Білім және ғылым министрлігі

Тракторлар мен автомобильдердің жалпы құрылысы. Мотор, трансмиссия, жүріс бөлігі, басқару механизмі және қосымша жабдықтар.

Трактордың жалпы құрылысы.Тракторлармен автомобилдердің жалпы құрлысы. Мотор трансмиссиясы, жүріс бөлігі, басқару механизмі және қосымша жабдықщтар.

Ауыл шаруашылығына арналған тракторлар мынандай негізгі бөліктерден құралады: двигатель, трансмиссия, жүргізгіш блок, басқару механизмдері және қосалқы жабдықтар. Олардың әрқайсысы әр түрлі қызмет атқаруға арналған. Двигатель негізгі қуат көзі болып табылады. Ол жанған отынның алынған жылу энергиясын тракторге жүргізуге керекті механикалық энергияға айналдырады. Энергияны бір түрден екінші түрге айналдыратын двигатель қондырғыларының бірнеше түрлері бар.Оардың бір электр қуатын екіншісі судың немесе желдің ағындық энергиясын т.б. энергияны механикалық энергияға айналдырады. Бірақ солардың ішіндегі ең қолайлы түрі жылу двигательдері. Оларды жанған отынның жылулық энергиясын механикалық энергияға айналдыратындықтан жылу двигательдері деп атайды.

Жылу двигательдері іштен және сырттан жанатын двигательдер болып екіге бөлінеді. Сол еккуінің көп тараған түрі іштен жанатын двигательдер. Себебі, олардың басқаларына қарағанда көптеген артықшылықтары бар. Іштен жанатын двигательдердің өзі жұмыс принциптеріне қарай екі түрге бөлінеді. Олар: дизельді және карбюраторлы двигательдер. Ауыл шаруашылығы тракторларында тек дизельді двигательдер қолданылады.

Двигательден алынған механикалық қуатты трактор жүріс бөлігіне жеткізетін механизмдерді трансмиссия деп атайды. ОЛ негізіне мынандай міндеттер атқарады. Двигательден алынған айналдыру моменті жүріс дөңгелектерін айналдыруға керекті моменттен бірнеше есе аз болғандықтан трансмиссияның көмегімен двигательдің айналдыру моментін жүргізгіш дөңгелекке бірнеше есе арттырып жеткізеді. Жұмыс кезінде тракторға түсетін күш атқаратын жұмыс түріне байланысты азайып немесе көбейіп отырады. Сол күш азайғанда трактордың жүріс жылдамдығын арттыру немесе керісінше болғанда жылдамдықты азайту қызметінде трансмиссия атқарады. Ол үшін жылдамдықты өзгерткіш арнаулы қорап қолданылады. Осыоарға қосымша трансмиссия двигательден алынған қуатты алдымен трактордың ұзындық бағыты бойынша сондықтан кейін жүріс дөңгелектеріне көлденең бағытта бұрып беру қызметін атқарады.

Құрылыстарына қарай трансмиссия бірнеше түрге бөлінеді. Олардың негізгілері механикалық, гидромеханикалық, электромеханикалық және т.б . Тракторларда көбінесе механикалық трансмиссия тек кейбіреулерінде ғана гидромеханикалық немесе электромеханикалық трансмиссиялар қолданылады. Сол себепті төменде механикалық трансмиссиялар туралы анықтама береді.

Жүріс бөлігі тракторды жер бетімен қозғалту қызметін атқарады. Ол жүргізгіш мүше мен тұлғадан тұрады. Трактор тұлғасына рама, жартылай рама немесе жоғарыда айтылған механизмдердің қораптары жатады. Сондықтанда тракторларды тұлғасының түріне қарай рамалы және рамасыз тракторлар деп бөледі. Трактордың барлық механизмдері осы тұлға арқылы бекітіледі.

Жүргізгіш мүшелер құрылысына қарай дөңгелекті және шынжыр табанды болып екі түрге бөлінеді. Дөңгелекті жүргізгіш мүшелер үшін көбінесе пневматикалық шиналар қолданылады. Олар екі-екіден бір оське бекітіледі де жүргізгіш бөлікті құрайды. Двигательден қуат алуына байланысты жетектеуші және жетектелуші дөңгелектер болады. Жетектеуші дөңгелектер трансмиссия арқылы двигательмен жалғасады. Сондықтан да олар жұмыс кезінде двигетельден айналыс алады да, жермен ілінісіп, трактордың тарту күшін туғызады. Осы жетектеуші дөңгелектердің санына байланысты тракторлар өтімділігі қалыпты немесе жоғары деп бөлінеді. Өтімділігі қалыпты тракторларда жетектеуші дөңгелектеріне де двигательден қуат берілсе, онда өтімділігі жоғары трактор болып табылады.

Тракторлардың алдыңғы осіне бекітілген дөңгелектер көпшілік жағдайда, бағыттаушы дөңгелектерқызметін атқарады. Солардың трактор тұлғасына қарағандағы орналасу жағдайын өзгерту арқылы трактордың жүріс бағытын өзгертеді.

Шынжыр табанды жүргізгіш мүшелер жетектеуші дөңгелекпен (жұлдызшамен) ілінісіп тұратын шынжырдан құралады. Жетектеуші дөңгелек айналған кезде өзімен бірге шынжырды да айналдырады. Ал шынжырлар тірек дөңгелектері арқылы жерге тиіп тұрғандықтан онымен ілініске келеді де трактордың тартк күшіне туғызады.

Басқару механизмдері трактордың жоғарыда көрсетілген бөліктерінің жұмыстарын басқаруғаарналған. Олар көбінесе иінді немесе гидравликалық механизмдерден құралады. Қосалқы жұмысшы бөліктерге трактордың тіркеу немесе аспалы саймандары, тракторшының жұмыс орны (кабинасы( және тағы сол сияқтылар жатады. Олар көбінесе негізгі бөліктердің қызметін жақсарту үшін және басқа да қосалқы қызметтерді атқаруға арналған.

«718» модельді шағын трактор. Бұл трактор тарту күші 2,0 кН болатын класқа жатады. Мұны Кутаисидің шағын тракторлар заводы шығарады. Мұнымен ауыл шаруашылығындағы өсімдік күтіп –баптау жұмыстарының барлығын жүргізе алады. Оған қосымша құрылыста да, комуналды шаруашылықта да қолданылады.

Шағын трактордың негізгі топтарына двигатель, трансмиссия, жүріс бөлігі, қуат алу білігі сияқты қондырғылар жатады. Олардың құрылысы мен жұмысы бізге алдыңғы бөлімдерден белгілі тракторлардан айырмашылығы жоқ десе де болады. Сондықтан да төменде тек солардың ерекшеліктеріне тоқталамыз.

Трактор РД – 180 маркалы екі цилиндрлі төрт тактылы дизельді двигательмен жабдықталған. Оның негізгі сипаттамалары 1,3 – кестеде көрсетілген.

Трансмиссиясы ілінісу муфтасынан беріліс қорабынан алдыңғы және артқы жетек белдемесінен екі қуат алу білігінен тұрады. Ілінісу муфтасы бір дискалы, құрғақ. Беріліс қорабы алға қарай екі диапазонға бөлінген алты беріліс, артқа қарай үш беріліс жасайды. Алдыңғы және артқы жетекші белдемелерде жұдырықшалы муфталармен біріктірілген дифференциалдар орналасқан. Солардың көмегімен трактор тура жүрген кезіндегі дөңгелектердің тығылуын болдырмайды. Қуат алу біліктері екі режимді: 568 және 836 айналыс/ мин жасайды. Олардың екеуі де артқа шығарылған бірақ біреуі жерден 446 мм, ал екіншісі 516 мм биіктікте орналасқан. Олар іске беріліс қорабы арқылы қосылатындықтан одан тәуелді жұмыс бойынша алдыңғы қуат алу білігімен де жабдықталады. Жүріс бөлігі барлығыда жетекші төрт дөңгелектен және ортасынан сына алатын тұғырдан құралған. Ортасынан топса арқылы жалғасқан тұғырды червякті берілісі бар рульдік механизм басқарады. Осындай құрылған жүріс бөлігі тракторды шұғыл бұруға мүмкіндік береді. Ең аз бұрылу радиусы 1,8 м.

