Білім және ғылым министрлігі



бет28/30
Дата09.09.2022
өлшемі1,1 Mb.
#38763
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   30
5.2.12. САПРОПЕЛЬ
Сапропель - органикалық және минералдық заттардан тұратын ылғалдылығы 60-97%, біркелкі коллоидты масса. Құрамында 12-80% органикалық зат және 19-88% күл болады. Органикалық масса гумин қышқылынан (11-43%), фульвоқышқылыннан (2-24%), қиын ыдырайтын қалдықтан (5-23%), гемицеллюлозадан (10-53%), целлюлозадан (0,5-6%), битумнан (6-17%) және суда еритін заттардан (2-14%) тұрады. Азот қиын еритін қосылыстар түрінде кездеседі. Өсімдікке сіңімді фосфор мен калий мөлшері төмен немесе өте төмен болады. Сапропельді құрамындағы күл шамасына қарай былай жіктейді: аз (30-пайызға дейін), орташа (30-50%), көтеріңкі (50-70%), жоғары (70-85%) және өлі балшық (85 пайыздан көп). Сапропель күлі негізінен кремний, кальций, алюминий, темір оксидтерінен тұрады (52-кесте).


5.2.13. БАКТЕРИАЛДЫ ТЫҢАЙТҚЫШТАР
Өсімдік қорегінің аса маңызды көзінің бірі-құрамында бактериялар болатын препараттар. Мұндай микроорганизмдер топырақтағы азот пен фосфорды немесе ауадағы бос азотты және минералдық тыңайтқыштағы заттарды бойына сіңіреді де оларды өсімдіктер оңай пайдаланатын күйге айналдырады. Бактериалды тыңайтқышқа нитрагин, азотбактерин, фосфоробактерин сияқты препараттар жатады. Нитрагин өсімдік тамырына түйін-түйін болып жиналатын бактерия, оның ауадағы бос азотты жинайтын қабілеті өте күшті. Республикамыздың суармалы аудандарының топырақ-климат жағдайларына байланысты беде өсімдігінің тамырына түйнек аз жиналады, сондықтан беде егісіне түйнекті неғұрлым көп жинау үшін оның тұқымын нитрагин препаратымен өңдеудің маңызы ерекше. Түйнек бактериясының жеке түрі өсімдіктің белгілі бір түрінде ғана кездеседі. Мысалы, беденің тамырында өсетін түйнек бактериясы жоңышқа тамырында кездеспейді. Сондықтан нитрагин препаратын бұршақты өсімдіктің белгілі тобына арнап әзірлейді және этикеткасын қандай өсімдікке қолдану керек екенін жазып қояды. Нитрагинде кемінде 100 млн. түйнек бактериясының клеткасы болады. Нитрагин шыны құмыраға 500 грамнан құйылып қойылады. Осындай мөлшердегі нитрагин бір гектарға себілетін тұқымды өңдеуге жетеді. Ол үшін препарат алдын ала суға езіледі (10 кг тұқымды өңдеу үшін 1 стакан су алынады), сонан соң сұйық быламық тәріздес препаратты тұқымға бүркеді де тұқымды күрекпен аударыстырады, көлеңкеде кептіреді, осыдан соң себеді. Түйнек бактериясының әрекет жасауына топырақта тиісті жағдай жасалса, нитрагин өте жақсы нәтиже береді. Мысалы, фосфор тыңайқышы мен молибден қолдану түйнек бактериясының әрекет жасауын күшейтеді, яғни оның ауадан азот жинау қабілеті артады. Азотобактерин топырақта еркін өмір сүретін бактериялардан дайындалатын препарат. Ол бактерияларды азотобактер деп атайды. Оның түйнек бактериясынан өзгешелігі өсімдік тамырында болмайды, түйнек түзбейді, тамыр айналасындағы топырақ қабатында жатып өседі. Азотобактер өзінің өсуі үшін, өсімдік тамырынан бөлінген заттарды және өсімдіктің өлген тамырларын пайдаланады.
