Бөж тақырыбы: Ұлттың әдет-ғұрыптары мен дәстүрлер жүйесін жаңғырту
жүктеу/скачать 29,4 Kb.
|
Ақжан и Айша
- Бұл бет үшін навигация:
- Қорытынды
|
Халықаралық туризм және меймандостық университеті «Туризм» мектебі БӨЖ Тақырыбы: Ұлттың әдет-ғұрыптары мен дәстүрлер жүйесін жаңғырту Орындаған:Қызыр Ақжан Орындаған :Сақташ Айшабибі Тобы:ЭҚЖТҰ 22-01 Қабылдаған:Абубәрикова Ақтолқын Жоспар: Кіріспе. 1.Әдет-ғұрыптар мен дәстүрлер 2.Әдет-ғұрыптар иен дәстүрлердің ұлттың қалыптасуында рөлі Негізгі бөлім. 3.Ұлттың әдет-ғұрыптары мен дәстүрлер жүйесін жаңғырту 4. Ұлттық салт - дәстүрдің, ата салтының ұрпаққа мұра ретіндегі маңызы Қорытынды, 5.Ұлттық салт-дәстүрдің жаңғырту маңызы Ұлттық салт-дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар. Ұлт-бұл бір өңірде тарихи қалыптасқан адамдар тобының әлеуметтік-этникалық қауымдастығы. Қазақ халқы рулық қауымдастықтан бастап XIV—XV ғасырларда тұтас халықтың сатысына жеткенге дейін, ол көптеген дәстүрлер мен әдет-ғұрыптарды жинақтады. «Озық дәстүрлер бар, өздерін бастан кешірген, ескірген»дейді. Ежелгі заманда пайда болған және бізге жеткен дәстүрлер мен әдет — ғұрыптар-ұлттық мәдениеттің қазынасы. Уақыт сынынан өткен, халықтың менталитетіне сәйкес келетін дәстүрлер бізге жетті. Біздің мақсатымыз-оларды келесі ұрпаққа жеткізу. Ұлы орыс сыншысы В. Г. Белинский дәстүрлердің өміршеңдігі туралы былай деп жазды: «дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар ғасырлар бойы сыннан өтті. Олар өз уақытында қалқанға көтеріліп, ата — бабадан ұрпақтарға қазына ретінде-рудан руға, ұрпақтан ұрпаққа көшті. Олар халықтың сыртқы түрі болып табылады. Оларсыз халық-тас мүсіні сияқты безлимый образ». Дәстүр мен әдет-ғұрыптар халықтың дүниетанымымен байланысты және ежелгі ғасырлардан бастау алады. Олардың көпшілігі басқа түркі тілдес халықтармен ортақ. Ұлттық өрнектер, кушанья, спорт ойындары басқа ұлттарда ұқсас болуы мүмкін, бірақ олар тек оларға тән өзіндік ерекшеліктерімен ерекшеленеді. «Көкпар» ат спорты қазақтарда ғана емес, қырғыз, өзбек, түркмендерде де танымал. Сондай-ақ, киіз үйлер көптеген түркі тілдес және моңғол тілдес ұлттарда таралған. Алайда, киіз үйлердің тек белгілі бір түріне тән ұлттық нюанстары бар. Қазақтарда шаруашылық қызметпен, отбасылық қатынастармен, үйлену тойларымен, тәрбие мәселелерімен, ұлттық өрнектермен, сенімдермен, діндермен байланысты көптеген ұлттық дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар бар. Қазақ халқы – әлемдегі ең ғажап халық. Бұл сөзіме ешкімнің шүбә келтірмесі анық. Бұған қазақ жерінде болған әлем тарихшылары да, зерттеуші, әдебиетшілері де куә болған. Қай ғасырды алып қарасаңыздар да қазақ халқы жайлы оң пікірді көреміз. Қазақ халқын әлем халқына ғажап халық екенін танытып тұрған ол біздің ұлттық құндылықтарымыз, салт – дәстүр, әдет – ғұрып пен мәдени мұраларымыз, тіліміз және ұлттық қолөнер мен ұлттық киімдер, ұлттық тағамдар, ұлттық ойындар. Бабадан балаға мирас болып, заман көшімен жалғасып бүгінгі күнге жеткен салт – дәстүр, әдеп – ғұрыптарымыз баға жетпес құнды қазынамыз. «Ата салтың – халықтық қалпың» дегендей, өз ұлтымыздың қадір – қасиетін, ой – өрісін танытатын салт – дәстүрімізге, қазақтың мәртебесін көтеретін мұраларымызға құрметпен қарап, оларды қастерлеу барша қазақтың міндеті деп білемін. Өскелең ұрпақтың бойына ұлттық тәрбиені сіңіруге бүгіннен бастап ат салысуымыз қажет. Әуелгі сөзді қазақ халқының қонақжай халық екендігінен бастаған жөн болар. Жер бетінде қазақтан асқан қонақжай халық жоқ. Қазақ жерінде болған поляк саяхатшысы, зиялысы А. Янушкеевич: «Дүние жүзін қазақ жайласа, жер шарын тегін айналып шығар едім», - деп қазақ халқының қонақжайлығына риза болып, бағасын беріп кеткен екен. Әлем халықтарына баға бергенде немістер – шыншыл, жапондар – өнертапқыш, испандар – шебер, қытайлар – еңбекқор деп жатады. Ал қазақтың бойынан бұл қасиеттердің барлығы да табылады, бірақ ең басты қасиеті – қонақжайлылығы екеніне ешкім дау айта алмас. Қонақжайлылық – қазақ халқының сүйегіне сүтпен сіңген қасиет. Үйіне тосыннан қонақ келіп қалса да «құдайы қонақ» деп шырайлы жүзбен қарсы алып, бар тәтті – дәмдісін алдына қойған. Қазақ халқында қонақтың белгілі төрт түрі арнайы қонақ, құдайы қонақ, қыдырма қонақ және қылғыма қонақ болғанымен қазақ үшін қонақтың аты – қонақ болып қала берген. Бұл қасиетте қазақты өзге ұлттан ерекшелеп, мәртебесін биіктетіп тұрады. Сонымен қатар үй иесі келген қонақтан қолқалап «қонақкәде» сұраған. Қонақ адам ән, қисса немесе домбырамен күй орындап не өлең айтып берген. Осылай ән немесе күй орындалып, арты көңілді отырысқа айналып отырған. Қазақ халқы бағзыдан бүгінге дейін амандық, есен – саулық білуге ерекше мән беріп, жөнімен сәлемдесе білген. Мысалы, көшке жолығып, амандасқанда «Көш байсалды болсын!», «Көш көлікті болсын!», - деп тілек білдіре тіл қатқан. Бұған жауап ретінде «Айтсын», «Айтқанын келсін» деп, әрі қарай жөн сұрасып кеткен. Сол іспеттес, мал бағып жүрген малшыға жолықса «Өріс кең болсын!», «Жаяр көбейсін!», жолаушыға кездессе «Жол болсын!», «Сапар оң болсын!», соғым сойып жатса, «Соғым шүйгін болсын!», қаза үстіне кезіксе «Қазаның арты қайырлы болсын!», кештетіп үйге кірсе «Кеш жарық!», бұрынғы заманда ауыл жаңа қонып жатса, бүгінде біреу үй алса «Қоныс құтты болсын!», бала туған үйге кірсе «Нарестенің бауы берік болсын!» т.б тілектер айту арқылы амандасу рәсімі қазақ халқында жақсы қалыптасқан. Осылай амандасу жақсы ырымға да баланған. Бұдан бөлек танымайтын адамына да «Кімсің?» деп емес «танымадық қой» деп сыпайы жөн сұрасқан. Бұнын барлығы адал, ақ ниетті білдіріп, бір – біріне тілекші екендіктерін танытады. Қазақ халқының салт – дәстүрлері бала дүниеге келген сәттен бастап, ер жетуі, тәрбиесі, келін түсіріп, қыз ұзатуы, өлім – жітімге дейінгі аралықты сонымен қатар қауымдық – әлеуметтік мәселелерді де қамтиды. Ешбір заңда, кодексте жазылмаса да халық дәстүрді бұлжытпай орындап отырған. Бала өмірге келгенде екі көзі төрт болып күтіп отырған ағайынға шапшаңдау бірі «сүйінші» сұрап, қыз болса «кесте тігер», ұл болса «қамшы ұстар» екен деп өз сүйіншісін қолма – қол алып жатқан. Аман – есен босанғаннан кейін жаңа босанған әйелге құрмет және денсаулығын қалпына келтіру үшін «қалжа» береді. Бұны жақын адамдары, туған – туысқандары, дос – жолдастары қой сойып, ет пен сорпа әзірлейді. «Жарысқазанның» артынан іле – шала «шілдехана» орын алады. Бұған көбінесе жастар жағы жиналып, думанды той қылып жібереді. Сол кеште қалжа етінен «он екі омыртқа» тазаланып, мұжылады да әбден болған соң тобылғы ға тізіп, үйдің жоғарғы жағына іліп қояды. Қалжаның омыртқасынан ауыз тиюге әйел затының бәрі ат салысып осы әйел сияқты тезірек босанармыз деп ырымдап, үміттенеді. Жас босанған келінді енесі үнемі қадағалап, «шілде қағып кетпесін» деп салқыннан сақтайды. Қолын суға салғызбай, «қырық күнге дейін дене судан шошиды» деп шомылдырмайды. Бала дүниеге келгенде дауысы шығу үшін құйрығын шарт еткізіп ұрады да, кіндігін кеседі. Кіндігін кескен әйел «кіндік шеше» атанады. Осылай екі үй арасында жақсы қарым – қатынас жиілеп, жарастық орнайды. Содан кейін қазақта аса салтанатты жағдай саналатын «балаға ат қою» дәстүрі» орындалады. Сол сияқты болсын деп ырымдап парасатты, құрметті адамдардың есімдерін де қойып жатады. Есімді сыйлы, құрметті адам қойып, сәбиге батасын береді. Азан шақырылады. Қырық күн өткеннен кейін әйелдер баланы суға түсіріп, шашын, тырнағын алып «қырқынан шығарады». Суға түсірген әйелдерге сый – құрмет көрсетіліп, рахмет айтылады. Кішігірім той болып, дастархан жайылады. Жаңа туған сәбиді ауылдың өнегелі, ұрпағы өсіп – өнген, ел құрметтейтін бәйбішесі «бесікке салады». «Кең жайлау жалғыз бесік жас балаға» демекші, бесік – баланың ұйықтауына, таза болуына өте ыңғайлы болып жасалған. «Бесік тойы» қазақ өмірінде үлкен орын алады. Балаға «бесік жырын» айта отырып тербетеді. Ал бала бесікке көбінесе омыраудан шыққанша жатады. Еңбектей бастағаннан кейін баланың өзі де бесікке жатқысы келмейді. Бесіктен шыққан бала еңбектеуден өтіп қаз – қаз баса бастаған кезде, болашағына ақ жол тілеп, «тұсау кесер» тойын жасайды. Тұсауында елге сыйлы, абыройлы адамға саған ұқсасын деген ниетпен кестірген. Екі аяғына тұсамысша ала жіп байлап, содан соң ортасынан кеседі. Ала жіппен кесудің мәні «біреудің ала жібін аттама», ұрлыққа, зорлыққа, жындылыққа бар ма деп баулуында. Тұсауы кесілер баланың алдына кітап, қамшы, құрық қойып, бала қай затты ұстаса болашағы сонымен байланысты болады деп жорыған. Бала үш, бес жасқа толғанда ұл балаға тән тағы бір той – «сүндет тойы» болып табылады. Бұл дәстүр қазақ халқы ислам дінін қабылдағаннан бастап салтымызға сіңіп, кейін дәстүріміздің мызғымас бір бөлігіне айналған. Баланы сүндетке тақ жасында отырғызған. Бұл адам денесінің тазалығына арналған шаралардың бірі болып та саналады. Думанды тойдың бірі саналатын бұл тойда баланы «сүндет ат» деп аталатын атқа мінгізіп, сәндеп киіндірген. Баласы сүндетке отырған ата – аналар «балам мұсылман санатына қосылды» деп қуанады. Отбасындағы ер бала жетіге дейін жерден таяқ жеп болғаннан кейін, қурай немесе шыбықты ат қып ойнай бастайды. Есіл дерті түзге, төрттүлікке ауа бастайды. Ал бұл кезде қыз балалар қуыршаққа қызығып, көбелек қуғанымен үйден ұзамауға тырысады. Осы кезде ата – анасы ер баласын «ашамайға мінгізген». «Ашамай» дегеніміз ағаштан жасалған ердің қарапайым түрі. Кеңдігі баланың ауына лайық жасалған. Алды – артында ердің қасы секілді сүйеніші болады. Үзеңгісі жоқ. Үстінде жұмсақ көпшігі болады. Осыны жуас атқа ерттеп, үстіне баланы мінгізеді. Аттан ауып қалмасын деп екі аяғын байлап қояды. Содан соң тізгінді балаға ұстатады да, біреу атты алдымен арқан бойы жерге, онан соң одан да алысқа жетектейді. Солай баланың өзі де жүріп кетеді. Бір – екі күн өткенде аяқты байламайды. Бала өз бетімен жүріп, бір жетінің ішінде атқа ашамайды емес, ер тоқымды салып өзі мінетін болып кетеді. Үзеңгіге аяғы жетпей жатса, таралғы ға салып алады. Ашамайдан кейін бала іле – шала «бәсіресіне» мініп, тұңғыш рет үйінен алысқа жолаушылаған кезде әке – шешесі бір малын сойып, «тоқым қағарын» өткізеді. Бұл «тоқым қағар» ақ ниеттен, адал көңілден атқарылатын ана – аналық парыз. Бәсірені айыл – тұрман, ер – тоқым, жүген – ноқта, шідер мен кісен, арқанын дайындап, жабдықтайды. Мектеп жоқ, медресе аз кезде осы жастан бастап баланы оқуға, еңбекке баулыған. Бұл айналасы он жасқа дейінгі балалық шақтағы ұл балаға істелетін дәстүр. Ал қазақ қоғамындағы қыз баланың орны, тәрбиесі өте ерекше. «Қыз балаға қырық үйден тыйым» деп тәрбиесіне аса қатты мән берген. Қыз бала екі – үш жасқа келгенде қуыршақ жасап, үй жасап ойнауғаәуестенеді. Осы сәтте қыз бала үшін қуанышты сәт, ол – «құлағын тестіру» болып табылады. Бұл қуанышқа қазақ халқы той жасап, қыз баланың өміріндегі өзіне тән дара қуанышын атап өтетін болған. Осындай жаста ата – анасы ұлдарының төбе шашын ұзарта өсіріп, моншақ араластыра өріп «айдар қойған». Бұл көз тимесін деген ырымға баланған. Тарихқа көз жүгіртер болсақ Кенесарының жан серігі болған Наурызбай батырдың ұзын айдары болған. Баланың шашын әдемілеп алып, маңдай тұсына шаш қалдырып «кекіл» қойған. Кекіл ұл балаға жарасып тұрған. «Айдар» мен «кекіл» сияқты әдемілеп алып, екі жағынан бірдей желкесіне қарай азырақ шаш қалдырып «тұлым» қойған. Тұлым негізінен қыз балаларға тән болғанымен кейде ұл балаларға да қойылады. Бала күнінде ата – анасы баласының болашағы жарқын болғанын қалайды. Сол себепті батыр, ақын, әнші, жыршыларын өте жоғары бағалайтын қазақ халқы абыройлы азаматына өз баласын соларға ұқсасын деп «аузына түкіртетін» болған. Бұны да қазақ жақсыға балап, баласының бойынан сол адамдардың ерекше бір қасиетін көргісі келген. Халық арасында ежелде жас мөлшерін қозы жасы, қой жасы, жылқы жасы, патша жасы деп санаған. Қазақ оннан асқан ұлын «қозы жасына» келді десе, он бес пен жиырма бестің арасын «қозы жасы» деп атаған. Белдің бекіп, қабырғаның қатқан кемел кезі жиырма бес пен қырықтың арасын «жылқы жасы» десе, қынаптан шыққан қылыштай қырық жасты «патша жасы» деп атаған. Қырық толмағанды ақылы әлі толыспаған деп қолдарынан келген жағдайда патша етіп қойғызбаған. Дүниеге келген нәрестеден бастап бір – бірімен байланысып жатқан салт – дәстүрлер ұлттық құндылықтарымыз. Қазақтың ежелден келе жатқан озық салт – дәстүрі бүгінгі таңда түрленіп, даму үстінде. Қазақ халқының ұлттық құндылықтары тек салт – дәстүрмен ғана шектеліп қалмайды. Тағы бір түрі ол – қазақ халқының «ұлттық өнері». Ежелден ән мен күйге құмар халық, өнерге десе ішкен асыр жерге қояры анық. Ұл мен қызының өнерлері екендігі ата – анасына абырой да бола білген. «Өзен жағалаған мен өнер жағалағанның өзегі талмайды» деп қазақ бекер айтпаса керек. Қазақ «өнерлі бала сүйкімді» деп санаған. Әншілік, күйшілік, ақындық, айтыскерлік, жыршылық, термешілік бұл күнге дейін жалғасып келе жатыр. «Айтыс» – қазақтың шоқтығы биік өнері. Айтыстың абызы Жүрсін Ерман айтқандай «Айтыс ағылшын тілінде өтсе бүкіл әлемді жаулап алар еді». Себебі, суырыпсалып оны белгілі бір мақаммен халықтың алдына шығып өз ойын, халық сөзін жеткізе білу қиынның – қиыны екені баршаға мәлім. Халық ауыз әдебиетінің ерекше бір түрі өткен заманнан бүгінге дейін дамып, түрленіп келе жатыр. Айтыстың барлық түрі де ел көңілінен шығып отырған. Түркі тілдес халықтардың зор мұрасы болып табылатын бұл өнер бүгінде елімізде қарыштап дамып, республикалық, халықаралық түрі сонымен қатар «Алтын домбыра» айтысы да жыл сайын ұйымдастырылып отырады. Қазақта ең жақсы сақталып қанға сіңді қасиетке айналған дәстүрдің бірі – жеті атаны білу. Оның ішінде, жеті атаға жетпей қыз алыспау. Қазақ «жеті атасын білмеген жетесіз» деп бұл дәстүрдің маңыздылығын айшықтап берген. Жеті атаға толмай қыз алыспау ертеден келе жатқан құқықтықереже. Бұл дәстүр – ұрпақ саулығын, қан тазалығын, тектілікті сақтаудың ең ұлы жолы. Келер ұрпақтың қан тазалығы мен денінің саулығын сақтау мақсатында жеті атаға дейін қан араластырмау заңы – ата бабамыз қалыптастырған институты болды. Тәуке ханның жеті жарғысында некелік қатынастар туралы бабында шарт етілген. Бұл дәстүр физиологиялық және психологиялық ауру тудыратын ген бұзылуының алдын алуы болып табылды. Заманның ағымына қарай дәстүрдің озығының қолданыста қалып, тозығы жеткеннің ұмытылары даусыз. Соның айқын көрінісі ретінде бүгінде кей саот-дәстүрлер ұмыт болып, немесе өзгеріске ұшырағандары жетерлік. Алайда қазақ ұлтының өміршеңдігін көрсететін мына салт-дәстүрлер кәу бола алады. Себебі, төменде аталған жөн-жоралғылар ата-бабадан бүгінгі ұрпаққа аманат болып жеткендегінің бір дәлелі. Сүйек жаңғырту(салт).Қазақтың некеге қатысты тағы бір жақсы салты сүйек жаңғыртып құда болу. Мұнда құдандалы болған әулет ұзақ уақыт өткен соң, туыстық байланысты үзбеу мақстында бір біріне қыз беріп келін алысатын болған.Құдалық қатысы бар қыздар мен жігіттерді үйлендіріп отырған. Бұл дәстүрді сүйек жаңғырту деп атаған. Біз бұдан «құда мың жылдық» деп туыстықты ары қарай жалғағандығын көреміз. Асату.Ақсақалдар табақта қалған бешпармақты өз қолдарымен алып, балаларға беретін. Балалар қонақ шақырған үйдің жанында жүріп, ішіне шақырғанын күтетін.Бұл салт жайында жазушы Сәбит Мұқановтыңшығармаларынан көп байқаймыз. Біз шаншар (салт).Еліміздің шығыс, оңтүстік аймақтарында «жаушы» орынына осы «біз шаншар» салты қолданылады. Бір топ ер азамат бойжеткен қызы бар үйге түсе қалады. Қандай шаруамен жүргенін айтпайды, ел шаруасын, амандық білген болып, қонақасын ішіп аттанып кетеді. Әдеп бойынша ел ішінде бір топ адам бұлай жүрмейді. Олар кеткеннен кейін отағасы мен анасы қонақтар отырған жерді қарап, одан шаншулы бізді тауып алады. Бұл «бізде ұл, сізде қыз бар» құда болайық дегенді білдіреді. Қыз қашар (дәстүр).Күйеудің келуін «ұрын келу» десе, қыздың атастырылған күйеуін көруі «қыз қашар» дейді. Бұл «ұрын тойы» өтетін күні болады. Бұған жас жеңгелер мен жастар қатысатын болған. Күйеуден «қол ұстаттар», «шаш сипатар», «қыз құшақтар», «арқа жатар», «көрпе қимылдатар» сияқты сыйлықтар беріледі. Бұл тойда қыз бен жігіттің тілдесуімен қатар қалыңдық жігітке қыз белгісі орамалын және оның іні-қарындастарына да түрлі сыйлықтар берген. Өңір салу(кей жерлерде «үй көрсету» немесе «есік ашар» дейді).Мұнда тек әйелдер жиналады. Ниеттері келінге шашу шашып, құтты болсын айту. Шашудың сыртында өңір әкеледі. Өңір киім, бұйым дептерме бау немесе бүркіт тұяғы, үкі сияқты заттар іледі.Ұлт тәрбиесінде ұлтжанды, иманды,саналы ұрпақ өсіру үшін ұлттық құндылықтар арқылы тәрбие берудің маңызы зор. Тарихын, салт дәстүрін, ұлттық құндылықтарын біліп, бойына сіңіріп өскен бала ғана шынайы патриотизм үлгісін көрсете алады. Ұлтымыздың тарих сахнасынан мәңгі жоғалмауы үшін ұлттық құндылықтарымызды сақтап, дәріптей білуіміз қажет. Өйткені тарихымыз, тіліміз,дініміз түп-тамырымыз жатыр. Мемлекет басшысының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласы қоғамға, оның ішіндегі билікке, үкіметтік емес ұйымдарға және қалталы азаматтарға үлкен серпіліс әкелді. Байлықпен һәм біліммен бірге іргелі елге айналу үшін рухы мықты ұлт болу шарт екенін жұрт түсінді. Бұл жұмыста әсіресе, облыстық ардагерлер ұйымы мен ҚМДБ-ның облыстық дін мамандары ерекше белсенділік көрсетіп келеді. Осы орайда Қызылорда облыстық ардагерлер форумы алдында ұйым төрағасы С.Шаухамановтың «Ардагерлер айнасы» газетінде (15.04.2018) «Қазақи қасиетімізді жаңғыртудағы облыс ардагерлер ұйымының міндеттері жайлы» баяндамасы жарияланды. Онда мұсылманшылыққа жат, кейбір әдетке айналған күнәлі істер туралы және оларды жою һәм алдын алу шаралары егжей-тегжейлі айтылған. Аймақ ардагерлерінің басқосуында осы баяндама толық талқыланып, форумның қаулысы және шығып сөйлеушілердің айтқан ой-пікірлері ардагерлер газетінде тағы да жарық көрді. Жоғарыдағы айтылған әдет-ғұрыптарды сақтау мәселесі Қазалы ауданында да жүйелі түрде қолға алыну үстінде. Аудан әкімдігінің ішкі саясат бөлімінің тікелей араласуы арқылы ауқымды шаралар өткізілуде. «Құдайын танымаған адам өзін де танымайды» деген қағидаға сүйеніп, аудандық ардагерлер ұйымы ауданның орталық мешітімен, үкіметтік және ҮЕҰ-мен бірлесіп алдымен ардагерлердің өзін имандылыққа шақырды. Басқаларға үгіт-насихат жүргізерліктей жан-жақты сауаты бар ақсақалдар халықты рухани жаңғыртуға атсалысуға тартылуда. Осының айтқан дәлеліндей мамыр айының 16 жұлдызында аудан әкімінің орынбасары Ә.