12
бын құрайтын болады. Бұл танымның арқауы бостау: егер
уни-
верситет, институт
дегендерді
үніберситет, иніститөт
деп
жазсақ, олар «кірме» болып шыға келе ме?
Белгілі бір тілдің төл (өз) сөзі және оның қарсысында
тұратын кірме сөз деген қатарлардың танымдық белгілерін тек
олардың сыртқы тұлғалық суреті көрсетпейтіні мәлім, кірме
сөз төл сөздің оппозиті (қарама-қарсысы) болудан гөрі, «канди-
даты», яғни тілдік лексика тобына қос^ілуға әрекеттенген кан-
дидат бірліктер деуге болады. Кірме сөздер қолданылу әлеуеті
(потенциалы), жиілігі (активтігі), өзге сөздермен синтаксистік,
морфологиялық қатынастарға түсу мүмкіндігі, халық,
қоғам
тірлігіне енген ұғымдардың, заттардың, құбылыстардың ата-
уын тек сол сөздің ғана білдіретін даралығы (вариантсыздығы)
т.б. сияқты толып жатқан белгілерімен санасқанда, кірме сөз
қай тұлғада қабылданса да, қабылдаушы тілдің лексикалық
қазынасының мүлкі болып саналады. қазіргі қазақ тіліндегі
дыбыстық тұлғасы жағынан «сындырылған ~ сындырылмаған»
мыңдаған сөздер кірме бірліктер (единицалар) статусына ие
болады.
Ал көрсетілген белгілердің
көбі бойынан табылмайтын,
көбінесе белгілі бір мақсатпен қолданылатын бөгде тілдік
сөздер тобы және болады, олар макоронизмдер, бірқатар жар-
гон сөздер, арготизмдер, окказионализмдер болып келуі мүмкін.
Мысалы, Ғабит Мүсіреповтің «Оянған өлке» романындағы
Байжанның аузынан жиі естілетін
сыболыш
(сволочь) сөзі,
жазушы қалихан Ысқақовтың «қара орман»
романының Бес-
кемпір атанған бір кейіпкерінің аузынан жиі шығатын
Достарыңызбен бөлісу: