Бейорганикалыќ Ќосылыстардыѕ негізгі кластары

Мұны аммиакты синтездеу реакциясы мысалында қарастырайык:

Азоттың немесе сутектің концентрациясын жоғарылату, осы заттар концентрациясының төмендетуін тудыратын реакцияға көмектеседі. Демек, тепе-тендік аммиактың түзілуі жағына қарай ығысады. Тиісінше, аммиак концентрациясын жоғарылату тепе-теңдікті бастапқы заттар жағына қарай ығыстырады.

Тура реакция жылу бөле жүретін болғандықтан, қоспаның температурасын жоғарылату жылуды сіңіре жүретін реакцияға көмектеседі және тепе-тендік әуелгі заттар жағына ығысады; температураны төмендету тепе-теңдікті реакция өнімі жағына қарай ығыстырады.

Қысымның тепе-теңдік ығысуына әсерін анықтау үшін теңдеудің оң және сол бөліктеріндегі молекулалар санын есептеу қажет. Жоғарыдағы мысал тендеуінің сол жағында 4 молекула, ал оң жағында 2 молекула бар. Қысымды көтеру молекула санының азаюына көмектесетін болғандықтан, осы жағдайдағы тепе-тендік реакция өнімі жағына ығысады. Қысымды төмендету тепе-теңдікті әуелгі заттар жағына ығыстырады.

Егер де қайтымды реакция тендеуінің сол жағындағы молекула саны оң жағындағы молекула санына тең болса, мысалы:

N₂ + О₂ 2NО

онда қысымның өзгеруі химиялық тепе-тендіктің ығысуын тудырмайды. Міне, осылайша, әртүрлі факторлардың әсерінен химиялық тепе-тендіктің ығысуын талдай келіп, келесі тұжырымдарды жасауға болады:

1. 
   Реагенттердің (бір немесе барлық) концентрациясын жоғарылату тепе-теңдікті тура реакция жағына ығыстырады; реагенттер концентрациясын төмендету тепе-теңдікті кері реакция жағына ығыстырады;
   
2. 
   Температураны көтергенде тепе-теңцік эндотермиялық реакция жағына; ал температура төмендегенде - экзотермиялық реакция жағына ығысады;
   
3. 
   Қысымды жоғарылату тепе-тендікті газ молекуласының саны азаю жағына қарай; ал кысымды төмендету тепе-теңдікті газ түріндегі молекула санының көбеюі жағына қарай ығыстырады;
   
4. 
   Егер газ түріндегі заттар реакциясындағы молекула саны өзгеріссіз болса, онда қысым осы жүйедегі тепе-теңдікке ықпал етпейді;
   
5. 
   Тепе-тендіктің ығысуына катализатор ықпал етпейді, өйткені ол тура реакцияны да, кері реакцияны да бірдей жылдамдатады.
   

Ле Шателье қағидасына негізделген тепе-теңдікті қажетті бағытқа ығыстыру әдістері химияда үлкен рөл атқарады. Аммиакты синтездеу және басқа да көптеген өнеркәсіптік процестерді игеру, оны тиімді бағытқа ауыстыру, сөйтіп өнімнің шығымын арттыру осы кағидаға негізделген.