МТ – 14С шағын тракторы алдында айтылған «718» модельді шағын трактордың бір түрі болып табылады. Өйткені оның көптеген тораптары сол трактормен бірдей жасалған. Атап айтқанда двигателі трансмиссияның негізгі бөліктері және сол сияқты. Оның айырмашылығы тұғыры ортасынан сынатын емес, керісінше рамалы етіп жасалған. Жетекші бір ғана белдемесі бар. Екінші белдемесі басқарушы қызметін атқарады. Оның үстіне трактор агрегаттарын орналастыру да бөлекше жасалған. Бұл трактордың да көрсеткіштері 1,4 – кестеде келтірілді.

Т- 08 шағын тракторы Бұл трактор шағын тракторлардың жеңіл түріне жатады және тарту күші 2,0 кН болады. Мұны Харьковтың трактор завады щығарды. Двигателі үшін екі цилиндрлі карбюраторлы УД – 25 маркалы двигатель қолданылған. Трансмиссиясы бір дискалы құрғақ ілінісу муфтасынан шестернялары тұрақты тістесіп тұратын беріліс қорабынан екі сатылы басты берілістен және жандық редукторлардан құралады.

АМЖК – 8 шағын тракторы. Бұл тракторды Гомсельмаш заводы шығарды. Ол көбінесе мал шаруашылығында қолдануға арналған. Оның үстіне алдыңғы Т- 08 тракторының істеген жұмыстарын да істеі алады. Аталған тракторда УД – 25Г двигателі қолданылады.Жүріс бөлігі кәдімгі тракторлар сияқты алдыңғы басқаратын артқы жетекші дөңгелектерден тұрады. Ілінісу муфтасы құрғақ екі дискалы. Одан беріліс белдік арқылы беріліс қорабына жеткізіледі. Беріліс қорабы алға бес артқы екі беріліс жасайды. Басқа топтарында айтарлық ерекшелік жоқ.

МТ З -220шағын тракторы. Мұны Минскінің трактор заводы шығарды. Ол трактордың алдыңғы белдемесі басқаратын ал артқы белдемесі жетекші. РД – 180 двигателімен жабдықталған. Ілінісу муфтасы бір дискалы құрғақ тұрақты қосылып тұрады. Беріліс қорабы шестернялар тұрақты тістесіп тұратын екі еселегіші бар механикалық редуктор.

Автомобильдердің жалпы құрылысы

Автомобильдер құрылысы жағынан өте күрделі машиналар қатарына жатады. Өйткені оның құрамына бірнеше механизмдер мен жүйелер кіреді және олардың құрылыстары әр түрлі болады.

Кузов тасылатын жүкті орналастыруға арналған. Сондықтанда ол таситын жүктің түріне қарай әртүрлі болады. Мысалы жүк таситын машиналардың кузовы науа тәрізді жасалып жүргізуші отыратын кабина жасалады. Ал адам таситын жеңіл машына мен автобустардың кузовына орындықтар қойылып тиісті санитарлық жағдайлармен қамтамассыз ететін қондырғылыр орнатылады.

Двигатель автомобильдің жүруіне және басқа жұмыстарға арналған қажетті қуатты тудыратын бөлігі. Оның негізгі жұмыс принципі энергияның бір түрін екінші түріне айналдыру болып табылады. Осы двигательден алынған механикалық энергия автомобильлдің жүргізгіш дөңгелегіне беріледі де ол жол бетімен жанасып автомобильді қозғайтын күш тудырады.Сөйтіп автомобиль жол бетімен жүруге мүмкіндік алады. Сондықтанда двигательдің басқа осындай жұмыс атқаратын генератордың айырмашылығы, двигательден тек қана механикалық энергия алынады, ал генераторларда энергияның басқа түрлері де алынуы мүмкін. Мысалы электр энергиясы, жылу энергиясы т.с.с.

