Білім беру бағдарламасы: 6В01703 «Қазақ тілі мен әдебиеті»
Отыз сегізінші сөздегі дін, мораль мәселелерінің көтерілуі
жүктеу/скачать 0,49 Mb.
|
Дәрістер
| Отыз сегізінші сөздегі дін, мораль мәселелерінің көтерілуі.
Абайдың осы сөзінде айтылған көптеген пікірлерді «Алланың өзі де рас, сөзі де рас», «Алла деген сөз жеңіл» деген өлеңдері мен қырық үшінші, қырық бесінші сөздерінен де кездестіреміз. Бұл шығармалардығы Алла мен Адамға қатынасты пікірлер бұл сөзінде нақтылы әрі дәлелді айтылған. Бұл шығармасының негізгі идеясы туралы Абай: «Ғұмыр өзі – хақиқат. Қай жерде ғұмыр жоқ болса, онда кәмәлат жоқ», - дейді. Нақтылы ой. Бар мәселенің кілті – ғұмыр. Тек ғұмыр болған соң ғана, өзге нәрселер туралы мазмұнды әңгіме жасауға болады. Алла, Адам туралы түсініктер ғұмырдан тыс емес, олар хақындағы ақиқаттар да ғұмырға тікелей қатынасты. Жалпы айтқанда ғұмыр деген ұғым болмыстың тұтастығын білдіреді. Ғұмыр болған соң Алла туралы түсінік, адам жөнінде толғаныс, адамның адамшылығын бейнелей алатын – махаббат бар. Ақын осылар туралы тарам-тарам білім, ғылым салаларын анықтап, ақиқат жолын нұсқаушылар: пайғамбарлар, әулиелер, хакімдер туралы өз ойларын ортаға салған. Әуелгі сөз Алла тағала болмысына арналған. Абай ұғымында Абай болмыстың аталуы, “себебі, алла тағала өзі – хақиқат жолы” деген ол. Адамның ғылымы осы хақиқаттықтың растығын білу, оған құмар болу деген сөз. Бұл Алла ғылымы емес. Бар нәрселер хикметін анық білетін ғылым – Алла ғылымы. Адам ғылымы осы Алла ғылымына ынтықтықты білдіреді. Осы ынтықтықтың өзі адам ғылымына мазмұн болады. Бірақ, ол үшін Аллаға ғашықтық керек. Себебі, ғылым Алланың бір сипаты, ол хақиқат, ал оған ғашықтық адамға адамдық қасиет береді. Абай ғылым жолына түскен адамды хақиқат жолына, яғни Алла тағала жолына түскен жан деп санайды. Мысалы, мал табу, пайда табу жолына түскендерден аллаға ғашықтық, яғни ғылым-білім хақиқаты табылмайды. Хақиқат туралы ойын Абай Алла тағалаға иман келтіруден бастайды, ол «сен алла тағалаға алла тағала үшін иман келтіремісің я өзің үшін де иман келтіремісің? Сен иман келтіремесең де алла тағалаға келер ешбір кемшілік жоқ еді», - дейді Абай. Абай Алланың сегіз сипатына тоқталған. Олар: Хаят (тіршілік, тірі болу); Ғылым; Құдірет (күш); Басар (көру, көруші); Сәміғ (есту, етуші); Ирада (тілеу, қалау); Кәлам (сөздер); Тәкин (болдыру). Абай айтады: «Бұл сегізінен алла тағаладағыдай кәмәлат-ғазамат бірлән болмаса да, пендесінде де әрбірінен өз халінше бар қылып жаратыпты.» сондықтан адамның алласына ұқсауы таң қаларлық іс емес. Әрине, бұл сегіз сипат адам бойында тым тапшы. Міне, осы тұста Абай тағы да жаңашылдық пікір айтады. Алланы біз толық ешқашан біле алмаймыз, бірақ осы сегіз сипаты арқылы өзінің білінгенін ғана білеміз. Тіптен алла тағаланың заты түгел, оның хикметіне (даналығына) ешбір хакім ақыл өрістіре алмайды. Оның себебін Абай былайша түсіндіреді: «Алла тағала өлшеусіз, біздің ақылымыз – өлшеулі. Өлшеулі бірлән өлшеусізді білуге болмайды. Біз алла тағала «бір» дейміз, «бар» дейміз, ол «бір» демеклік те –ғақылымызға ұғымның бір тиянағы үшін айтылған сөз. Болмаса да «бір» демеклік те алла тағалаға лайықты келмейді». Демек Алланы ақылмен тану мүмкін емес, ақылымыз – шектеулі. Шектеулі ақыл мен шексіз шындық – алланы анықтау болмайтын іс. Алла «бір», «бар» деп жүргеніміз де Алла мазмұнын ашатын ұғымдар емес, біздің түсінігіміздің тиянағы үшін айтылған сөздер. Қысқасы, адам ойлап тапқан түсініктер. Әйтпесе, оның «бір», «бар» екені бізге беймәлім. Сол сияқты Алла тағаланың сегіз сипатының мынаусы зор деп айтуға тағы да болмайды. Себебі, “ықтиярсыздық алла тағалаға лайықты емес”. Бірақ сегіз сипаттан өзге Алла тағаланың мынандай есімдері бар: Рахман (жарылқаушы), Рахим (мейрімді), Ғафур (кешіруші), Уадуд (сүюші), Хафиз (қорғаушы, сақтаушы), Сәттар (айыпты жабушы), Разақ (рызық беруші), Нафиғ (пайда беруші), Уәкил (өкіл), Латиф (жақсы, кішіпейіл). Отыз сегізінші сөз алғаш ақынның 1933 жылы жарық көрген толық жинағында жарияланды. Жалпы алғанда, осы «Қара сөзде» айтылатын Алланың сипаттары сол Алланың көркем 99 атынан бастау алады. Және Алланың 99 көркем аты синонимизмнен ада деп қабылданған, яғни бірін-бірі қайталамайды. жүктеу/скачать 0,49 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|