Білім беру бағдарламасы тыңдаушыға арналған нұСҚаулық
Жазбаша жұмыстарды ұсыну формалары
жүктеу/скачать 1,43 Mb.
|
Тыңдаушыға арналған нұсқаулық Интегр началка (Восстановлен)
| Жазбаша жұмыстарды ұсыну формалары
Қазақ тілі сабақтарында бастауыш сынып оқушыларының жазбаша сөйлеуін үш әдіс тобының көмегімен дамытуға болады: имитациялық, коммуникативті және дизайн әдісі. Имитациялық әдістерді басқаша «үлгі бойынша» әдістер деп атауға болады. Имитациялық әдістер аясында үлгі болатын мәтіндерді талдау, жеке тілдік құрылымдарды синтездеу, іздеу қызметі – сөздерді және тілдің басқа құралдарын таңдау, үлгі болатын мәтіндерді модельдеу және осы модельдер бойынша сөйлемдер мен мәтіндерді жобалау, жалпылау, ережелер шығару, тіпті шығармашылық – шығармашылық толықтырулармен немесе өзгерістермен мазмұндау және жазбаша мазмұндама, драмаландыру, сахналау, көркем оқу және әңгімелеу, еліктейтін және өзіндік әдеби шығармашылық. «Үлгі бойынша» сөйлеуді үйрету әдістерінің өзіндік тәсілдері, оқушы жұмыстарының түрлері бар: бұл оқылған мәтіндерді қайталаудың көптеген түрлері, әртүрлі типтегі жазбаша мазмұндамалар: мәтінді тілдік талдау, иллюстрация, жанрдың өзгеруі. «Үлгі бойынша» әдістер жиынтығына кішігірім, жекелеген жаттығулар кіреді: берілген немесе оқушылар құрастырған модельге қатысты мәтіннің сөйлемдерін немесе компоненттерін құрастыру; мұғалімнің орындау мысалы бойынша дыбыстауды, интонацияны, үзілістерді, екпіндерді жасап көру, әсіресе жазушы автордың ниетін түсіну немесе көркемдік орындау негізінде, оқылғанға ұқсас әртүрлі әңгімелер мен жазбаша шығармалар, ал әдеби – шығармашылық үйірмелерде – аудармалар, еліктеулер, пародиялар. «Үлгілер бойынша» оқушылар сөйлеу түрлерімен және әртүрлі жанрлармен жұмыс істейді: сипаттау, баяндау, пайымдау; сюжеттің стилистикалық, композициялық, мазмұндық ерекшеліктері, очерк, газет жазбалары, оқыған кітап немесе қойылым туралы пікір, мінездемелер, сондай-ақ «іскери құжаттар» – хабарландырулар, мәлімдемелер, іскери хаттар, жеделхаттар, күнделік жазбалар. Имитациялық әдіс бастауыш мектепте жақсы дамыған, бірақ ол жеткіліксіз болуы мүмкін: «үлгі бойынша» оқыту оқушыларды сөйлеуді дамытудың басқа әдістеріне дайындайды. Коммуникативтік әдістер сөйлеу әрекетінің теориясына, атап айтқанда, сөйлеу актісін талдауға негізделген: әдіс оның барлық кезеңдерін – ситуациялық, мотивациялық, әңгімелесушінің қабылдауы мен кері байланысын ескереді. Коммуникативтік әдістердің өзіндік әдістері, оқыту құралдары, жаттығу тапсырмаларының түрлері бар: сөйлеу жағдаяттарын ұсыну немесе оларды өмір ағымынан таңдау; рөлдік ойындар, еңбек, жорықтар мен экскурсиялар, суреттер, арнайы ұйымдастырылған бақылаулар, материалды, әсерді жинақтаудың басқа тәсілдері; сөздерді қолдану қажеттілігі туындайтын кез келген қызмет түрлері; сурет салу, жазбалар мен күнделіктер жүргізу; қиял, соның ішінде ертегі сюжеттерін құрастыру; әртүрлі жанрларды таңдау – баяндамалар, радио, телешоулар, жарнамалар. Бұл әдіс әртүрлі жазбаша және ауызша сөйлеу жаттығулары – шығарма және т.