Бейсенова Айгуль Аманжановна Жумасултанова Галия Азирхановна Жумагулов Елдос Танирбергенович Муслимова Корлан Саиновна Булумбаев Олжас Рахматулаевич Искаков Ельмурат Рымбаевич Темиркулов Олжас Жангабылович

Білім беру институты мынадай ерекшеліктерге ие: 
- бұл шынайы әлеуметтік институт, өйткені онда барлық қоғамдық 
сыныптар мен әлеуметтік топтар өкілдерінің әлеуметтік мүдделері жүзеге 
асырылады; 
- ол қоғамды дамыту мен жетілдіруде қырағылық танытады, оның 
қатысушылары-әр жастағы және ұрпағы; 
- бұл әлеуметтік қарым-қатынас субъектісі ретінде тұлғаның өзін-өзі 
танытуының мамандандырылған саласы; 
- бұл әр түрлі әлеуметтік статусты топтарды білдіретін және өз білімі, 
дағдылары, тәжірибесі бойынша айтарлықтай ерекшеленетін индивидтердің бір 
мақсатты өзара іс-қимылы болатын өмірді ұйымдастырудың мұндай түрі. 
Білім беру институтының әлеуметтік ұйымы оның субъектілерінің көлденең 
және тік орын ауыстыруларын ескере отырып құрылады. Көлденең ұйым 
адамның дамушы оқыту мен тәрбиелеудің бір жай-күйінен екіншісіне ауысуын 
білдіреді. Қазіргі уақытта Украинада мынадай көлденең ұйым жұмыс істейді: 
мектепке дейінгі білім беру және тәрбиелеу; жалпы орта білім беру; мектептен 
тыс білім беру және тәрбиелеу; кәсіптік-техникалық білім беру; орта-арнайы 
білім беру; жоғары білім беру; дипломнан кейінгі білім беру; аспирантура, 
докторантура; өздігінен білім беру. 
Тік ұйымның мәні: білім беру субъектілері арасындағы әлеуметтік өзара іс-
қимылдарды ретке келтіруде; білім беру мен тәрбиелеу тәжірибесімен өзара 
байыту, білім, білік, дағды сатылары бойынша оқушыларды арттыру және білім 
алушылар мен білім алушылардың қабілеттерін барынша ашу мақсатында 
әртүрлі мектеп типтері арасындағы ұтымды, мақсатты әлеуметтік іс-әрекеттер 
мен өзара іс-қимылдарды қамтамасыз етуде. 
Әлеуметтік білім беру институттары, қоғамдық-экономикалық құрылым 
мен саяси ұйымға, белгілі бір елдің басқа да бірқатар ерекшеліктеріне 
қарамастан, мынадай жалпы функцияларды орындайды:: 
- әлеуметтік жаңғырту /репродуктивті/; 
- әлеуметтік орын ауыстыру /әлеуметтік мәртебенің өзгеруі/; 
- мәдени-репродуктивті; 
- коммуникативтік; 
- селективті; 
- әлеуметтік реттеу және бақылау; 
- аспаптық. 
Әлеуметтік жаңғырту функциясы-білім беру әлеуметтік өмірдің әр түрлі 
жақтарын жаңғыртады. Білім беру есебінен қоғамның рухани және 
материалдық байлығының тікелей жинақталуы жүргізіледі. Бұл функцияның 
мәні әлеуметтік-экономикалық даму арқылы көрінеді, ол сайып келгенде үздік 
білім беру жүйесі бар ел жеңеді. 
Әлеуметтік орын ауыстыру қызметі адамның қоғамдағы жағдайының 
өзгеруіне байланысты. Білім беру тұлғаның әлеуметтік мәртебесін өзгертуге 
негіз береді. Бұл жағдайда көп нәрсе білім алушының әлеуметтік бағдарымен 
анықталады. Соңғылары өзара байланысты үш 
тарапты қамтиды: 
ретроспективті (адамның өзінің әлеуметтік шығу тегі туралы түсінуі), ахуалдық 

