5. Белок молекуласының өлшемі мен пішіні. Глобулярлы және фибрилярлы белоктар. Белок молекуласының
сыртқы пішініне қарай
глобулярлы және фибриллярлы болып
жіктеледі. Белоктардың осылай жіктелуі (ассиметрия коэффициентімен) ұзыннан және
көлденеңінен созылған осьтердің арақатынасымен анықталады. Егер ассиметрия
коэффициенті 1-2,8 аралығында болса, ол глобулярлық белокқа жатқызылады (
globula -
шар). Бұл топқа жататын белоктардың тізбектері жинақы шумақталған, молекула пішіні
шар немесе эллипс тәрізді. Мұндай белоктар суда және тұздардың судағы ерітінділерде
жақсы ериді, жасушаларда негізінен динамикалық қызмет атқарады (катализдік, реттеу,
қорғаныс, тасымалдау т.б.). Егер де ассиметриялық коэффициенті 10 және одан жоғары
болса, фибриллярлы белоктарға жатады (
fibrilla - талшық). Бұл белоктардың тізбектері өте
созылған, ұзын талшық жіпшелер тәрізді келеді. Негізінен фибриллярлы белоктар құрылымдық
қызмет атқарады. Ерігіштігіне қарай фибриллярлы белоктар екіге бөлінеді:
1.
Концентрлі тұз ерітінділерінде еритіндер, бұл белоктарға бұлшық еттің жиырылатын
белоктары (актин, тропомиозин, миозин), қанның құрамындағы белок – фибриноген жатады.
2.
Ерімейтін белоктар: склеропротеидтер, оған шаштың, тырнақтың құрамындағы белок –
кератин ; дәнекер тінінің эластинді талшықтары;–
эластин; дәнекер тінінің, сіңірдің,
шеміршектің басты компоненті
коллаген белоктары жатады.
6. Белоктардың гидролиз өнімдерінің ұқсастығы, гидролиз түрлері, биологиялық активті пептидтер.
16
Организмде жүретін ферментативтік гидролиз кезінде барлық жай белоктар аралық
өнімдер – полипептид, одан әрі амин қышқылдарын түзеді:
