Ббк 1. Қаз б 20 Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігі Ақпарат және мұрағат комитеті
Көсемше баяндауыш болатынына мысалдар
жүктеу/скачать 2,77 Mb. Pdf көрінісі
|
Тіл-құрал
| Көсемше баяндауыш болатынына мысалдар.
1. Ат тулай берді. Не тулай берді? – ат (бастауыш). Ат не қылды? – тулай берді (баяндауыш). 2. Әлжан алып берді. Кім алып берді? – Әлжан (бастауыш). Әлжан не алып берді (баяндауыш). 3. Тауық ұша алмайды. Не ұша алмайды? – тауық (бастауыш). Тауық не қылмайды? – ұша алмайды (баяндауыш). 4. Ақын айта беріпті. Кім айта беріпті? – Ақын (бастауыш). Ақын не етіпті? – айта беріпті (баяндауыш). Екінші – баяндауыш болатын сын есім. Қыс жақсы. Мал семіз. Ел тоқ. Не жақсы? – қыс. Не семіз? – Мал, Кім тоқ? – ел. Қыс, мал, ел – бастауыштар. Баяндауыш болатын сөз, әуелі, ішкі белгісімен келу бастауыш атаған нәрсенің яғни қыстың, малдың я амалын, я жайын, я болмысын көрсету екінші, 214 баяндауыштың тысқы белгісі болған сұрауларға жауап беру ке- рек. Қалай болар екен, қарайық. 1-інші сөйлем: Қыс жақсы. Қыс қалай? – жақсы 2-інші сөйлем. Мал семіз. Мал қалай? – семіз 3-інші сөйлем: Ел тоқ. Ел қалай? – тоқ. Мұнда жақсы, семіз, тоқ деген сөздер қыстың малдың, елдің жай-күйін көрсетіп тұр. Жана «қалай?» деген баяндауыш сұрауына жауап беріп тұр. Ол баяндауыштың ішкі-тысқы белгісі бірдей осы сөздерге келгенін көрсетеді. Сондықтан бұл сөздер баяндауыш болады. Жақсы, семіз, тоқ деген сөздер сын есімдер. Үшінші – баяндауыш болады – зат есім. Мысалы: Aт – көлік. Атшы – кісі. Қамшы – қару. He көлік? – ат. Кім кісі? – атшы. Не қару? – қамшы. Ат, атшы, қамшы бастауыштар. Баяндауыш болатын сөзде оның ішкі-тысқы белгілері болу керек. Ат немене? – көлік. Атшы немене? – кісі. Қамшы неме- не? – қару. Көлік, кісі, қару деген сөздер аттың, атшының, қамшының немене болатын болмысын айтып тұр. Сондықтан бұлар баяндауыштың ішкі белгісіне тура келеді. Көлік, кісі, қару деген сөздер «немене?» деген баяндауыш- тың сұрауына да жауап беріп тұр. Бұл тысқы белгісіне тура келгені, баяндауыштың ішкі, тыскы белгісіне бірдей келген соң, бұл сөздер, әрине, баяндауыш болмақ. Көлік, кісі, қару – зат есімдер. Төртінші – баяндауыш болатын – сан есім. Мысалы: Ер кезегі үш. Не үш? – ер кезегі. Ер кезегі деген сөз бастауыш. Баяндауыш болатын сөзде оның ішкі-тысқы белгілері болу керек. Ер кезегі немене? – үш. Үш деген сөз ер кезегінің немене болатынын айтып тұр. Болмысын айтып соң, бұл сөз баянда- уыш болмақ (ішкі белгісі бойынша). Үш деген сөз «немене?» деген баяндауыштың сұрауына жауап беріп тұр. Бұл тысқы белгісінің де осы сөзден табылғанын көрсетеді. Ішкі-тысқы белгісі келгені «үш» деген сөз баяндауыш болғанын көрсетеді. Үш деген сөз деген сөз – сан есім. Бесінші – баяндауыш болатын есімдік. Мысал: Медеуі – мен. Омары – ол. Өтегені – өзі. Мен кім? – Медеуі. Ол кім? 215 – Омары. Өзі кім? – Өтегені. Медеуі, Омары, Өтегені деген сөздер бастауыштар. Баяндауыш балатын сөзде ішкі-тыскы баяндауыш белгісі бүларға тиіс. Медеуі қайсы? – мен. Омары қайсы? – ол. Өтегені қайсы? – өзі. Мен, ол, өзі деген сөздер Медеуінің, Омарының, Өтегенінің кім болатындығын айтып тұр. Болмысын айтып тұрған соң, бұл сөздер баяндауыш болады. Оның үстіне мен, ол, өзі деген сөздер «қайсы?» деген баян- дауыш сұрауына жауап беріп тұр. Ішкі-тысқы белгісі бірдей келген соң, бұл сөздер, әрине, баяндауыш болады. Мен, ол, өзі деген сөздер есімдіктер. Алтыншы – етістікпен қосыла одағай және басқа сөздер баяндауыш болады. Мысал: Мылтық тарс етті. От жылт жүктеу/скачать 2,77 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|