Шасси деп автомобильдің жол бетімен жүруге арналған бірнеше қондырғыларын біріктірілген бөлігін айтады. Оған трансмиссия алдыңғы және артқы белдемелер жүретін дөңгелектерімен машина тұғыры дөңгелек аспалары рульдік және тежегіш қондырғылар кіреді.осы қондырғылардың әрқайсысы белгілі бір жұмысты атқаратын бірнеше механизмдермен жүйелерден тұратын күрделі қондырғы болып табылады.

Трансмиссия двигательден келген қуатты машинаның жүретін дөңгелегіне жеткізіп беретін қондырғы. Ол тек қуатты тасымалдап қана қоймайды оны машина қажетіне қарай түрлендіріп өзгертіп береді.Себебі машинаға жүргізуге қажетті күш көп болған жағдайда автомобильдің артқа қарай жүруін де қамтамассыз етеді. Сөйтіп трансмиссия көптеген қызмет атқаратын күрделі қондырғы.

Алдыңғы және артқы белдемелер. Негізінен автомобильдің салмағын дөңгелектер арқылы жол бетіне түсіру қызметін атқарады.Осыған қосымша ол белдемелерде бірнеше түрлі механизмдер орналасады. Мысалы артқы жетекші белдемеде трансмиссияның аспаныңысалы артқы жетекші белдемеде трансмиссияның аспаның тежегішті т.с.с бөлшектер орналасады.

Машина тұғыры автомобильдің шасси бөлігінің барлық механизмдерімен қоса двигательмен кузовты да бекітуге арналған қондырғы. Ол өздерінің құрылысына қарай әртүрлі болады. Кейбіреуі арнаулы рамадан жасалып көбінесе жүк машиналарында бөлек қондырғы құраса кейбіреуі кузовпен бірге жасалады.

Дөңгелек аспалары алдыңғы және артқы белдемелерді машина тұғырына бекітіп қана қоймайды жүріс кезінде автомобильдің жүрісін жұмсарту қызметін атқарады. Себебі жүріс дөңгелектері жол бетінің бедерімен жанасқан кезде неше түрлі туып автомобильді тербеліске келтіреді. Егер ол тербелістің амплитудасын азайтып жиілігін бір қалыпөа келтірмесе машинаның жүріс жұмсақтығы бұзылады. Сөйтіп оның жұмыс өнімділігіне кері әсерін тигізеді.

Басқару жүйесі көптеген механизмдерден құралады.олардың негізгісі машгинаның жүріс бағытын басқаратын рульдік механизм. Сол рульдік механизм арқылы автомобильдің жүрісін берілген траектория арқылы бағыттап отырады.

Тежеу жүйесі автомобильдің жылдамдығын азайтып тіпті тоқтату қызметін атқарады. Сондықтан да бұл механизм автомобильдіңдің барлық жүріс дөңгелектерінде орналасып оның айналуын тежеу арқылы ауырлатады да жүріс жылдамдығын азайтуға мүмкіндік береді. Автомобильдің осы айтылған бөліктерінің орналасуы әртүрлі болуы мүмкін. Оның негізгі себебі олардың эксплуатациялық қасиеттерін жақсарту болып табылады. Автомобильдердің осы бөліктері оқулықта үш бөлімге бөлініп қаралады. Сол кезде олардың орналасу ерекшеліктері артық – кемшіліктері түрлері құрылыстары жұмыс істеу принциптері егжей тегжейлі талданады. Көбінесе бір механизмнің негізгі принципі толық түсіндіріліп басқаларының ерекшеліктері аталып өтеді. Себебі ондағы кездесетін механизмдер мен қондырғыларды бір оқулықтың көлеміне сидыру мүмкін емес.

Іштен жанатын автотрактралдер моторлары.Мотордың жалпы құрылсы. Іштен жанатын поршеньді двигательдердін жұмыс принциптері

Іштен жанатын поршенді двигательдердін жұмыс принциптері мынадай процестерге негізделген. Цилиндр ішінде поршень ілгері кейінді қозғалып тұрады. Сонын қозғалысының салдарынан цилиндр ішінде неше түрлі құбылыс пайда болады. Ал цилиндр үсті басымен бекітілген ал оның сыртпен қатысуы соратын ,шығаратын клапондар арқылы жүргізіледі.