Жарылқағановтың төрағалық етуімен «Салт-дәстүр мен діни рәсімдер сабақтастығы» атты семинар болды. Тағылымдық шарада аудандық ардагерлер кеңесінің төрағасы О.Бекбанов «Жомарттық пен ысырап – екі ұғым», ғалым-педагог Ш.Алтынбаев «Ысырап түбі – кепиет», ауданның бас имамы Б.Сүлейменов «Салт-дәстүр сабақтастығы. Бүгінгі күннің ынсабы мен ысырабы» және «Қожаназар ишан» мешітінің имамы К.Берімбаев «Ас – құдайыдағы ас мәзірі» туралы мағыналы баяндамалар жасады. Салт-дәстүрдің бүгінгі жайы, жетістіктері мен кемшіліктері, және жаңғыру жолдары кеңінен ортаға салынды. Пікірлер айтылып, сұрақтар қойылды. Семинар қортындысы хатталып, айтылған ұсыныстарды іске асыру жолдары белгіленді. Рухани жаңғырудың салт-дәстүр мен дін саласында жүргізіп жатқан жұмыстары нәтижесіз емес. Атап айтқанда: Ас – құдайы кезіндегі ас мәзірі реттеліп келеді. Көп жерлерде әулет басшысы, ардагерлер үй иесімен келісіп, дастарқанға орталық мешіт бекіткен ас мәзірлерін ғана қоюда; «Аталыққа» деп шапан беру қысқартылып, оның орнына садақаның басқа түрлерін тарату іске асуда; Арақ-шарапсыз тойлар көбеюде; Ысырабы мол киіт алмасудың орнына тек ғана әулет мүшелеріне киіт сыйлау үрдіс алуда; Беташарды, сүндет тойды үйінде өткізу жолға түсуде. Әрине, ауданда әлі де той-томалақ пен ақтық сапарға аттандыру рәсімдерін орындауда ысырапшылдық пен бәсекелестік толық тоқтатылмай отыр. Оның себептері баршылық. Өйткені, той жасаушы да, марқұмды бақилыққа жөнелтуші де да бәрі жақсы өтсе екен, арты әңгіме болмаса, жұрттан кем қалмасам екен деген пиғылда болады. Олардың мүддесін көздеп дұрыс бағыт беретін, басқарушы топ көп жерде әлсіз де қабілетсіз болып жатады. Әр рудың осындай жұмысты атқаратын белсенділері бар. Халық оларды құрметтеп, «президентіміз» дейді. Қазіргі кезде той мен өлікте кімдер шақырылатыны, не берілетіні солардың айтқанымен істеледі. Олардың біразы дұрыс бағыт-бағдар бере алмайды. «Шілдехана». Бұл – марқұм қайтыс болған күнгі сол әулеттің ең жақын дос туыстарын, ақыл айта алатын сыйластарын шақырып, жерлеуді жоспарлау отырысы. Бұрындары 10-15 кісі ғана жиналып, орталарына молданы алып, ақылдасатын. Ол күні өлік шыққан үйден ас берілмей, алыстан келгендерді ағайын-туыстары, көршілері жайғаратын. Ал, қазір біржағында қазалы адамдар жоқтап, жылап жатса, екінші бөлмеде ас жеп, әңгіме-дүкен құрылады. Өте көп адамдар жиналып, бірнеше үйге бөлініп, ас ішіп, аяқ босатады. Бәрі де бұл дұрыс емес дейді. Сондықтан бұл келеңсіздікті тоқтату қажет. Ал, ас беруді келесі күні өлік шыққаннан кейін беруді үрдіске айналдырған дұрыс. Той немесе жерлеуді басқаратын топ басшысы, оның құрамы сапалы болуы тиіс. Сөзі өтетін, жалтақтамайтын, әділетті, ең