Биотехнология және жалпы химиялық технология кафедрасы
Ортофосфор қышқылы мен оның тұздарының маңызы
жүктеу/скачать 111,64 Kb.
|
ОХТ 2 курс Емтихан (копия)
| Ортофосфор қышқылы мен оның тұздарының маңызы:
Фосфор өте маңызды биогенді зат. Фосфор өсімдіктердің жемістері мен дәндерінің өсуін жақсартады. Фосфор қышқылының туындылары жануарлар мен адамдарға қажет. Олар: тіс, тырнақ, инелер және т.б. құрамында болады. Органикалық қосылыстармен бірге тіршілікте жүретін зат алмасу процестеріне белсене қатысады. Олар: сүйек, мый, қан, қаңқа сүйектерінде болады. Әсіресе, фосфор қышқылы көп мөлшерде нерв жасушаларының құрамында кездеседі. Сондықтан биогеохимик Ферсман «Фосфор ой элементі» деп атаған. Фосфор қосылыстардың тапшылығынан қанның аз болуы рахит аурулары пайда болады. Фосфор қышқылын Бойль ашқан. Оны каталитикалық процесс арқылы алған: Р +О2→ P2O5 + H2O → HPO3(H3PO4) ақ түсті, газ тәрізді Фосфор қышқылы деген атты Бойль берген. Техникалық жағдайда фосфор қышқылын осыдан 100 жыл бұрын алған. Са3(PO4)2 +Н2SO4→ СаSO4 + H3PO4 Фосфориттер Fe, Al мен ластанған болған. Алынған Н2SO4 конц 5-10 %, нәтижесінде H3PO4 40 % алынған. Жоғары сапалы фосфор жыныстары, 30-40 % Н2SO4алынса онда гипстің ине тәрізді кристалдары пайда болады. Ол сұйық H3PO4 фазасын ластайды және нашар шайылады. Сондықтан P2O5 жоғалуы жоғары. H3PO4 - физикалық қасиеті: қ.ж. түссіз, ромб тәрізді зат. Балқу температурасы 42,30С, қатты түрінде сирек қолданады, көбіне гидраттар пайдаланады. Таза H3PO4 май тәрізді сұйық, электр өткізгіштігі төмен. Химиялық қасиеті: N және S қышқылдарымен салыстырғанда әлсіз қышқыл, 3 негізді, 3 түрлі тұздар түзеді. H3PO4 басқа фосфор қышқылдарынан ажырату үшін келесі сапалық реакция пайдаланады: сары тұңба түзіледі: 3AgNO3 + H3PO4 →Ag3PO4↓+3HNO3 3Ag+ + PO43- → Ag3 PO4↓ Ал басқа қышқылдары ақ тұңба түзеді. Фосфор қышқылын алудын технологиясы: 2 түрі бар. 1.Экстракциялық – экономикалық тиімді 2. Термиялық Экстракциялық жолы: Са3(PO4)2 +Н2SO4→ Са SO4 + H3PO4 Бұндай әдіспен фосфорит шығаратын орындар: Хибинск аппатит концентраттары және Қаратау фосфорит алады. Термиялық жолмен H3PO4 аса тазасын алады: Р +О2→Р4О10 + H2O → H3PO4 Алынатын қышқыл конденсацияға жатады. Конденсацияның 3 түрдегі тәсілі: буландыру, жылу алмасу, циркуляциялық-өндірісте таралған. Бейорганикалық заттардың өндірісіне қарапайым заттар өндірісінің үлкен тобы және бейорганикалық қосылыстардың орасан зор класы жатады. Өнеркәсіптің бұл тобына пайдаланылатын шикізаттың, субөнімдер мен мақсатты өнімдердің физикалық, физикалық-химиялық және химиялық қасиеттеріне негізделген технологиялық процестер жатады. Кез-келген өндірістің химиялық тұжырымдамасы тиімді экономикалық көрсеткіштермен технологиялық тұрғыдан жүзеге асырылуы мүмкін химиялық қайта құрулар жиынтығына негізделген. Бейорганикалық заттар өндірісін ұйымдастыру кезінде жоғары температуралық процестер , ерітінділер мен балқымалардың электролизі , еруі мен кристалдануы , катализ қолданылады. Бейорганикалық заттарды өндірудің айрықша ерекшелігі - жоғары энергия сыйымдылығы. Шикізатты өңдеу кезінде, мысалы, компонентті оксидке айналдыру кезінде күйдіру өте жиі қолданылады. Күйдіру - бұл материалды термиялық өңдеу процесі, ол оны алдын ала белгіленген температураға дейін қыздырудан, осы температурада ұстап, салқындаудан тұрады. Күйдіру кезінде температура режиміне және газ атмосферасына байланысты термиялық ыдырау, қышқылдану немесе шикізат компоненттерінің тотықсыздану реакциялары, полиморфты түрленулер және фазалық ауысулар жүреді. • NaCI құрамындағы хлор қан плазмасының негізгі компоненттерінің бірі болып табылады. Инъекция үшін заттың массалық үлесі 0,9% -ке тең физиологиялық тұзды ерітіндісі бар NaCl