Байдуллаева Қазақтіліне аударғандар Н. М. Алмабаева, Г. Е. Байдуллаева, К. Е. Раманқұлов Мәскеу и з д а т е л ь с к а я г р у п п а «гэотар-медиа» 1 9
жүктеу/скачать 28,1 Mb. Pdf көрінісі
|
| с
С Н 3 с н Н2с 2 6 С С н н Н2с 3 5 С ( С Н 3)2 13 с \ 4 / / Ч 14 с н 3с с н н 2 I н с ч 29.22-сурет сегменттен тұрады. Сырткы сегменттің ішкі жағында шамамен 6 мкм 3 жұка дискілер бар. Эр диск екі кабатты мембранадан тұрады және пішіні бойын- ша липосомаға (§13.1 караңыз) ұксайды. Көру жүйесінде көру пигменті — ро допсин орналасқан. Бір жасушадағы дисклер саны бірнеше жүзбен өлшенеді. Ішкі сегментпен байланыс жүйке талшыктарына кетеді. Родопсин молекула- лык массасы шамамен 40 000 болатын күрделі нәруыздар түрінде болады, егер оның пішінін сфера түрінде қабылдайтын болсак, родопсин молекуласының диаметрі 4 нм кұрайды. Родопсин опсин нәруызынан және ретиналдың хромо- форлықтоптарынан тұрады. Ретинал жалпы айтканда бірнеше кеңістіктік изо- мерлерге ие болуы мүмкін, бірак опсинмен тек П-цисретиналь байланысады (29.22-сурет). Жарықтың әсерінен ретинал родопсинненбөлінеді детұтас тран- сизомердің ең тұракты конформациясына өтеді. Ретинальдын кұрылымының өзгеруінің нәтижесінде, родопсиннің орнының өзгеруімен байланысты диск мембранасында өзгерістер болады. Родопсин дискаралык гидрофильді бет- тен мембрананың ішкі гидрофобты фазасына өтеді. Егер караңғыда мембрана дискісі Na+, К+, Са2+ және т.б. иондарды өткізбейтін болса, онда жарыктан- дыру нәтижесінде родопсиннің конформациялык өзгерісі мембрананың күйін өзгертуге ыкпал етеді: кейбір иондар үшін мембрана өтімділігі артады. Мұндай үдерістерде родопсин кызметі жарык әсерінен дискілерде саңылаудын түзі- луіне мүмкіндік жасайды және натрий иондары үшін мембрананың сыртын- да арналарды жабады. Бұл жүйке импульсын тудыратын потенциалдың пайда болуына алып келеді. Қабыкша таякшаларының сырткы сегменттерінін ерекшелігі караңғыда баска жасушалардың потенциалынан ерекше натрий табиғаты бар потенциалдын болуы болып табылады (§13.7 караныз). Жарык әсерінен родопсин кұрылымының өзгеруінен мембрананын натрий ионы үшін өтімділігі бірден төмендейді, ал баска иондар үшін өзгермейді. Сондыктан ен алдымен бірінші орынға өтімділігі жағынан жоғары калий шыға- ды, потенциал калилік табиғатта болады және оның полярлығы өзгереді. Бұл барлык белгілі жасушатарыдан айырмашы- лығы цитоплазмаш к мембранада таякшатардын сырткы сегменттерінің по- тенциалы ішкі бөлігі плюс, сырткы бөлігі минус таңбада болады. Түтікшелер пигментіте де, родопсиндегідей П-цнсретинать бар, бірак пигменттің нәруыз бөлігі басқаша болады, сондыктан түтікшелер пигменттері иодопснндер деп аталады. Түтікшенің жеке түрлерінің жұгылу спектрлерін өлшеу, бұл әр түтікшеде иодопсиннің белгілі бір түрі бар екенін көрсетеді. Адам түтікшелерінің ио- допсиндері 445,535 және 570 нм толкын ұзындығында жұтылу максимумдары болады (29.23-сурет). Осы мәліметтерде түрлі түсті көрудін үш компонентті теориясы негізделеді. Кейбір генетикалык ауруларда нәруыз-нодопснндер синтезі бұзылады және көз кызыл және жасыл түстерді ажырата алмайды (дальтонизм). |