алдымен сол үйдің мүддесін көздейтін жанашыр болғаны жөн. Ол адамның діннен, салт-дәстүр, әдет-ғұрыптан хабары мол болсын. Кезінде халыққа қызмет етіп, пайдасы тиген, сенімге енген, алғысқа лайық болғаны абзал. Бұны тәптіштеп айтып отырғаным: қазір көп жерлерде шолақ белсенділер көбейіп кетті. Зейнетке шыққан беделді кісілер, мұндай іске көп араласқысы келмейді. Сондықтан да шала би мен бала билер көп нәрсені былықтыруда. Ысырапшылдыққа жол бермеудің орнына олардың көбі өз мүдделерін көздеп, тойға, өлікке бөлінетін қаражатты, дүниені көбейтуді ұсынады. Өз мүддесі дейтініміз, көптеген ру «президенттері», басқа ру «президенттерімен» хабарласып, бірін-бірі шақырып, жиынның санын көбейтеді, танымайтын адамдар ас, садақаларда қаптап жүреді. Мұның өзі сол шара өткізушілерге қосымша салмақ түсіреді. Шақырусыз, дәретсіз сапқа тұрып, садақаны нәпақаға айналдырғандардың саны күннен-күнге көбеюде. Бұны үзілді-кесілді тыю керек. Ол үшін ұйымдастырушы, басқарушы байыпты болсын. Тойда да осы жәйт қайталанады. Облыс ардагерлерінің форумында тойға бұрын бір-бірімен ешқашан қатыспаған, есік ашыспаған кісілер келіп, топты көбейтіп жатса, ал нағыз ағайын-туыстар, жанашырлар, сол әулетке сыйлы кісілер тойға шақырудан қалыс қалып жататыны сөз болды. Оның себебі дегенде кісінің байлығына, мансабына қарап шақырылылатыны айтылды. Осыны да ескере жүрген мақұл. Кейбір отбасы көптен күткен тойын (тіпті өмірінде бірінші рет болуы мүмкін), қарызданып, қауғаланып өткізеді. Ауылдан келіп, қаладағы мейрамханада жасайтынын айтсаңшы. «Жақсы атақ алғаннан жақсы іс жоқ» депті Ұлықпан Хәкім. Шындығында той жасап, жақсы атақ алу қиынның қиыны. Бірақ тойдың жақсы жақтарын да ұмытпауымыз керек. Онда ойдағы-қырдағы ағайындар қауышып, сұхбаттасып, танысып-білісіп бір жасап қалады. Ақ тілектер айтылып, баталар беріледі. Әндер айтылып, би биленеді. Арақ-шарапсыз өтетін тойлардың, жақсы жақтарын дәріптеп, дамыта беруіміз қажет. Әркім өз халінше той атқарады. Оны олай істе, бұлай істе деу әбестік. Бірақ, қазіргі талапқа сай, қазақтың менталитетіне жақын, көрпеге қарап көсіліп атқарылған той қай жағынан да дұрыс болмақ. Соның ішінде беташарды, сүндет тойын өз шаңырағында жасап, келін мен балаға бата алып беру міндетті. Қызды да өз шаңырағынан аттандырған ләзім. Бүгінгі таңда – ас пен тойға бағыт-бағдар беруді, әдет-ғұрып пен салт-дәстүрімізді жаңғыртуды, облыстың ардагерлер ұйымы форумының бастамасына сәйкес, ардагерлер мен дін өкілдері қолға алып, баршамыз қолдап, БАҚ арқылы насихаттап отыруды рухани жаңғырудың негізгі талабы деп білемін. ҚорытындыҰлттық салт-дәстүрдің жаңғырту маңызы:Салт-дәстүрлер біздің тарихымыздың айнымас бөлшегі. Салт-дәстүр арқылы біз өзіміздің ұлтымыздың құндылығын дәріптейміз.Оны келешек ұрпаққа дәріптеу біздің парызымыз. Қолданылған әдебиетер: https://bsh.kz/news/4279https://qazaly.kz/zanalyk/ruhaniyt/3559-salt-dstrd-zhayrtu-barshany-s.html жүктеу/скачать 29,4 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|