Бердібек соқПАҚбаев "менің атым қожа"

БЕРДІБЕК СОҚПАҚБАЕВ
"МЕНІҢ АТЫМ ҚОЖА"
EPUB форматын жасаған Тимур Бектұр 

Жазушы туралы
СОҚПАҚБАЕВ БЕРДІБЕК
(1924–1991)
15 қазанда Алматы облысының Нарынқол ауылында туған. Абай атындағы
Қазақ педагогикалық институтын, кейіннен Мəскеуде Жоғары əдеби курсты
бітірген. Біраз жыл ауыл мектебінде бала оқытқан. «Қазақ əдебиеті»
газетінде, «Балдырған» журналында, Ш.Айманов атындағы «Қазақфильм»
киностудиясында істеген. Қазақстан Жазушылар одағында балалар
əдебиеті жөніндегі əдеби кеңесші болған.
Шығармашылық жолын өлеңмен бастап, 1950 жылы «Бұлақ» атты жыр
жинағын шығарған. Кейін балалар мен жасөспірімдерге арналған 20-дан
астам əңгіме, повесть, роман кітаптарын ұсынды. «Менің атым Қожа»,
«Балалық шаққа саяхат», «Бозтөбеде бір қыз бар», «Өлгендер қайтып
келмейді» жəне «Қайдасың, Гауһар» секілді туындылары КСРО
халықтарының жəне шетелдердің көптеген тілдеріне аударылып, сахналық,
экрандық нұсқаға айналған. 1967 жылы Балалар мен жасөспірімдерге
арналған фильмдердің Канн қаласында (Франция) өткен халықаралық
фестивалінде «Менің атым Қожа» фильмі (Б.Соқпақбаевтың сценарийі)
арнаулы жүлдеге ие болды.
Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Құрмет Грамотасымен марапатталған.
Дерек көзі: http://writers.kz

Кіріспе орнына
Оллаһи, мақтанғаным емес, достарым, шындықты айтып отырмын – əттең
жазушы болсам деген арман менің көкейіме ерте ұялады. Үшінші, төртінші
кластарда оқып жүргеннің өзінде-ақ ақындық даңқым мектептен асып,
бүкіл ауылға жайылды, «ақын бала» атана бастадым.
Бұл сөз бастапқы кезде менің жаныма тікендей қадалушы еді. Сосын мен
мынандай ойға келдім. Талант деген адамға туа бітетін нəрсе. Мен оны
ешкімнен сұрап немесе ұрлап алған жоқпын ғой. Олай болса, тағдыр басқа
салған соң көнбеске амалым қанша.
Жалпы, үлкен ақындар өлеңді тек шабыты келгенде ғана жазатын көрінеді
ғой. Ал менің шабытым қашанда қаламымның ұшында жүретін секілді. Тек
уақыт тауып отырсам болды, көсілтіп жазып тастаймын. Ол ол ма, кейде
тіпті жаңа бастаған дəптерді тез толтыруға асық болып, бүгін пəлен шумақ
өлең жазамын деп, жоспарлап алып та жазамын.
Адам деген өседі ғой. Мен көпе-көрнеу шарықтап өсе бастадым. Өлеңдерім
класс, мектеп қабырға газеттерінде тоқтаусыз жарияланатын болып алды.
Тіпті мен өзім ұсынғанды қойып, олар өздері жалынып сұрайтын дəрежеге
жеттім. «Май туралы бір өлең жазып бере қойшы», – дейді. «Неше шумақ
болсын?» «Төрт шумақ», «Жарайды». Сабақ үстінде отырып-ақ жазып
тастаймын. «Тəртіп жөнінде бір өлең жазып бере қойшы». «Класта қалғып-
отыратындар жөнінде бір сықақ өлең сүйкеп жібермес пе екенсің? Бірақ
бастан-аяқ жағымсыз болып жүрмесін. Əуелі қалғымай сергек отыратын
бір баланы сыпаттап ал. Мінеки, осы секілді заказдар отряд, класс қабырға
газеттерінен қарша борап түсетін болды.
Бұның бəрі бір кезде мен үшін зор қуаныш, дəреже еді. Бірақ бертін келе
үйреншікті нəрсеге айналды да, қанағат болудан қалды. Өлеңдерім
неғұрлым көп жарияланған сайын соғұрлым назар аудармайтын, селт
етпейтін болып алдым.
Адамды, меніңше, арман жетелейді алға қарай. Мен енді өлеңдерімнің

