Бөж тақырыбы: Философия және ғылым

1)Ғылым философиясы—ғылымды адам іс-іәрекетінің ерекше аясы және ұдайы дамудағы білімнің жүйесі деп қарайтын философияның тарауы. Ғылымда білімді философияның гносеологиялық және методологиялық тұрғыдан зертеудің аздаған тарихы болғанымен, Ғылым философиясы –соңғы кезде 20 ғасыр кеңінен тарй бастады. Ең алғашқы бұл термин логикалық позитивтер деп аталатын философтардың еңбектерінде қолданылып, ғылым тілін философиялық тұрғыдан зерттеулер тек ғана формальдық (математикалық) логика шеңберінде болуы керек. Ал ғылыми ғымдарды эмпирикалық, тәжірибе, байқау арқылы түсіндіруге болады деп түсіндірілді. Ғылым, бұл концепция бойынша— адамның ең жоғарғы ісі, ал ғылым философияның бір ғана функциясы осы жеке ғылымдарда, логикалық, методологиялық тұрғыдан қамтамассыз етілуі. Бері келе ғылым философиясы біржақты екендігі байқалғаннан кейін оның проблематикасына өзгерістер енгізілді. Қазіргі кезде ғылым философиясы ғылымның құрылымы мен қатар, оның тарихын зерттеуге бет бұрып отыр.

Әрине, дін де философия сияқты сияқты шынайы ең биік рухани құндылықтардың, адамның өмір жолының адалдығын уағыздайды, бірақ олардың қайнар көзін «о Дүниеден»табады . Философияны алсақ, Көне Грециядағы алғашқы пайда болған « Милет мектктебі» өкілдерінің қойған: «Дүниенің негізі не жатыр?» —деген сұрағынан бастап, ос күнгі ойшылдардың: «Адамзаттың болашағы барма, ия болмаса ол өз-өз экологиялық апатқа, дүниежүзілік ядролық соғысға әкеліп өлтіреді ме?»—деген сұрағына дейін, бұлардың бәрі де ақыл –ой таразысына салынып, парсат шеңберінде талданады.

3)Ғылыми таным өзгешелегі Кейде ғылыми білім өзге біліми салаларымен салыстырғанда өзінің жоғарғы дәлдігімен ерекшелеледі деп айтылады. Бұл рас болғанымен шешуші рөл атқармайды. Бүгінгі күні техникада ғана емес, қоғамдық басқар жүйесінде де матиматкалық есептеулер,статистикалық мәліметтер, бүге-шүгесіне дейін дәл есептелген оспарлар мен бағдарламалар қолданылады. Дәлділік нақтылыққа қатынастың белгілі бір тәсілі ретінде күделікті өмірге де енді: темір жол және авиация кестелері дәл болып табылады, ол мемлекет қызметкерлеріне де, станоктағы жұмысшыға да, бухгалтер мен дәрігерге де қажет.
Ғылыми таным абстрактылы ұғымдармен жұмыс жасаса, көркемдік таным нақтылы тірі адамды бейнелі, көрнекілік тұрғыдан қарастырады деген пікір қалыптасқан. Бұл тұжырым белгілі мөлшерде әділ болғаныменен, ол да ғылыми танным ерекшелігін көрсете алмайды. Бір жағынан, күрделі ғылыми абстракциялар құрастыру мен айналысатын ғылымға көрнекі бейнелерге, аналогия мен метафораларға жиі жүгінуге тура келсе, екінші жағынан, суретшілер ( сұңғатшылар, мүсіншілер, жазушылар, сазгерлер және т.б.) өз шығармашылқтарында дәл, логикаық, кіршіксіз ұғымдарға, пікірлермен әдістерге сүйеніп отрады. Мұны, мысалы, Шостаковичтің бірқатар симвониялары бағдарламаларын музыклық мәтінмен салыстырғанда айқын аңғаруға болады. Дәл, ұғымдарға бейнеленген білімдер көптеген ірі жазушылардың шығармашылығының негізін құрайды( Пушкин, Толстой, Чехов). Бұл ұғымдық және бейнелік танымдар бірін-бірі теріске шығармайтындығын көрсетеді. Олар әр түрлі «дозаларда» ғыыми шығармашылықта да , көркемдік шығармашылықта да кездеседі. Бұл тұрғыда философ-неопозитивистердің ғылыми білім ерекшелігін эмперикалығы, яғни білімнің бүкіл мазмұны бақылаулура мен эксперименттерді сипаттау арқылы ғана анықтайтын пікірмен келісуге болмайды. Білім формасы түріндегі және және оның өзге формалардан артықшылығы, ғылымның теориялық білімдер жүйесі түрінде өмір сүруінде. Ғылыми білімнің ең жетілге формасы теория болып табылады.

Теория – бұл тәжірибенің , практиканың немесе бақылаудың қортындылануы деп жиі айтылады. Кез –келген қортынды жекелеген заттармен, жағдайлармен және үдерістермен бірқатар бақылаулар , эксперименттер мазмұнын құрайтын ортақ жлпылықты ерекшелеп бекітеді.Бірақ барлық қортынды ғылыми ғылыми теория қалыптастыратындай теориялық бола алмайды.Біз обьективті әлем заңдары мен ғылым заңдары арсындаы маңызды айырмашылық пен тәуелділікті анықтай аламыз.

