Ббк 1. С 94 Қазақстан Республикасы

салы:  сияқты  (айтылуы:  сыйақты),  сидаң   қағу  (айтылуы:
сыйдаңғағу), сидиды  (айтылуы:  сыйдыйды), сиқыр  (айтылуы:
сыйқыр),   сипақтау  (айтылуы:  сыйпақтау),  сипаң-сипаң  (ай-
тылуы: сыйпаңсыйпаң), сипат (айтылуы: сыйпат), бұл сөздің
сыпат түрі де айтылады, әйтеуір сійпат деп бірінші буыннан
жіңішке айтпау керек, сипау (айтылуы: сыйпау), сирақ (айты-
луы:  сыйрақ),  сиыр  (айтылуы:  сыйыр),  сия  (айтылуы:  сыйа),
сиыну  (айтылуы:  сыйыну), типыл  (айтылуы:  тыйпыл), тиын
(айтылуы: тыйын), тиянақ (айтылуы: тыйанақ).
и  дыбысының   жуан   не   жіңішке  айтылуы   өзінің   алдындағы
дауыссыз дыбыстың айтылуына үлкен әсер етеді. Мысалы,  ти
және  тый  деген   сөздерді   айтып   көріңдер:  алғашқысында  т
дыбысын   айтқанда,  тілдің   ұшы   тіске   тиіп,  едәуір   ілгері   со-
зылады да соңғы жуан сөзде т дыбысын айтқанда, тіл сәл артқа
қарай   тартыңқы   болады.   Өзге   дауыссыздар   да   осындай   азын-
аулақ өзгеріспен айтылады. Ол үшін жиі және жиын, би және
быйыл, тиін және тыйын, шикі және шыйқыл деген сөздерді
айтып   көріңіздер   де   басқы   дыбыстардың   айтылуындағы
ерекшеліктерді аңғарыңыздар.
Қазіргі   кездегі   орфоэпиялық   қателіктердің   көзге   түсетін
тұстарының бірі – жуан сөздердегі  и  дыбысын жазылуынша
жіңішке   айту  (оқу).   Мысалы,  жиналыс,  ми,  дидар  сөздерін
жійналыс, мій, дійдар түрінде жіңішке айтушылық кездеседі.
Бұл – дұрыс емес.
Кейбір   үш-төрт   буынды   создерде  и  дыбысынан   басқа   әрі
жуан, әрі жіңішке дауыстылар аралас келеді. Ол сөздер көбінесе
араб, парсы, орыс және интернационалдық сөздер бо-
лып келеді. Мысалы: қасиет , қиямет (қыйамет), Сәлима, ан-
титеза, архипелаг, дебитор, артезиан. Мұндайда араб, парсы
сөздеріндегі и дыбысы іле-шала қ дауыссызынан кейін тұрса,

жүктеу/скачать 1,7 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: