Биологиялық ғылымдарың зерттеу объектісі және қасиеттері бойынша тізімдеңіз
Тыныс алу процесін суреттеп көрсетіңіз
жүктеу/скачать 2,3 Mb.
|
| Тыныс алу процесін суреттеп көрсетіңіз.
Адамның тыныс алу жүйесі – адам ағзасындағы қан мен сыртқы орта арасындағы газ алмасуды қамтамасыз ететін мүшелер мен тіндердің жиынтығы. Тыныс алу функциясы: ағзаға оттегінің түсуі; денеден көмірқышқыл газын шығару; организмнен газ тәрізді метаболикалық өнімдерді жою; терморегуляция; синтетикалық: кейбір биологиялық белсенді заттар өкпе тіндерінде синтезделеді: гепарин, липидтер және т.б.; гемопоэтикалық: мастикалық жасушалар мен базофилдер өкпеде піседі; тұндыру: өкпенің капиллярлары қанның көп мөлшерін жинақтай алады; сіңуі: эфир, хлороформ, никотин және басқа да көптеген заттар өкпенің бетінен оңай сіңеді. Тыныс алу жүйесі өкпе мен тыныс алу жолдарынан тұрады.
Тыныс алу – өкпе мен ұлпалардағы газ алмасудың физиологиялық процесі. Бүкіл тыныс алу процесін үш негізгі кезеңге бөлуге болады: өкпелік (сыртқы) тыныс алу: өкпе көпіршіктерінің капиллярларында газ алмасу; газдарды қан арқылы тасымалдау; жасушалық (тіндік) тыныс алу: жасушалардағы газ алмасу (митохондриядағы қоректік заттардың ферментативті тотығуы). Эритроциттердің құрамында темірі бар күрделі ақуыз бар гемоглобин бар. Бұл ақуыз өзіне оттегі мен көмірқышқыл газын қосуға қабілетті. Өкпенің капиллярлары арқылы өтетін гемоглобин өзіне 4 оттегі атомын қосып, оксигемоглобинге айналады. Қызыл қан жасушалары оттегін өкпеден дене тіндеріне тасымалдайды. Тіндерде оттегі бөлінеді (оксигемоглобин гемоглобинге айналады) және көмірқышқыл газы қосылады (гемоглобин карбогемоглобинге айналады). Содан кейін қызыл қан жасушалары көмірқышқыл газын денеден шығару үшін өкпеге тасымалдайды. Гемоглобин молекуласы II көміртегі тотығымен (көміртек тотығы) тұрақты қосылыс түзеді. Көмірқышқыл газымен улану оттегінің жетіспеушілігінен дененің өліміне әкеледі. ингаляция және дем шығару механизмі Ингаляция - белсенді әрекет, өйткені ол арнайы тыныс алу бұлшықеттерінің көмегімен жүзеге асырылады. Тыныс алу бұлшықеттеріне қабырға аралық бұлшықеттер мен диафрагма жатады. Терең тыныс алу мойын, кеуде және абс бұлшықеттерін пайдаланады. Өкпенің өзінде бұлшықеттер болмайды. Олар өздігінен созылып, жиырыла алмайды. Өкпе тек диафрагма мен қабырға аралық бұлшықеттердің арқасында кеңейетін қабырға торын ұстанады. Дем шығару кезінде плевра қуысында қысым күшейеді, ал қысым айырмашылығына байланысты ауа кетеді, өкпелер ыдырайды. Кеуде тынысы негізінен сыртқы қабырға аралық бұлшықеттердің есебінен жүзеге асырылады. Құрсақпен тыныс алу диафрагма есебінен жүзеге асырылады. Ерлерде іштің тынысы, ал әйелдерде кеуде тынысы байқалады. Дегенмен, бұған қарамастан, ерлер де, әйелдер де ырғақты тыныс алады. Өмірдің алғашқы сағатынан бастап тыныс алу ырғағы бұзылмайды, тек оның жиілігі өзгереді. Жаңа туылған нәресте минутына 60 рет тыныс алады, ересек адамда тыныштықта тыныс алу жиілігі шамамен 16-18. Дегенмен, физикалық жүктеме кезінде, эмоционалды қозу немесе дене температурасы көтерілгенде, тыныс алу жиілігі айтарлықтай артуы мүмкін. Өкпенің өмірлік сыйымдылығы (VC) - максималды ингаляция және дем шығару кезінде өкпеге енетін және шығатын ауаның максималды мөлшері. Өкпенің өмірлік сыйымдылығы спирометрі бар құрылғы арқылы анықталады. Дені сау ересек адамда VC 3500-ден 7000 мл-ге дейін өзгереді және жынысқа және физикалық даму көрсеткіштеріне байланысты: мысалы, кеуде қуысының көлемі. VC бірнеше томдардан тұрады: Толқынды көлем (ТО) – тыныш тыныс алу кезінде өкпеге енетін және одан шығарылатын ауа мөлшері (500-600 мл). Тыныс алудың резервтік көлемі (IRV) - тыныш ингаляциядан кейін өкпеге түсетін ауаның максималды мөлшері (1500 - 2500 мл). Экспираторлық резервтік көлем (ROV) - тыныш дем шығарғаннан кейін өкпеден шығарылатын ауаның максималды мөлшері (1000 - 1500 мл). жүктеу/скачать 2,3 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|