Бастапқы көптеген заңдар ғылым заңдары гипотеза (гекше hipothesis—негіз, жорамал) формасында көрінеді. Гипотезалар—бұл толығыменен бекітілмеген, дәлелденбеген , белгілі мөлшерде ғана негізделген болжамдар, жорамалдар. Екі топқа бөлінеді: айғақты және теориялық гипотезалар. Алғашқысы жекеленген заттар, жағдайлар мен үдерістер туралы болжамдар мен жорамалдар. Мысалы, оған Ай беткейінің құрлысын зерттегендегі болжамдарды тексеріп , нақтылы тәжірибелік зерттеуден алынып, теріс тұжырымдар фальсификацияланады.Теориялық гипотезаларға Мендельеевтің химиялық элементтер қасиеттері өзгеріп және мерзімді түрде қйталанып отырады деген бастапқы болжамын жатқызуға болады. Осы жорамал негізінде жаңа химиалық элементтер мен олардың қаситттері боланды. Бұл болжамдар дәлелденгеннен кейін гипотезаны ұсыныс ретінде емес, берік, ғылыми дәлелденген заң ретінде қарастыра бастады. Теориялық гипотезалар бастапқыда қызық әрі фантстикалық болып көрінуі мүмкін. Ф.Энгельс гипотезаны «жратылыстаным дамуының формасы» деп атайды.

Ғылыми танымның артықшылығы адамның кезкелген әрекеті қандай да міндеттерді және мәселелерді шешуді білдірді.Оның бірі – өндірістік міндеттер—материалдық игіліктерді игеруге бағытталған. Келесілері—саяси міндеттер—саяси мақсаттарға жетуге бағытталған.Қазіргі ғылым қалыптасқанға дейін танымдық міндеттер өте жай және ұзақ уақытта шешілетін еді. Ал бүгінгі күнгі техникалық дамудың өте жедел қарқыны күннен-күнге ашылп жатқан ғылыми жаңалықтардың үдемелі жылдамдықпен өндіріске еніп жатумен де сипатталады.

Танымның жалпы ғылыми әдістері;

Жюль Верннің атақты «Капитан Гранттың балалары» романы кейіпкерінің бірі геоеграф Жак Паганель бірде өзінің серіктестеріне құс жұмыртқасын дайындауың жүзге жақын тәсіл болатынын айтқан еді. Әрине, бір ғана нәтижеге бірнеше, тіпті жүздеген тәсілдермен жетуге болады. Күнделікті өмірде болсын, өнеркәсіп өндірісінде немесе ғылыми эксперимнтте , бір ғана міндетті әр түрлі жолмен, әрекетермен, операциялармен, рәсімдермен, шешетн жағдайлар жиі ұшырасады.Оның ішінде жақсы таңдау кейде экономикалық тиімділігімен, ейде техникалық мүмкіндігімен, ал кейде мәндетті түрде аз уқытта шешу қажеттіліктерімен байланысты болды. Бұл жағдайлардың барлығында мамандар не дайын, жинақталғантәжірибеге сүйенеді, не болмаса берілген міндет пен оның шешілу шартына неғұрлым сәикес әрекет тәсілін ойлап табады. Бұл шешімнің барысында, мысалы, берілген бөлшекті үлгіге салу әдісі немесе металды кесу тәсілі арқылы даярлау, руда өндіріуді ашық немесе жабық тәсілмен жүргізу және т.б. жағдайларда мамандарға терең философиялық танымға, методология мен гнесологияға жүгінудің қажеті шамалы.

Әр түрлі ғылымдар өздерінің арнайы міндеттерін шешуүшін қолданылатын сан-алуан тәсілдермен өзге ғылыми білімнің өзін даярлайтын және құрылымын реттейтін барлыұ ғылымдарға ортақ кейбір ішіндегі ең маңыздыларын қарастырайық. Абстракциялықтан нақтылыққа көшу әдісі. Әрбір теорияның негігі тұжырымдары, яғни оның пастулуаттары, принциптері мен аксиомалары осылардан туындайтын бүкіл білімнің іргетасын құрайды. Сондықтан да бұл тұжырымдарға енген абстракциаларды фундаментальды (іргелі) деп атайды. Әрбір ғылыми теорияның абыройы түпкі фундаментальдық абстрциялар қаншалықты дұрыс қалыптасқанына, олардың зерттелетін обьектілір арасындағы терең ішкі байланыстарын қаншалыұты дұрыс бейнелейтініне байланысты. «Абстрактылы» және «нақтылы» деген қарама- қарсы категориалардың терең диалектикалық бірлігін анықтай отырып, К.Маркс былай деп жазады:

Зертеудің тарихы және логикалық әдістері неокантшыл философтар Риктер мен Виндельбанд және сыншыл роционализм көсемі Поппер айтқандай бірін -бірі теріске шығармайды, керіснеше, бірін -бірі толықтырады. Осылайша дамушы және қызмет етуші жүйелердіі зертеудегі тұтастықты бекіту үшін және жүйелерді функционалдық, тарихи-генетиалық көзқарас тұрғысынан сипаттайтын теорияларды келісімге келтіру үшін негіз қалптасады.