Зертханада азотобактер бактериясын екі жолмен көбейтеді: қара шірігі мол топырақта (оны топырақты азотобактерин деп атайды) және қолдан дайындалған қоректік ортада (мұны агарлы азотобактерин дейді) өсіреді. Топырақты азотобактерин препаратын дайындау үшін азотобактерияларды әуелі температурасы 26 градус қоректік ортада көбейтеді де, 2-3 күннен соң көбейген азотобактерияларды жинап алып, үстіне су құяды да әбден араластырады. Сонан соң қайтадан топыраққа еңгізеді. Бұл топырақты жәшікке салып шаруашылыққа жібереді.
Агарлы азотобактерин әзірлеу үшін қоректік ортаны қайнатады да жарты литрлік құмыраларға құяды. Салқындаған құмыра ішіндегі агар қоректік ортаға азотобактерияларды салып агарды жұқтырады. Осындай тәсілмен әзірленген әр құмырада 40-60 млн клетка болады. Топырақты азотобактерин гектарына 3-6 кг есебімен, күздік және жаздық бидайдың, қант қызылшасының, көкөніс дақылдарының, картоптың тұқымымен бірге топыраққа еңгізіледі. Ол үшін 30 кг тұқымды бір литр суда шылайды. Шыланған тұқымға азотобактерин себіледі, араластырады. Егер азото-бактерин тұқымға жақсы жабысбаса, онда тұқымды тағы да шылап азотобактеринді екінші рет бүрку керек.
Азотобактериннің тиімділігін арттыруда топырақ ылғалдылығы мен оның ауа режимі жақсы болу керек. Суармалы егіншілікте бұл жағдайды егісті дер кезінде суару және қатар аралығын өңдеу арқылы жасауға болады. Азотобактеринмен бірге топыраққа фосфор тыңайтқышын еңгізудің маңызы үлкен, өйткені фосфор бактериялардың азотты жинауын арттырады. Қызылша ауыспалы егісінде азотобактеринді бидайға, сондай-ақ күздік бидайдан соң егілетін қант қызылша егісіне пайдаланған дұрыс, өйткені ауыспалы егістің басқа дақылдарына қарағанда қант қызылшасы егісінде азоттың нитратты түрі аз болады.
Фосфоробактерин органикалық заттарды ыдырататын және фосфордың қиын еритін қосылыстарын өсімдік оңай сіңіретін түрге ауыстыратын, бактериялардың спораларынан тұрады. Қазақстан ұлттық ғылым академиясының топырақтану институтының топырақ пен Қаратау фосфоритінен дайындаған фосфоробактерин препараты-ашық-сұр түсті ұнтақ. Оның 250 грамында 40-50 млн бактерия клеткасы бар. Аталған фосфоробактерин суармалы егіншілік аймақтарда жүргізілген тәжірбиелерде жақсы нәтиже береді. Оны тұқымды өңдеу үшін пайдаланады. Қолдану мөлшері гектарына 250 грамм. Препаратты тұқымды өңдеуден екі сағат бұрын жылы суда ерітеді, сонда споралар ісінеді. Қосынды бірнеше рет араластырылады, содан соң тұқымға бүркеді. Препарат тұқымға біркелкі жұғу үшін мұқият араластыру керек. Минералдық тыңайтқышты қолдану микроорганизмнің санын көбейтеді.
Бактериалды тыңайтқыштардың әсері оның құрамына, дайындау тәсіліне, өсімдіктің өсуіне қажетті басқа факторлардың әсеріне байланысты. Өндірісте бактериалды препараттарды олардың тигізетін әсерінің ерекшіліктерін ескере отырып қолданған дұрыс. Мысалы, республикамыздың қуаң далалық аймақтарында бактериалды тыңайтқыштардың тиімділігі байқалмайды.



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   30




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет