлдік косу) тұсы көрсетілген. 01 класты кұрылғылар уакытша қолданылады, әрі карай ол I класты кұрылғымен ауыстырылады. II класты кұрылғы, оның негізгі оқшаулануымен қатар косымша окшаула- нуы болады. Бүл аппаратта жерге косылу қорғанысы жок. 20.5, в-суретте тіз- белік баудың (немесе кабельдің ) осы кұрылғы үшін өрісі көрсетілген. III класты құрылғы, олар окшауланған ток көзіне қосылуға арналған, он- дағы айнымалы ток шамасы 24 В, ал тұракты ток шамасы 50 В аспайды және одан жоғары кернеулікті ток көзімен байланысатын тізбегі болмайды. Мүндай класты кұрылғыларда корғанысты жерге қосу бөліктері жок. Жоғарыда электромедициналы аппаратта жүмыс істеу кезіндегі кауіп- сіздіктің негізігі мәселелерін карастырдық. Әртүрлі электротехникалык жағ- дайды дәл аныктап беру мүмкіндігін толык қамту мүмкін болмағандықтан, жалпы сілтемелерге тоқтайык: ► құрылғыны бір мезетте екі жолақ қолыңызбен бірдей ұстамаңыз; ► ылғалды еден мен ылғалды жерде жұмыс істемеңіз; ► электрокондырғымен жұмыс істеу кезінде металл (трубаны) кұбырды (газ, су, жылу) және баска металл кұрылғыларды ұстамаңыз; ► екі аппараттың металл бөлігін бірден екі колыңызбен ұстамаңыз. Электродпен жұмыс істеу кезінде наукасты әртүрлі электротехникалык жағдайға жолығуы мүмкін (ол жылыткышты колмен ұстауы), бірак оның бәрін ескеру мүмкін емес, сондыктан осы емдеу кезінде аталған кұрылғы үшін жа- салған ескертпелерді (инструкцияларды) дәл орындаған абзал. 20 А МЕДИЦИНАЛЫҚ АП П АРАТТЫ Ң (СЕНІМДІЛІГІ) БЕРІКТІЛІГІ Медициналық аппарат қалыпты жұмыс істеуі кажет. Бұл талап орындала бермейді, баскаша айтканда арнайы шара колданбаса бұл талап үзак уакыт орындалмайды. Медициналык аппаратты колданатын дәрігер ол кұралдың жұмыс істемей калу ыктималдығын, яғни оның кейбір бөлшектерінің істен шығу ыктимал- дығын және оның параметрлерінің шектен асып кетуін біліп отыруы керек. Техникалык шарттарға жауап бермейтін құрылғы жұмыс істемей калады. Оны жөндеу аркылы қайта жұмыс істетуге болады. Көп жағдайда, мысалы шамлы, кедергіні ауыстыру аркылы кұрылғы кайта жұмыс істеуі мүмкін, ал кей жағ- дайда кұрылғы катты ескіріп, оны жөндеудің кажеттілігі болмай калады. Сон- дыктан медицина кызметкері әр кұрылғының жөндеуге кажеттілігін немесе каншалықты оның бөліктерінің көпке шыдайтынын білгені жөн. Құрылғының берілген жағдайда берілген уакыт аралығында жұмыс істеу мүмкінділігі «сенімділік» деген жалпы терминмен сипатталады. Дәрігер үшін кұрылғы сенімділігі үлкен рөл аткарады, өйткені ол экономи- калык тұрғыдан ғана тиімді емес, кейде ол аурудын кайтыс болуына себепкер болуы мүмкін. Аппараттың үздіксіз жүмыс істеу мүмкінділігі көп себептерге байланысты, олардың бәрін білу мүмкін емес, сондықтан оны сандык бағалау ыктималды- лығы сипат алады. Мысалы, үздіксіз жүмыс істеу ықтималдылығы маңызды параметр болып есептеледі. Ол тәжірибе жүзінде t уақыт аралыгында жүмыс істеуші қүрылғылар саны- ның N саналған қурьигылардың жалпы санына N0 қатысы арқылы анықталады. т жүктеу/скачать 28,1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|