Бухгалтерлік есеп

   
 
ХҚеС бойынша бухгалтерлік шоттарды жіктеу   
(2-ші тарауда келтірілген)
Балансқа 
қатысы 
бойынша 
жіктеу
Бөлім-
дердің
нөмір-
лері 
Кіші бөлімдердің
(бөлімшелердің)
нөмірлері 
Бөлімдердің
атауы
ескерту
Активті
1
10, 11, 12, 13, 14, 
15, 16
Қысқа мерзімді 
активтер
Активті
2
20, 21, 22, 23, 24, 
25, 26, 27, 28, 29
            
             П
Ұзақ мерзімді 
активтер
2320, 2420, 
2620,
2720, 2740 
шоттар
Пассивті
3
30, 31, 32, 33, 34, 
35
Қысқа мерзімді 
міндеттемелер
Пассивті
4
40 ,41, 42, 43, 44,  Ұзақ мерзімді 
міндеттемелер
Пассивті
5
50, 51, 52, 53, 54,
Капитал мен 
резервтер
Пассивті
6
60, 61, 62, 63, 64
кП
Кірістер
6020, 6030  
шоттар
Активті
7
70, 71, 72, 73, 74, 
75, 76, 77
Шығыстар
Активті
8
80
Өндірістік есепке 
алу шоттары 
(калькуляциялық)
Үлестіруші-
жинақтаушы 
шоттар
  ескерту: П — пассивті, кП — контрпассивті.
 

324
М А з М ұ н Ы
Кіріспе.......…………………………………………………......................... 3
І тАРАУ. КӘСІПКеРЛІК ҚЫзМеттеГІ БУХГАЛтеРЛІК 
еСеПтІҢ неГІзДеРІ
1 бөлім. КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТТЕГІ БУХГАЛТЕРЛІК 
ЕСЕПТІҢ НЕГІЗДЕРІ
1 Бөлімше. БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ 
НЕГІЗДЕРІ....................................................................................................... 7
1.  Бухгалтерлік есеп туралы  мәліметтер.....………......................... 7
2.  Бухгалтерлік есептің объектілері……………………................... 9
3.  Бухгалтерлік есептің әдістері... ………………….......................... 11
4.  Бухгалтерлік баланс.....………………………………...................... 11
5.  Шоттар мен қосарлы жазу…………………………........................
15
6.  Синтетикалық және аналитикалық шоттар. 
Субшоттар………................................................................................... 19
7.  Шаруашылық операциялардың әсерінен болған 
шаруашылық құралдар мен 
      олардың көздерінің жағдайындағы өзгерістер.............................. 22
8.  Қосарлы жазудың бақылаудағы маңызы..........………................. 28
9.  Құжаттау.....................……………………………………................... 31
10.   Тугендеу...............………………………………………..................... 33
11.   Бағалау...…………………………………………………................... 35
12.   Калькуляциялау.....…………………………………........................
37
13.   Есепті регистрлер. Қателерді түзету әдістері.............................
38
2 Бөлімше. БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІҢ ТӘЖІРИБЕЛІ 
НЕГІЗДЕРІ...................................................................................................... 41
14.  Шаруашылық құралдар мен олардың көздері туралы 
мәліметтер бойынша кіріспе балансты құрастыру..................... 41
15.  Кіріспе баланстың мәліметтері бойынша синтетикалық 
шоттарды ашу. Синтетикалық шоттарда шаруашылық 
      операцияларды жазу….......................................................................... 42
16.  Айналымдарды есептеу мен шоттар бойынша қалдықтарды 
есептеп шығару...................................................................................... 46
17.  Синтетикалық шоттардағы жазулардың дұрыстығын 
бақылау және қорытынды балансты құрастыру.......................... 48
18.  Кіріспе және қорытынды бухгалтерлік баланстардың 
мәліметтері бойынша кәсіпорынның қаржылық жағдайын 
талдау...…................................................................................................. 50