типография əрпімен теріліп, жұрт ақша төлеп, сатып алып оқитын нағыз
шын баспасөзде жариялануын аңсай бастадым. Шіркін, қандай тамаша
болар еді. Айталық, мектепке «Пионер» журналының жаңа номері келе
қалды. Балаларға жаратып беріп жатыр. Сол кезде журнал бетін
бұрынырақ, ашқан біреу: «Ау, мынаны қараңдар. Қожаның өлеңі
басылыпты!» – деп айғайлап жіберді... Иə, менің өлеңім. «Қожа Қадыров»
деп, тайға таңба басқандай айқын жазылған.
Шіркін-ай, дəл осындай жағдай бола қалса, Жанар қайтер еді? Менің
талантыма, өскенде əйгілі ақын-жазушының бірі болатындығыма оның көзі
жетер еді-ау. Сосын ол маған, мүмкін, басқаша қарар еді.
Жантас оңбаған қайтер еді? Көре алмай жарылып кетер ме еді? Ол пəле
қарап қалар деймісің, «бұл мен білсем, басқа Қожа Қадыров шығар» деуден
де тайынбас.
Күндердің бір күнінде тəуір деген бір топ өлеңімді жотадан басып жүріп,
таңдап алдым да, тəуекел деп, Алматыға, «Пионер» журналына айдадым.
Менің астананы өлеңмен бомбалауым осылай басталды.
Бірақ, неге екенін білмеймін, сол өлеңдерімнің бірде-бірі жарияланбады.
– Енді мен тағы бір қулыққа бастым. Əлгі «Пионерге» жіберген
өлеңдерімді қайта көшірдім де, «Қазақстан пионері» газетіне айдадым.
Мүмкін соларға ұнап қалар. Жоқ, бұл əдісімнен де түк шықпады. Жіберген
өлеңдерімді олар да жаратпады.
Бұған жасыған мен жоқпын, қайта ширыға түстім. Бір-екеуіне ғана жіберіп,
өзгелерін құр тастасам, өкпелейтіндей-ақ, енді өлеңдерімді көп дана етіп
көшіріп, өзіме аты мəлім газет-журналдарға түгел жібере бастадым
(Сондағы қарау ойым: бірі баспаса, бірі басар). Əлгідей етқызу үстінде бір
топ өлеңім «Үгітші блокнотына» кетіп қалған екен, соңынан редакция
өлеңді қайда ұсынуды білмейтін адамнан қандай ақындық шықпақшы деп,
өзімді бəлем, келемеждеп жауап жазғанда, ұялғаннан жерге кіріп кете
жаздадым.
Менің бір риза болатыным – өлең жіберген жердің қай-қайсысынан да
жауап келеді. «Жалпы алғанда, ақындық қабілетің бар көрінеді. Бірақ əлі де
болса көп ізденіп, көп оқып, үйренуің керек»... деген тəрізді үміт ұшқынын
тастай жазған жылы жауап алсам, төбем көкке екі елі жетпей қалады.

Шекесіне редакция маркасы қондырылған мұндай хаттарды балалардың
бəріне мақтанып көрсетем. Білсін менің кімдермен байланысым бар екенін.
Ал кей хаттардың сөзі қаталдау да, аяусыз боп келеді. Аты мəлім ақынның
бірі өткен күзде «Саған өлеңмен бас қатыруға əлі ерте сияқты.
Өлеңдеріңнен өзіндік ештеңе таба алмадым», – деп жазыпты. Бұл мен үшін
төбемнен тас құлағанмен тең болды. Осы секілді ұнамсыз жауап алсам,
оны өзгелерге көрсетпек түгіл, мектептегі ақындық даңқыма нұқсан
келтірер деп, табанда жоямын.
Ақыры редакциялардың қай-қайсынан да көңілім қалып болды. Соларға
өлең жіберем деп, конверт, марка сатып алып, қанша ақшам қарап болды
десеңші. Одан да соның бəрін жиып, конфет алып жесем ғой, мықтап бір
жырғамас па едім.
Мейлі, баспаса баспай-ақ қойсын. Оған бола мен арман еткен нысанамнан,
сірə да, жалтармаспын. Солардың ызасынан енді міне өлеңді қойып,
соқталдай повесть жазғалы отырмын. Бəрі кітаптағыдай болу үшін
оқиғаларды тарау-тарауға бөлемін де, əр тарауға ат қоямын. Өтірік ештеңе
қоспаймын.