Ағзада оттегінің тасымалдау процесін түсіндіріңіз.
37 С температурада О2 сұйықтықтағы ерігіштігі 0,225 мл • л-1 • кПа-1 (0,03 мл/л/мм рт.ст.). Альвеолярлық ауадағы оттегінің қалыпты парциалды қысымы жағдайында, яғни 13,3 кПа немесе 100 мм рт.ст., 1 литр қан плазмасы тек 3 мл 02-ні көтере алады, бұл жалпы организмнің тіршілік әрекеті үшін жеткіліксіз. Тыныштық жағдайында адам ағзасы минутына шамамен 250 мл оттегін жұмсайды. Тіндер физикалық еріген күйде оттегінің осындай мөлшерін алуы үшін жүрек минутына көп мөлшерде қан айдауы керек. Тірі организмдердің эволюциясында эритроциттердің гемоглобинімен қайтымды химиялық реакцияға байланысты оттегінің тасымалдану мәселесі тиімдірек шешілді. Оттегі қан арқылы өкпеден дене тіндеріне эритроциттердің құрамындағы гемоглобин молекулалары арқылы тасымалданады.
Гемоглобин альвеолярлы ауадан (оксигемоглобин деп аталатын қосылыс) оттегін алуға және тіндерге қажетті оттегі мөлшерін шығаруға қабілетті. Оттегінің гемоглобинмен химиялық реакциясының ерекшелігі - байланысқан оттегінің мөлшері эритроциттердегі гемоглобин молекулаларының санымен шектеледі. Гемоглобин молекуласының оттегімен байланысатын 4 жері бар, олар оттегінің парциалды қысымы мен қанмен тасымалданатын оттегінің мөлшері арасындағы қатынас S-тәрізді пішінге ие болатындай әрекеттеседі, оны қанықтыру немесе диссоциация қисығы деп атайды. оксигемоглобин (10.18-сурет). Оттегінің парциалды қысымында 10 мм рт.ст. Өнер. гемоглобиннің оттегімен қанығуы шамамен 10%, ал PO2 кезінде 30 мм рт.ст. Өнер. - 50-60%. Оттегінің парциалды қысымының одан әрі 40 мм сын.бағ. жоғарылауымен. Өнер. 60 мм Hg дейін. Өнер. оксигемоглобин диссоциациясының қисығының тіктігі азаяды және оттегімен қанығу пайызы сәйкесінше 70–75-тен 90%-ға дейін артады. Содан кейін оксигемоглобин диссоциациясының қисығы дерлік көлденең позицияны ала бастайды, өйткені оттегінің парциалды қысымы 60-тан 80 мм Hg-ге дейін көтеріледі. Өнер. гемоглобиннің оттегімен қанығуын 6%-ға арттырады. 80-ден 100 мм Hg диапазонында. Өнер. оксигемоглобиннің түзілу пайызы шамамен 2. Осының нәтижесінде оксигемоглобиннің диссоциациялану қисығы көлденең сызыққа айналады және гемоглобиннің оттегімен қанығу пайызы шекке жетеді, яғни 100. РО2 әсерінен гемоглобиннің оттегімен қанығуы. бұл қосылыстың оттегіге деген молекулярлық «тәбетінің» түрін сипаттайды.
Достарыңызбен бөлісу: |