325
2 бөлім. КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТТЕГІ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП
1 Бөлімше. АҚША ҚАРАЖАТТАРЫНЫҢ ЕСЕБІ..…....................... 51
19.  Банкіде есеп айырысу шотын ашу...........…………….................... 51
20.  Төлем тапсырмаларын дайындау..........……………........................ 53
21.  Банкіден қолма-қол ақшаны алу тәртібі..........……...................... 54
22.  Банкіге қолма-қол ақшаны өткізу тәртібі…………...................... 55
23.  Есеп айырысу чектерін қолдану……………………...................... 56
24.  Вексельдер арқылы есеп айырысулар……………........................ 57
25.  Банктің көшірмелері. Есеп айырысулардағы 
қателерді түзету.…........................................................................................ 59
26.  Есеп айырысу шоты бойынша негізгі бухгалтерлік 
проводкалар............................................................................................ 60
27.  Валюталық шоттардағы ақша қаражаттарының есебі…........... 62
28.  Кассалық операцияларды жүргізудің тәртібі...…………............ 63
29.  Кассалық кітап жүргізу………………………….............................. 64
30.  Есепті тұлғалармен есеп айырысулардың есебі…...................... 66
31.  Кассалық операциялардың есебі бойынша негізгі 
бухгалтерлік проводкалар................................................................... 67
2 Бөлімше. ЕҢБЕКАҚЫ БОЙЫНША ЕСЕП АЙЫРЫСУДЫ 
ҰЙЫМДАСТЫРУ......................................................................................... 69
32.  Еңбекақы бойынша есеп айырысуларды ұйымдастыру…….... 69
33.  Еңбекақының аналитикалық есебі. Бет есептер. 
       Есептеу-төлеу  ведомосы..................................................................... 70
34.  Еңбек ақыдан ұсталымдардың түрлері. Жеке тұлғалардан 
табыс  салығын ұстау тәртібі............................................................. 71
35.  Еңбек демалысы уақытына ақша есептеу...…………………....... 72
36.  Еңбекақы бойынша есеп айырысулардың синтетикалық 
есебі. Депонирленген еңбекақының есебін ұйымдастыру........ 74
37.  Еңбекақы бойынша есеп айырысудың есебі жөнінен негізгі  
бухгалтерлік проводкалар.................................................................. 75
38.  Мердігерлік келісім шарты бойынша жұмысшылардың 
еңбекақысын есептеудің ерекшеліктері......................................... 76
3 Бөлімше. ӘЛЕУМЕТТІК ҚАМСЫЗДАНДЫРУ БОЙЫНША 
ЕСЕП АЙЫРЫСУЛАРДЫҢ ЕСЕБІ......................................................... 78
39.  Қазақстан Республикасы Жинақтаушы Зейнетақы Қорына 
жарналар есептеу (ЖЗҚ)..................................................................... 78
40.  Қазақстан Республикасы әлеуметтік қамсыздандыру 
қорының  ұйымдастырылу мен жұмсалуы..……………............. 79

326
41.  Жинақтаушы Зейнетақы қорымен есеп айырысулар есебі 
бойынша негізгі бухгалтерлік проводкалар.................................. 80
4 Бөлімше. МАТЕРИАЛДЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТАР, ӨНДІРІС 
ЖӘНЕ ӨНІМДІ ӨТКІЗУДІҢ ЕСЕБІ........................................................ 81
42.  Өндірістік қорлардың есебі...........…………………........................ 81
43.  Негізгі құралдардың есебі…………………………......................... 82
44.   Материалдық активтердің есебі.............…………........................ 86
45.  Өнім өндіруге (жұмыстар мен қызметтерді атқаруға)  
шығындардың  құрамы....................................................................... 88
46.  Өндірістегі шығындардың есебі мен өнімнің (жұмыстардың,  
қызметтердің) өзіндік құнын калькуляциялау............................. 90
47.  Тауарлар, жұмыстар және қызметтерді өткізу бойынша  
шығыстардың есебі мен үлестірілуі................................................ 92
48.  Дайын өнім мен өткізудің есебі........................................................ 93
49.  Айырбастау (бартерлі) операциялардың есебі............................. 95
50.  Бірлескен қызметтің бухгалтерлік есебі........................................ 96
5 Бөлімше. БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР ЕСЕБІ...…………........................... 99
51.  Қаржылық салымдардың түрлері...………………......................... 99
52.  Акционерлік қоғамның меншікті акцияларының қозғалысы  
бойынша операциялардың есебі....................................................... 100
53.  Дивидендтер есебі................................................................................. 102
54.  Қор нарығының акцияларымен операциялардың есебі…….... 104
55.  Борыш міндеттемелері бойынша операциялардың есебі.......... 106
56.  Бағалы қағаздардың бағасыздануы бойынша операциялар..... 112
6 Бөлімше. ВАЛЮТАЛЫҚ ОПЕРАЦИЯЛАРДЫҢ ЕСЕБІ............... 114
57.  Валюталық операциялардың бухгалтерлік есебін 
       ұйымдастыру........................................................................................... 114
58.  Тауарлардың экспорты бойынша операциялардың есебі.....…. 115
59.  Тауарлардың импорты бойынша операциялардың есебі.……. 118
60.  Реэкспорттық операциялар есебінің негізгі қағидалары..…..... 120
7 Бөлімше.  КАПИТАЛ, ҚОРЛАР, НЕСИЕЛЕР МЕН 
БЮДЖЕТТЕН ТЫС ТӨЛЕМДЕРДІҢ ЕСЕБІ………........................... 121
61.  Жарғылық капиталды қалыптастыру. Жарғылық 
капиталға салымдар бойынша құрылтайшылармен есеп 
айырысулардың есебі........................................................................... 121
62.  Арнаулы тағайындалу қорлары және резервтік қорды 
қалыптастыру мен пайдалану............................................................ 123
63.  Банк несиелерінің есебі........………………...................................... 124