Поршень жоғарыдан томен қарай жылжиды,яғни поршеннін үстіндегі кеністік көбейеді. Олай болса оның ішіндегі газ қысқмы азайып,вакуум пайда болады.Сол кезде соратын ашылады да сырттан ауа немесе жану қлоспасы кіреді. Бұл процесті сору процесі деп атаймыз. Оның ұзақтығы поршень төменге түскенге дейін созылады.

Поршеньнің ендігі жүрісі төменнен жоғары қарай бағытталады. Сол кезде екі бірдей клапандар жабық болғандықтан , цилиндр ішіндегі газ қысылады, яғни көлемі азаяды. Мұны кысу процесі деп атаймыз. Қысылған газдың қасиеті бойынша көлемі азайып,температурасы котеріледі.

Поршень жоғары жеткен кезде қысылып тұрған жану қоспасына электр үшұынын беріп тұтандырады немесе қызып тұрған ауаға жанар май шашылады да ол тұтанып жанады. Сонымен қысу процесінін соңында жану процесі іске асады.

Жанған газ өте үлкен жылу бөліп шығарады да ол газдың температурасы көтеріледі, ал температура көтерілсе ,оның қысымы да артады.Мұнгы ұлғаю процесі деп атаймыз. Бұл ұлғаю процесіде поршень төмен келгенше созылады.

Жанған газ ұлғайып біткенннен кейін поршень төменнен жоғары қозғалады. Осы кезде шығаратын клапон ашылыды да жанған газ сыртқа қарай поршеньмен итерілип шығады.Бұл процесті шығару процесі деп атаймыз. Енді әрі қарай осы процестер қайталана береді.

Сонымен іштен жанатын поршенді двигательдердін жұмысы поршеньнінжүрісіне байланысты атқарылытын сору, қысу, ұлғаю және шығару процестеріне байланысты болады екен. Олай болса поршеньнін бір жүрісін бір такт деп атасақ ,мұндай двигательдердін төрт тактыда атқарылып бітеді.

Екі тактылы іштей жанатын двигательдерде клапандар болмайды. Олардың орнына цилиндірдінң орта шеніне шығаратын және соратын тесіктер жасайды. Сол тесіктерді поршень өзі жауып, ашаып тұрады. Сонда поршеньнің жарты жүрісінде бір процесс орнатылады.

Екі тактылы двигательдердің жұмысы мына ретпен атқарылады. Поршень төменнен жоғары қарай қозғалғанда сортын тесіктер арқылы ауа немесе жану қоспасы айдап кіргізіледі, яғни сору процесі поршень тессікті жапқанша жүреді. Поршень соратын және шығаратын тесіктерді жапқанннан кейін, қысу процесі басталады. Ал сол процестің соңында ,жану мен ұлғаю процесі жүзеге асады. Ал ұлғаю поршеньнің жарты жүрісіне дейін,яғни шығару тесігін поршень ашқанша ғана жүреді. Әрі қарай ашылған тесіктен жанған газ өз қалдық қысымы арқылы сырт қа шығады.

Сонымен, іштей жанатын двигательдер жұмыс принциптеріне қарай екі түрлі болады, төрт немесе екі тақталы двигательдер. Осы екі түрінін коп қолдау тапқан түрі ол төрт тақталы болып саналады.себебі оның тиімдңлңк корсеткіштері екі тақталы двигательдерге қарағанда жақсы болады. Әсіресе жанар май шығыны жөнінде төрт тактылы двигатель тиімді жұмыс атқарады. Себебі екі тактылы двигательдерде сору мен шығару процестері бір мезгілде жүретіндіктен ,жанған газбен бірге сыртқа жану қоспасы да шығып кетеді де жанар май ысырабына әкеліп соқтырады.

