Балтабаев Н. С

В- аршыма жыныстардың ені,

6-сурет. Бекітпеге нормативтік жүктемені анықтау график

В=4

Тау жыныстары массивінің орнықтылық дәрежесі мына формула бойынша есептелетін орнықтылық коэффициентімен анықталады:

мұндағы σ_сж – массивте сығылуға арналған жыныстардың беріктігі, МПа; σ_сж = 0,1* σ_{сж в обв.}

m₁ – жыныстар бұзылуының әсерін сипаттайтын коэффициент. 4.14-суреттің кестесі бойынша 11 формуласы бойынша есептелетін n салыстырмалы сызаттылық модуліне байланысты анықталады;

m₂ – жарықтар санының әсерін ескеретін коэффициент;

m₃ – Жарықшақтар бетінің қисаюын ескеретін коэффициент;

m₄ – жыныстардың ылғалдануын ескеретін коэффициент;

m₅ – толтырылмаған жарықтардың ашылуын ескеретін коэффициент;

m₆ – жарықтардың толтырылуын ескеретін коэффициент;

m₇ – қазба білігі мен жарықтар беті арасындағы бұрышқа байланысты қазбаның бағдарлануын ескеретін коэффициент.

мұндағы 2а – қазбаны ұшып өту, м;

7-сурет. Салыстырмалы жарықшақтық коэффициентін анықтау

Қазбалардың шатыры алаңының бірлігіне үлестік жүктеме (q) мына формула бойынша анықталады:

мұндағы γ – жыныстың көлемдік салмағы, МПа/м;

h – табиғи тепе-теңдік жиынтығының биіктігі, м.

Қорытынды

Бұл курстық жобада ЖШС КБК «Ақжал» кен орнында бекітпеге түсетін жүктемелерді есептеу және көкжиектің әсер ету аймағынан тыс орналасқан тау-кен қазбалары бекітпесінің түрін таңдау қарастырылып отыр.

Әлеуметтік-терреторилады қатынаста полиметалды «Ақжал» кен орны Қарағанды облысының Шет ауданына кіреді. Кен орнынан оңтүстік-батысқа 90 км қашықтықта Мойынты темір жол бекеті орналасқан, ал солтүстік-батыста 110 км тың теміржолының Ағадыр теміржол бекеті орналасқан. Кен орнының солтүстік-шығысында 12 км қашықтықта Қарағанды-Алматы көлік жолы өтеді. Орфографиялық қатынаста аудан жер бедерінде қатаң айқындалған күрделі пішінді және күрт құлама еністі кішігірім шоқылар қатарымен бөлінген аласа қырқалардан тұрады. Қыраттар бір-бірінен терең емес астау тәрізді сайлармен бөлінген.

Нақты тау-кен геологиялық жағдайларда тау-кен қазбаларына арналған бекітпелерді таңдау келесі бастапқы жағдайлар мен факторларға байланысты және анықталады:

* қазбаның түрі мен мақсаты (көлденең, көлбеу, тік, оқпандар, квершлагтар, тасымалдау штректері, алу көліктік және желдеткіш штректер, ойық қазбалар және т.б.);

* қазбаның қызмет ету мерзімі. Өндірістің түрі мен мақсатына байланысты бұл көрсеткіш бекіту түрін таңдауда шешуші фактор болып табылады;

* тау жыныстарының физикалық-механикалық қасиеттері, олардың тұрақтылығын, өндірудегі тау қысымының көрінісі мен сипатын анықтайды;

* қазбаның пішіні мен өлшемдері, қисық сызықты кескіндегі қазбаларда тек қисық сызықты контурдың бекітпелері (сақиналы, күмбезді және т.б.) қолданылуы мүмкін, ал трапеция тәрізді, тік бұрышты және тік сызықты кескіндегі басқа да түрлердің қазбаларында созылуға және иілуге төзімділігі төмен материалдан жасалған бекітпелер (бетон және т.б.) орынсыз;

* қазбалардың орналасуы және оларды қорғау тәсілі. Тазарту жұмыстарының әсер ету аймағына түсетін, пайдалы қазбаны алу нәтижесінде сыйымды жыныстардың едәуір ығысуымен және жоғары тау қысымымен сипатталатын қазбалар иілгіш бекітпелермен бекітілуі тиіс;

* экономикалық мақсаттылық. Белгілі бір өндіріс үшін бірнеше бекітпелер таңдалғаннан кейін, олардың түпкілікті таңдауы экономикалық факторға сәйкес жүзеге асырылады.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. А.К. Порцевский, Г.А. Катков. Основы физики горных пород, геомеханики и управления состоянием массива. Московский государственный открытый университет. 2014

2. В. В. Ржевский, Г. Я. Новик. Основы физики горных пород. 2010 г.

3. А.Н. Шашенко Масштабный эффект в горных породах. Норд-Пресс -2014г. – 360 с.

4. Г. Я. Новик, М. Г. Зильбершмидт Управление свойствами пород в процессах горного производства. 2010 г.