(қолма-қол әлеуметтік позицияларды және оларға қол жеткізу жолдарын ұғыну) 
және перспективалық (болашақ әлеуметтік жағдайды және оның жолдарын, 
қозғалыс кезеңдерін таңдау). Білім беру әлеуметтік бағыттың барлық үш жағын 
жүзеге асыруға мүмкіндік береді. 
Мәдени-репродуктивті функция оқу-тәрбие процесі барысында қоғамның 
мәдени қабатын сақтап, көбейтудің бірегей мүмкіндігі қалыптасатынын 
көрсетеді. Оқушылардың алған білімі, шеберлігі мен дағдылары қойылмайды, 
дараланады. Және бұл ұрпақтардың саны неғұрлым көп болса, соғұрлым білім 
берудің мәдени-жаңғыртушы функциясы байқалады. 
Коммуникативтік функция-білім беру мен қоршаған әлем арасындағы 
екіжақты байланыс. Оқу процесінде тұлғаны дамытатын құндылықтар 
қоғамның тіршілік әрекетінің басқа да салалары: экономикалық, саяси, ғылым 
және т. б. 
Білім берудің селективтік функциясы оқушылардың қабілеттері, пәндік 
және кәсіби көңіл-күйлері бойынша табиғи саралаудан көрінеді. 
Әлеуметтік реттеу және бақылау қызметі өзін экономикалық және басқа да 
білім беру тәуелділігінің формаларына байланысты адамдар қызметінің 
өндірістік емес саласы ретінде көрсетеді. Білім беру саласы арқылы оқушылар 
мен мұғалімдердің ішкі әлеміне қажетті бағытта әсер етеді. Бұл жерде 
жалпыадамзаттық құндылықтарға, сондай-ақ өз халқының, өңірдің және т. б. 
дәстүрлеріне, әдет-ғұрыптарына құрметпен қарау қалыптасқан. 
Әлеуметтік 
білім 
беру 
институтының 
инструменталды 
қызметі 
оқушыларды әлеуметтендіру әдістерін әзірлеуде, өскелең ұрпақты қоғам 
өмірінің түрлі салаларында: еңбекте, оқуда, отбасылық өмірде және т.б. 
қызметтерді орындауға дайындаудың тиімді құралдарын іздестіруде; девиантты 
мінез-құлықтың ықтимал нұсқаларына қарсы алдын алу шараларын әзірлеуде 
көрініс табады. 
Білім беру саласының өмір сүру тарихы оның жұмыс істеуінің әрбір 
кезеңінде ішкі себептермен немесе сыртқы жағдайлардан туындаған өзінің 
даму үрдістері байқалатынын көрсетті. Сонымен қатар, білім беру институты 
бар бірқатар үрдістер бар. 
Мұндай үрдістердің бірінші тобына білім берудің ішкі әлемін сипаттайтын, 
оның маңызды жағын анықтайтын және білім беру институтының әлеуметтік 
феноменалдығын қолдайтын адамдар жатады. Мұндай үрдістердің екінші 
тобына қоршаған әлеуметтік орта тарапынан оның барлық нұсқаларында 
(экономикалық, саяси және басқа да факторлар) білім алуға әсер етудің 
нәтижесі болып табылатындар жатады. 
Үрдістердің бірінші тобына мыналар жатады: білім беру институтының 
гуманистік мәні; білім беру субъектілерінің әлеуметтік іс-әрекеттерінде өзара 
қолайлылық; оқыту мен тәрбиелеудің диалектикалық бірлігі; оқыту мен 
тәрбиелеу процесінде оқушылардың әлеуметтенуі; оқушылардың жеке тұлға 
ретінде өздігінен білім алуын ынталандыру; білім беруді басқарудағы 
оңтайлылық. 

Білім беру және сыртқы әлеуметтік орта институтының өзара іс-қимылы, 
үрдістердің екінші тобы, білім беру-тәрбие өзгерістерін алдын ала анықтайды, 
келесі заңдылықтарды қалыптастырады: 
- білім беру институтының өміршеңдігіне экономиканың айқындаушы 
әсері; 
- 
білім берудің сипаты мен мазмұнының қоғамның әлеуметтік 
құрылымындағы өзгерістерге тәуелділігі; 
- қоғам мәдениетінің білім сапасын тұрақты арттыруға тікелей әсері; 
- қоғамның білім деңгейі мен мазмұнына қойылатын талаптарының артуы; 
білім берудің мемлекеттік саясатының әлеуметтік қажеттіліктеріне 
сәйкестігі. 
Аталған заңдылықтар білім беру институтының әлеуметтік сипатын ерекше 
атап көрсетеді. Сондықтан білім беру жүйесін оның өмір сүруінің 
институционалдық негіздерін және қоғамның басқа институттарымен 
байланысын ескерместен реформалау онда қазіргі қоғамның талаптарына жауап 
бермейтін өзгерістерге алып келуі мүмкін. 
Украинадағы білім беру жағдайын талдау және сыни бағалау, оның қоғам 
қажеттіліктеріне сәйкес келмеуінің объективті және субъективті себептерін 
анықтау мемлекеттік ұлттық бағдарламаны, үздіксіз оқыту мен тәрбиелеудің 
өміршең жүйесін жаңарту мен құрудың стратегиясы мен тактикасын әзірлеуге, 
жеке тұлғаны үнемі рухани жетілдіру мүмкіндігін қамтамасыз етуге мүмкіндік 
берді. 

жүктеу/скачать 2,58 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: