Бижанова Нұржанар Кәкенқызы

ҚОСЫМША Б

Оқушының тұлғасын табысты дамыту сыртқы және ішкі басқару қатынасымен анықталады.Ең қолайлы нұсқа, егер сыртқы басқару мен өзін-өзі басқару бір мағынада, бір мазмұнға ие болса, тәрбие мақсаты, тәсілдері, ұсынылатын ынталандырулар (педагогикалық үлгілер), басқару түрлері оқушының өзін-өзі басқару түрлеріне, уәждеріне сәйкес келеді. Мысалы, ерік қасиеті табандылықты тәрбиелейді. Бұл ретте кейбір педагогикалық үлгілер (табанды оқушы, спортшы және т.б.) қолданылады, барлық кезеңдерде басқарудың әралуан түрлері қолданылады. Мұның бәрі оқушының түрткісімен үйлесуі мүмкін табандылықты қалыптастыру, оны қажет болған жерде көрсету, ынталандыру әрекетінен бастап әдеттер мен қасиеттерді рәсімдеуге дейін өзін- өзі басқарудың барлық түрлерін пайдаланумен үйлесуі мүмкін.

Сыртқы және ішкі арақатынастың екінші нұсқасы – тәрбие беру үдерісінде жағымсыз болып табылатын антагонисттік қарама-қайшылық.

Өзін-өзі басқарудың ең жоғары түрі – өзін-өзі тәрбиелеу.Өзін-өзі тәрбиелеу

• 
  бұл оқушылардың бойында тұлғаның қоғамдық құнды қасиеттерін қалыптастыру, мінез-құлықтың кемшіліктерін, теріс әдеттерді жеңу бойынша саналы, жүйелі жұмысы.
  

• 
  жағымды жеке қасиеттерін дамытуға және мінез-құлқының кейбір жағымсыз жағынан құтылуына оқушының ұмтылысын қозғау (қолдау);
  
• 
  оқушыға өзінің жеке басын сынауға көмектесу;
  
• 
  оқушыларға өзін-өзі тәрбиелеу бағдарламасын құруға көмектесу;
  
• 
  мұғалім өздігінен білім алудың ақылға қонымды жолдарын көрсетуі керек.
  

Оқушылардың белсенді танымдық және дамытушылық қызметін ынталандыру үшін оқушыларда тұрақты қызығушылықты қалыптастыру қажет.

Іс-әрекет – субъектінің психикалық қызметінде және ол бағытталған объектіде өзгерістер болатын субъектінің қоршаған әрекеттермен белсенді өзара іс-қимылы (Г.А.Урунтаева «Психологиялық ұғымдар сөздігі»).

Белсенділік – адамның қоршаған ортамен өмірлік маңызды байланыстарды қолдауға немесе оның өзгертуге ұмтылуы. (Г.А. Урунтаева «Психологиялық ұғымдар сөздігі»).

Даму – баланың ішкі күштерінің: зейіннің, ерік-жігердің, сөйлеудің, ілімнің уәждемесінің жетілуі (К.Д.Ушинский).

Даму – бұл адам ағзасындағы сандық және сапалық өзгерістердің үрдісі мен нәтижесі (П.И.Подласый «Педагогика»).

Оқушының дамуы деп оның өзін-өзі жетілдіруді қамтамасыз ететін физикалық, психикалық, рухани күштерінің ішкі өзгерістерінің үрдісі түсініледі (А.В.Хуторской «Заманауи дидактика»).

Белсенді танымдық және дамытушылық қызметті ынталандыру

Ежелгі Рим педагогі әрі шешені Квинтилиан қандай да бір оқиға немесе объект туралы мәліметтерді табу үшін жеті негізгі сұрақ қойды:

Кім? Не? Не үшін? Қайда? Немен? Қалай? Қашан? Бұл сұрақтар қандай да бір затты, құбылысты, оқиғаны, объектіні тереңірек зерттеуге байланысты қойылады.

Оқушылардың танымдық және дамытушылық қызметін ұйымдастыру – бұл әрбір танымдық процестің заңдылықтарын, әрбір іс-әрекет жағдайын және олардың өзара іс-қимылының сипатын ескере отырып, оқу міндеттерін логикалық және практикалық шешу үшін оңтайлы жағдай жасау.

Е.М.Муравьев, А.Е.Богоявленская оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудың негіздерін келесідей бөледі:

• 
  танымдық процестер мен жағдайлардың өзара әрекеттесуі;
  
• 
  қабылдау мен бақылауды ұйымдастыру;
  
• 
  оқушылардың назарын ұйымдастыру (оқушының санасын оқу жұмысының мазмұнына бағыттау, іске қосу, ойландыру);
  

• 
  жадтың негізгі процестерін ескере отырып (есте сақтау, қайта жаңғырту), ақпаратты дұрыс орнатуды және жадты пайдасыз немесе қосымша мәліметтерден тазалау мақсатында іс-қимыл тәсілдерін ескере отырып, жаттықтыру, жадқа не қажет екенін және жадта неғұрлым маңызды материалды ұстап тұруға мүмкіндік беретін сақтауға дайындығын арттыру;
  
• 
  оқушылардың ойлауын дамыту;
  
• 
  іргелі білімге, шеберлікке және дағдыларға сүйеніп қиялды дамыту;
  
• 
  зияткерлік белсенділік және дербестік:
  
• 
  оқушылардың шығармашылық белсенділігін ынталандыру (ынталандырулар: білімнің өмірлік-практикалық маңызы, қызығушылық, оқушыға деген сенім, жеке мысал);
  
• 
  оқушылардың жеке қабілеттерін есепке алу;
  
• 
  оқушылардың оқуға деген жағымды көзқарасын, танымдық қызығушылықтарын және білімге деген қажеттілігін қалыптастыру;
  
• 
  ақылдың сапасын дамыту (икемділік, талпынушылық, сыншылдық, логикалық, тұрақтылық, тереңдік, үнемділік, кеңдік);
  
• 
  ойлау мен қиял жұмысының қажетті шарты ретінде белгілі бір білім қорының болуы;
  
• 
  оқушылардың танымдық қызметін ұйымдастыру кезеңдерін есепке алу: Оқу, оқудан тыс қызметті ұйымдастыруда ойын түрлерін пайдалану. Перспективалар жүйесін қою. Бұл әдісті А.С.Макаренко әзірледі. Ол
  

Оқу материалдарының дайындығын қалыптастыру. Әдіс оқушыларды сабақтың негізгі тапсырмалары мен жаттығуларын орындауға дайындауға бағытталған дифференциалды немесе жеке сипаттағы бір немесе бірнеше тапсырмалар немесе жаттығулар болып табылады. Оқу материалының айналасында ойын сюжетін құру. Қызықты материалды қолдану. Оқу тапсырмаларымен бірге жарқын, бейнелі, қызықты оқу материалдарын таңдау, сыныпта қызығушылық атмосферасын орнатады. Шығармашылық ізденіс жағдайларын құру әдісі. Осы әдістің мәнін түсіндіру үшін К.Н.Боуви сөзін келтіреміз «Аздаған ақыл тозудан өледі, көбінесе олар қолданылмай тот басып қалады».

Жауапкершілік пен міндеттілікті қалыптастыру әдістері

Оқу процесі тек эмоцияларға ғана емес, сонымен қатар жауапкершілік пен міндеттіліктің бірқатар себептеріне сүйенеді.

Оқу-жаттығудың маңыздылығын түсінуді қалыптастыру.