Байдуллаева Қазақтіліне аударғандар Н. М. Алмабаева, Г. Е. Байдуллаева, К. Е. Раманқұлов Мәскеу и з д а т е л ь с к а я г р у п п а «гэотар-медиа» 1 9
жүктеу/скачать 28,1 Mb. Pdf көрінісі
|
Ремизов А.Н. Медициналық және биологиялық физика (1)
- Бұл бет үшін навигация:
- Гок = а 0 /Л ЖЭНе Го6 = д //і> (26-16)
| 5
10 2 3 4 1 а б 26.17-сурет Сонымен, микроскоптын үлкейтуі тубустың оптикалык ұзындығынын ен жаксы көру кашыктығына көбейтіндісінің обьектив пен окулярдын фокустык арақашыктығының көбейтіндісінің катынасына тен- (26.15) формуласын екі есе көбейткіштің көбейтінділері ретінде беруге бо- лады: Гок = а 0 /Л ЖЭНе Го6 = д //і> (26-16) мұндағы Гок — окулярдын үлкейтуі; — объективен үлкейтуі1. 26.17-суретте М БР-1 биологиялык микроскоптын (а) жалпы түрі жэне (б) сызбасы көрсетіл- ген. Онын негізгі бөліктері: 8 негізі, метрикалык механизмі бар корапша 9, зат коятын орын 10, 5 обьективі бар револьвер 11, конденсор 2 жэне окуляр 7. Оп тикалык жүйе екі бөлімнен түрады: жарык беруші және бакылаушы. Жарык беруші бөлікке айна 1, конденсор 3 жэне алып-салмалы жарык фильтрі 4, ал бакылаушы бөлікке объектив, призма 6 жэне микроскоптын тубусында косыл- ған окуляр кіреді. Жарык көзінен шыккан сәуле шоғыры айнаға түсіп, ол оны диафрагмаға шағылыстырады, конденсор жэне зертгелетін препарат аркылы өтеді, одан кейін обьективке түседі. 26.8. МИКРОСКОПТЫҢ РҮҚСАТ ЕТУ МҮМКІНДІГІ ЖЭНЕ ПАЙДАЛЫ ҮЛКЕЙТУІ. АББЕ ТЕОРИЯСЫ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК Микроскоптын үлкейтуі (26.15) формуласынан жэне тандауымыз бойын- ша канша керектігіне байланысты жоғары болады деген тужырым бар. Бірак, 1 Окырманға орта мектептін физика курсынан линзанын үлкейту формуласы белгілі. Бұдан нәрсенін обьективтін фокусына жакын орналаеуын ескеру кажет, сондыктан обьектив линзасынан нәрсеге лейінгі кашыктык шамамен онын фокустык аракашыктығына тен. Ол үлкен емес, онла тубустын оптикалык узындыгын обьективтен кескінгі дейінгі аракашыктык деп есептеуге базады. тәжірибеде биологтар, дәрігерлер және басқа да мамандар микроскоппен жұмыс істегенде 1500—2000 есе үлкейтуден жоғары жағдайда колданбайды. Мұның себебін түсіндіру үшін, «ажырату шегі», «рұксат ету мүмкіндігі» және «микроскоптың пайдалы үлкейтуі» деген үғымдармен танысайык. Ажырату шегі — дененің екі нүктесінің арасындағы оларды ажыратуға мүмкін болатын ең аз кашыктық, яғни микроскопта олар екі нүкте болып көрі- неді. Рүксат ету мүмкіндігі деп бакылай отырған денеміздің кішкентай бөлік- терінің кескіндерін микроскоптың жеке бақылау мүмкіншілігін айтады. Бүл шама ажырату шегіне кері шама. Микроскоптың рүксат ету мүмкіндігі жарықтың толқындык касиетімен аныкталады, сондыктан дифракциялык құ- былысты ескеріп ажырату шетіне арналған өрнекті алады. Э. Аббе ұсынған микроскоптың рұксат ету мүмкіндігінің дифракциялы тео- риясын карастырайык. Мөлдір денені жарыктандырғанда микроскопка обьек- тивтен шашыраған (дифракцияланған) жарыктүседі. Қарапайым дене ретінде кұрылымы нақты анықталған объект — дифракциялык торды карастырамыз. АйталыкДторы 1-4тесіктен тұрсын (26.18-сурет). Әр тесіктен екінші ретті толкындар тарайды, суретте әр толкынның сәуле- лерінің жолы көрсетілген. L линзаның оптикалык өсіне бірдей бүрышпен түс- кен екінші ретті толкындар Ғфокалды жазыктыкта жиналады. Егер көрші тесіктен өткен және бірдей бұрышка ауыткығандағы екінші ретті толкындардың айырымы толкындардың бүтін санына тең болса, онда Ғ жазыктығында белтіленген нүктелерде негізгі максимумдар (орталык, 1-ші, 2-ші) пайда болады. Линзаның фокалды жазықтығында пайда болатын суретті бірінші ретті кескін деп атайды. Ол дене туралы ақпарат береді, бірақ оны жалпы мағына- дағы кескін деп айтуға келмейді. I жазыктыктығындағы кескін немесе екінші ретті кескін (Г —4’) әр саңылаудан келетін екінші ретті толкындардың киылы- сы арқылы пайда болады. Екінші ретті кескін бірінші ретті көріністен кейін пайда болады, сондыктан ол бірінші реттіге карағанда аз ақпарат береді. Опти калык кұрылғыларда, сонымен катар микроскопта, жарык шоғыры шектелген, сондыктан оның кескінді бұзуға қаншалыкты эсер ететінін білу маңызды және сәулелердің акпарат беретін ең аз мәнінің мүмкіншілігін білу керек. Негізгі макси- мумдар орталыкка карағанда кос-костан симметриялы орналаскан және кейбір дең- гейде бірін-бірі кайталайды. Орталыктан бір жағында орналаскан максимумдар жиыны орталыкпен бірге дене туралы акпарат бе- руге жеткілікті. Максимумдардан келетін орталыктан баска жағында орналаскан сәу- лелердің экрандалуы дененің кескінінің а жүктеу/скачать 28,1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|