б. процесінде жүзеге асырылатын оқушылардың шеберлік жүйесін қамтиды. Әдетте мұндай дағдылардың жеті тобы ерекшеленеді, олардың дәйекті қолдану арқылы әдістеме қалыптасады: шығарма тақырыбымен, оны түсінумен, шегін анықтаумен, тақырыптардың реттілігімен, тақырыпты ашумен байланысты дағдылар; өз шығармаңызды белгілі бір жоспарға бағындыру, онда өз ойыңызды, өз ұстанымыңызды, эмоцияларыңызды, адамдарға көзқарасыңызды, олардың іс-әрекеттерін және т.б. білдіре алу; тақырып пен ойға сәйкес материал жинау, жинақтау, ең маңызды және басты мәселені және қосымшаны сұрыптай білу; материалды жүйелеу, оны орналастыру, ойлау және жоспар құру, композициямен жұмыс істеу – бастау, аяқтау; мәтінді тілдік дайындау саласындағы дағдылар: сөздікті тақырыпқа сәйкес дайындау, сөздерді, тіркестерді, фразеологизмдерді, образдарды таңдау; болашақ мәтіннің бөліктерін әзірлеу, ауызша нұсқада – интонацияларды, үндеулерді және т.б. қарастыру; мәтінді құрастыра білу – ауызша сөйлеуде – импровизация, жазбашада – қатесіз жазу, мәтінді парақтарға үлестіру, оны абзацтарға бөлу; пунктуацияны, орфографияны тексеру, редакциялау, жазылғанды жетілдіре білу. Құрылымдау әдісі – синтетикалық әдіс. Ол алғашқы екі әдіспен байланысты. «Үлгі бойынша» оқыту жүйесінде мәтін түрлері талданады және модельденеді, содан кейін өз мәтіндерін жобалау осы модельдерге сәйкес жүзеге асырылады. Дизайн коммуникативті әдіспен де байланысты, өйткені ол сөйлеуді ынталандыруды, оның тиімділігін қамтамасыз етеді, сөйлеудің әлеуметтік және жеке функцияларын анықтайды. Мәтінді құрылымдау әдісі сөйлеу жаттығуларының көптеген әдістері мен түрлерін қамтиды; олардың көпшілігі әдетте дайындық немесе көмекші функцияны орындайды: олар сөйлеу жаттығуын оның әртүрлі кезеңдерінде дайындау процесінде қалыптасады. Бұл сөздік жұмыс, фразамен жұмыс, сөйлеммен жұмыс, логикалық: ұғымдармен жұмыс және олардың анықтамаларын қалыптастыру, объектілерді, табиғат құбылыстарын олардың белгілері бойынша салыстыру, мәтін теориясына негізделген жаттығулар: үлгілер мәтінінің құрылымын модельдеу және осы модельдің жеке мәтінін ұсыну, мәтінді редакциялау; мәтіндегі байланыс түрлерін пысықтау; әртүрлі функционалдық-семантикалық типтегі мәтіндерді құрастыру: сипаттау, баяндау және пайымдау, сондай-ақ әртүрлі жанрлар: әңгіме, пейзаждық эскиздер, суретті сипаттау, очерк, газетке мақалалар, хаттар, жұмбақтар, пьесалар; сюжетті диалогтік түрде беру. Оқушылардың үйлесімді жазбаша сөйлеуін дамыту – бұл оларға бірқатар нақты дағдыларды үйрету: 1) тақырыпты ұғыну; 2) материал жинау; 3) материалды үлестіру; 4) тіл құралдарын пайдалану; 5) жазуды түзету, жетілдіру, жақсарту [45, 64-бет]. Шығарма және мазмұндама сияқты жазбаша жаттығулар бастауыш сыныптарда сирек кездеседі, бірақ кішігірім формадағы жазбаша сөйлеу жаттығулары мен ауызша сөйлеуді дамыту жаттығулары үнемі жүргізілуі керек. Оқу жетістігіне әрбір жаттығу тұтас жаттығулар тізбегіндегі қажетті буын болған кезде және жүйелі түрде орындалған кезде ғана қол жеткізіледі. Жаттығуларды, әсіресе шығармашылық жаттығуларды орындау оқушылар үшін үйреншікті іске айналуы тиіс. Бастауыш сынып оқушыларының сөйлеу мәдениетін жоғарылату үшін оқушылардың жазбаша сөйлеуін дамытуға арналған жаттығулар түрлерін қарастырайық. 2 топқа бөлуге болады: 1-топ – бұл ұсыныспен жұмыс істеу барысындағы бірқатар жаттығулар; 2-топ – мәтінмен жұмыс істеу барысындағы жаттығулар. жүктеу/скачать 1,43 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|