Жоғарыда айтылған жұмыс процесінде, цилиндр ішіне сору кезінде ауа немесе жану қоспасы сорылады деген. Осыған байланысты двигателдерь тағыда екі турге бөлінеді. Егер сору процесі кезінде сырттан тек ауа ғана сорылып кіріп ,қысу процесінің, соңында оған жанар май шашып араластырып ,қазған газдың температурасы арқылы тұтандыратын болсақ,ондай двигательдерді дизельді двигательдер деп атайды.

Ал егер жану қоспасын цилиндр сыртында орналасқан, арнаулы аспапта дайындап , сору кезінде цилиндр ішінде сол дайындалған жану қоспасы толтырылып ,оны арнайы электр ұшқынымен тұтандыратын болсақ, онда ондай двигательдерді карбюраторлы деп атайды. Өйткені ауа мен жанар майды осы карбюраторда араластырып ,жану қоспасын жасайды.

Автомобильдерді осы дизельді және карбюраторлы двигательдердің екі туріде қолданылады. Олардың өзара салыстырғанда мынадай кемшіліктермен артықшылықтар болады. Дизельді двигательдер жанар майды аз жұмсайды. Мысалы онда бір кВт қуатқа 220-245г жанар май жұмсалса ,карбюраторлы двигательдерде бұл көрсеткіш 340-350г жетеді.

Двигательдердін негізгі түсініктері.

Поршеннің жоғарғы және төменгі өлі нүктелері цилиндр ішімен жылжыған поршеньнің ең шеткі жағдайларын көрсетеді,яғни поршень жүріп келіп қайту үшін тоқтаған нүктелері деп атаймыз. Сонда поршеньнің иінді білік осінен ең коп алыстаған нүктесі ЖӨН,ал ең жақын келген нүктесі ТӨН олі нүктесі болады. Бұл нүктелер поршеньнің жүріс жылдамдығы нольге теңеседі, яғни ол тоқтайды да әрі қарай кері бағытта жылжып келесі өлі нүктеге жетеді. Осылайша оның жұмысы осы екі өлі нүктенің арасында қйталана береді.

Поршеньнің жүріс жолы.Бұл поршеннің жүріс жолы двигательдің басқада коптеген корсеткіштерін әсерін тигізеді, ал өзі иінді біліктің радиусына тәуелді. Сонда поршеньнің жүрісі иінді біліктің жарты айналасына тең болады.

Цилиндр көлемі.Поршеньнің жоғары және төменгі өлі нүктелерінің аралығында жүріп өткен кездегі босатқан кеңістіктің көлемін көрсетеді. Олай болса оның мөлшері поршень ауданы мен жүрісінің көбейтіндісімен анықталады.

Қысу көлемі. Поршень ЖӨН-ге жеткеннен кейінгі оның үстінгі жағында қалған көлемді көрсетеді.Оны көбінесе жану деп те атайды. Себебі жану қоспасы осы кеңістікте алғаш тұтанып барып жанады. Ал поршень ТӨН-де тұрған кездегі оның үстіңгі жағындағы кеңістіктегі цилиндірдің толық көлемі деп атайды.

Қысу дәрежесі.Цилиндірдің толық көлемінін қысу көлеміне қатынасын айтады,яғни цилиндр ішіне сорылған ауа немесе жану қоспасының көлемі неше есеге қысқартылып кішірейтілетіндігін көрсетеді.

Машиналарда колданылатын іштен жанатын поршеньді двигательдердің жұмыс істеу кезінде поршеньнің жүрісіне байланысты цилиндр ішінде бірнеше құбылыс пайда болады. Сол құбылыстардың өзгешеліктеріне байланысты жұмыс процесі деп атайды.Іштей жанатын двигательдің жұмыс істеуі үшін міндетті түрде мына төмендегі төрт процесс бірінен бірі ретімен жүрүге тиіс. Олар сору,қысу,ұлғаю және шыұару процестері. Бұл процестердің орындалуы поршеньнің жүрісі мен газ тарту механизмінің жұмыс сәйкессиздігіне сәйкес келеді.Соған қарағанда такт дегеніміз поршеньнің ЖӨН-нен ТӨН-ге қарай немесе керісінше жүргендегі бір жүрісі болады екен.