ерітіндісі қолданылады. • Фторапатит Ca5 (PO4) 3F түріндегі фтор тістерде, сүйектерде, ал NaF, SnF2 қосылыстар түрінде тіс пасталарында болады. • Тұз қышқылының ерітіндісі асқазан-ішек жолдарының ауруларын емдеуде қолданылады (гастрит, панкреатит). Тұз қышқылы асқазанда ас қорыту және бактерицидтік функцияларды орындайды, сонымен қатар ол Fe3 + иондарының Fe2 + дейін тотықсыздану реакцияларына қатысады, содан кейін организмге тамақпен бірге кіретін темір иондары ассимиляцияға, гемоглобиннің және басқа биологиялық белсенді қосылыстардың түзілуіне қатысады. • Бром фармацевтикалық препараттарды өндіру үшін қажет. Мысалы, мидағы қозу мен тежелу процестерінің теңгерімді арақатынасын қалпына келтіру үшін натрий бромиді мен калий бромидін ішке қабылдау үшін қолданады. • Медицинада йод йод тұнбасы деп аталады (йодтың 10% этил спиртіндегі ерітіндісі), керемет антисептикалық және гемостатикалық агент түрінде қолданылады. Йод организмдегі метаболизмге, жүйке жүйесінің қызметіне әсер ететін қалқанша безінің гормонын түзуге қатысады. • Натрий йодиді мен калий йодиді эндемиялық зобтың алдын алу және емдеу, атеросклероздың алдын алу үшін қолданылады. Медициналық практикада оттегі өкпе және жүрек ауруларын емдеуде, тынысы қиындаған науқастардың өмірін қолдау үшін кең қолданылады (оттегі жастықтары, қысым камералары, «оттегі коктейлі»). Оттегі оттегінің тыныс алу аппараттарында қолданылады (әскери сүңгуір қайықтарда, әскери ұшқыштардың биіктікте ұшуы кезінде, су астындағы жұмыс кезінде). • Озон - дезинфекциялаушы және бактерицидтік қасиеттері бар күшті тотықтырғыш. Аз мөлшерде (табиғи жағдайда озонның ауадағы концентрациясы 1,10-6% құрайды) озон адам ағзасына ынталандырушы әсер етеді: ол улы заттарға төзімділікті, қандағы гемоглобин деңгейін, иммунобиологиялық қорғанысты арттырады, өкпенің жұмысын жақсартады, қан қысымын қалыпқа келтіреді. Озон қабаты (озонның 90% -ы 10-50 км биіктікте шоғырланған) барлық тірі организмдерге зиянды әсер ететін артық ультрафиолет сәулелерін сіңіру арқылы адамдар мен жануарларды құтқарады. Жоғары концентрацияда озон улы болып табылады, жоғарғы тыныс жолдарына айқын тітіркендіргіш әсер етеді. Бронхтар және өкпелер. Д витаминінің синтезін кешіктіреді, шаршау сезімін тудырады, бас ауруы, көздің, мұрынның шырышты қабығының қабынуы, мұрыннан қан кету. • Азот медицинада криотерапияда салқындатқыш ретінде қолданылады. • Аммоний хлориді NH4CI - диуретик және қақырық түсіргіш. • Анестетик ретінде азот оксиді (I) N2O - «күлетін газ» - оттегімен араласады (80% N2O және 20% O2). • Күкірт ақуыз молекулаларында дисульфидті көпірлердің түзілуіне қатысады (ақуыздың екінші реттік құрылымы), метаболизм кезінде кейбір атомдар топтарын тасымалдайды және энергия қорын қалыптастыруға қатысады. Күкірт теріге паразиттік - кератолитикалық және кератопластикалық әсер етеді, сондықтан ол тері ауруларын (экзема, қынап, қышыма) емдеуде 30% жақпа түрінде кеңінен қолданылады. Сутегі сульфидті су (күкіртті сутектің судағы ерітіндісі) медицинада ревматизм мен тері ауруларын емдеу үшін қолданылады. • Күкірт қышқылының тұздары медицинада кеңінен қолданылады: Na2SO4 .10H2O (Глаубер тұзы) және MgSO4. 7H2O (ащы тұз) - іш жүргізуші ретінде; CaSO4. 2H2O (гипс) - гипстен жасалған бинттер; CuSO4. 5H2O (мыс сульфаты) - тұтқыр және антисептикалық. • Аммиак (10% сулы аммиак ерітіндісі) есінен тану үшін дәрі ретінде қолданылады: ерітіндіден бөлінетін газ тәрізді аммиак жоғарғы тыныс жолдарының жүйке ұштарын тітіркендіреді және орталық жүйке жүйесін рефлекторлы қоздырады - адам есін жинайды. Сондай-ақ, кейбір газ тәрізді улы заттармен уланған кезде аммиакты жұту ұсынылады жүктеу/скачать 111,64 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|