Тақырыбы: Көмірсулар алмасуы. Бауырдың глюкостатикалық функциясы. Глюкозаның тотығу жолдары, энергиялық балансы.
Мақсаты: Студенттерді заттар алмасуының негізгі түсініктерімен, соның ішінде көмірсулар алмсуымен таныстыру. Тіндердегі глюкозаның өзгерістері туралы сұрақтарды қарастыру.
ДӘРІС ЖОСПАРЫ: Заттар алмасуына кіріспе.
Көмірсулар аламасуындағы бауырдың ролі.
Глюкозаның тотығу жолдарына қысқаша сипаттама.
ДӘРІС ТЕЗИСТЕРІ: Заттар алмасуына кіріспе Заттар алмасуы – бұл бір-бірімен тығыз байланысты, қарама-қарсы 2 процестің – ассимиляция (анаболизм) мен диссимиляцияның (катаболизм) жиынтығы. Заттар алмасуы 4 сатыдан тұрады: 1-сатысы – қорытылуы – күрделі заттардың механикалық және ферментативті жолмен ыдырауы, бұл сәйкес гидролазалардың қатысуымен асқорыту жолдарында (АҚЖ) өтеді; 2-сатысы – сіңірілу – ыдырау өнімдерінің ішек қуысынан ағзаның ішкі ортасына тасымалдануы; 3-сатысы – аралық алмасу – сіңірілген заттардың ағза жасушалары мен тіндерінде өзгерістерге түсуі; превращение в клетках или тканях организма всосавшихся веществ; 4-сатысы – зат алмасудың соңғы өнімдерінің бөлінуі.
Моносахаридтердің сіңірілу механизмдері –глюкоза мен галактоза АТФ және натрий-глюкозалық транспортер көмегімен активті түрде сіңіріледі. Фруктоза ГЛЮТ көмегімен (жеңілдетілген диффузия) арқылы, ал пентозалар пассивті түрде, АТФ пен белок-транспортерлердің көмегінсіз сіңіріледі.
Көмірсулар аламасуындағы бауырдың ролі. Бауырдың глюкостатикалық қызметі қандағы глюкоза деңгейін тұрақты сақтауға негізделген, ол 3 процесс арқылы қамтамасыз етіледі:
1) гликогеногенез, 2) гликогенолиз, 3) глюконеогенез (глюкозаның белоктар, липидтер, көмірсулар ыдырағанда түзілген аралық өнімдерден синтезі).
Қанда глюкоза мөлшері артса, оның артық бөлігі гликогеннің түзілуіне (гликогеногенез) жұмсалады. Қандағы глюкозаның мөлшері төмендегенде гликогенолиз (гликогеннің ыдырауы) мен глюконеогенез күшейеді. Демек, бауыр қандағы глюкоза деңгейін сақтап, глюкостатистикалық қызмет атқарады, қандағы глюкозаның қалыпты мөлшері 3,4-6,1 мМ/л-ге тең.