Двигательдің жұмыс істеу кезіндегі осы орындалатын процестердің жиынтығы оның жұмыс циклі деп аталады. Ол төрт тактылы двигательдерде поршеньнің екі жүрісінде толық аяқталады.

Двигательдің тағыда бір қажетті көрсеткішіне оның жұмыс ретін жатқызуға болады. Двигательдің жумыс реті деп бір түрлі процестің цилиндрлер бойынша ауысу ретін айтады.

Автомобиль двигательдері көбінесе көп цилиндірлі етіп жасалынады.Себебі бір ғана цилиндірден алған қуат автомобильді жүргізуге жеткіліксіз болады. Олай болса двигательдер бір немесе көп цилиндірлі болып ,цилиндр санына қарай бірнеше түрге бөлінеді. Көбінесе 2,4,6,8 және 12 цилиндірлі двигательдер қолданылады.

Қатарлы двигательдерде цилиндрлер бір-біріне жалғасып ,бір қатарда орналасады.Бұл кезде оның ұзындығы арта береді. Сондықтан двигательдің ұзындығын арттыру үшін бір –бірімен бұрыш жасап орналастырады. Көбінесе олардың арасындағы бғрыш 90 болады.

Осылардың ішінде двигательдерде көп қолдану тапқан түрлері олар цилиндірлері қатар орналасқан және V-тәрізді орналасқан двигательдер.

Двигательдердің жалпы құрлысы.

Автомобильдер мен тракторларда қолданылатын двигательдер мынандай бөліктермен жүйелерден құралады. Кривошипті-шатунды және газ тарату механизмдері ,коректендіретін, майлайтын,суытатын, жүйелер және оталдыратын қондырғы.

Кривошипті –шатунды механизм ілгері-кейін бағыттағы түзу сызықты қозғалысты түрлендіру қызметін атқарады.

Жалғасады,ал шатунның төменгі басы иәнді біліктің иінті мойнына сырғымалы подшипник арқылы бекітеді.

Іштен жанатын тракторлардың жұмыс циклі тғрт тактіден тұрады. Сондықтанда оларды төрт тактылі двигательдер деп атайды.Поршеннің жоғарыдан төменгі нүктесіне дейінгі немесе керсінше төменгіден жоғарғы нүктеге дейін бір такт деп есептейді.

Двигательдердің жұмысы үшін мына такт кажет.Сору,қысу,кеңею, шығару.Двигательдердің қоректендіру жүйесі оны жұмыс істеуне қажетті аумен және жанармаймен қамтамасыз ету қызметін атқарады.Соған байланысты оның бір-біріне жасалған ауа және жанармай жуйесі бар.

Ауа жүйесіне ауа тазартқыш пен сору түтіктері жатады.Ауа тазартқыш двигатель ішіне сорылып ауаны шаңнан мұқият тазартады.

Жанар май жүйесі цилиндр ішіне жануға керекті отынды үлкен қысыммен тозаңдатып береді.Двигательдің майлау жүйесі қозғалатын бөлік аралығындағы үйкелісті азайту қызметін атқарады.

Іштен жанатын поршеньді двигательдердің жалпы құрлысы иінді –шатунды механизммен,газ тарату механизмдерінен,коректендіру, суыту, майлау және оталдандыру жүйесінен құралады.

Иінді шатунды механизм поршеннің ілгері-кейінді түзу сызықты қозғалысының иінді біліктің айналмалы қозғалысына өзгерту қызметін атқарады.

Газ тарату механизмі цилиндр ішіндегі жүретін процестерді иінді-шатунды механизммен бірлесе отырып іске асыру.

Қоректендіру жүйесі цилиндр ішіне жану қоспасын даярлау қызметін атқарады.

Суыту жүйесі двигательде болған артық жылудан одан тыс шығарып, қоршаған ортаға таратып жіберу қызметін атқарады.

Майлау жүйесі двигатель бөлшектерінің аралығындағы үйкеліс күшін азайту қызметін атқарады.

Оталдыру жуйеси двигательді алғаш іске қосып жіберу қызметін атқарады.