327
3 бөлім. БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП БЕРУ МЕН ОНЫҢ ЕСЕБІН  
ҰЙЫМДАСТЫРУ ҚАҒИДАЛАРЫ
1 Бөлімше. ҚАРЖЫЛЫҚ НӘТИЖЕЛЕРДІҢ ЕСЕБІ. 
САЛЫҚТАР. ЕСЕПТІЛІК........................................................................... 126
64.  Кәсіпорын қызметінің қаржылық нәтижесін есептеу. 
Баланстық кірістің (пайданың) құрамы......................................... 126
65.  Қосымша құнға салынатын салық.......……………....................... 127
66.  Корпоративтік табыс салығы..............…………….......................... 130
67.  Акциздер мен олардың бюджетке аударылуы……..................... 131
68.  Жол қорына кіретін салықтар.........................…….......................... 133
69.  Кәсіпорындар мүлкінің салығы....…………………....................... 135
70.  Әлеуметтік салық.....…………………………………....................... 136
71.  Бағалы қағаздармен жасалатын операцияларға салық салу… 139
72.  Инвестициялық салық несиесі.........………………........................ 141
73.  Баланстың реформациясы. Табыстар бойынша 
құрылтайшылармен есеп айырысулар............................................ 142
74.  Бухгалтерлік есеп беру мен есеп айырысулар...…....................... 143
2 Бөлімше. БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ......…...... 145
75.  Жұмыс есеп жоспарын құру...................…………........................... 145
76.  Есептің үлгісін таңдау. Аналитикалық есептің регистрлерін 
таңдап алу................................................................................................ 146
77.  Бас бухгалтердің құқықтары мен міндеттері.……...................... 149
78.  Құжаттардың сақталуы. Нормативтік құжаттар мен 
нұсқауларды қолдану ережелері....................................................... 151
79.  Банкроттық рәсім кезіндегі бухгалтерлік есеп жүргізудің 
       тәртібі........................................................................................................ 152
ІІ тАРАУ. БУХГАЛтеРЛІК ОПеРАцИЯЛАРДЫ 
ЖҮРГІзУДІҢ ӘДІСтеРІ
Әдістемелік көрсетулер............................................................................... 156
I Бөлім. Қысқа мерзімді активтер............................................................. 162
II Бөлім. Ұзақ мерзімді активтер............................................................... 189
III Бөлім. Қысқа мерзімді міндеттемелер.............................................. 210
IV Бөлім. Ұзақ мерзімді міндеттемелер................................................. 225
V  Бөлім. Капитал мен резервтер............................................................. 234
VI Бөлім. Кірістер.......................................................................................... 244
VII Бөлім. Шығыстар................................................................................... 251
VIII Бөлім. Өндірістік есепке алу шоттары........................................... 260

328
Контрарлық шоттар....................................................................................... 271
№ 5410 «Есептік жылдың пайдасы (залалы)» шоты........................... 273
№ 1 қосымша.................................................................................................. 275
№ 2 қосымша.................................................................................................. 282
№ 3 қосымша.................................................................................................. 301
№ 4 қосымша.................................................................................................. 321

329
Рашид Сүлейменұлы Әбдішүкіров
Бораш Смаилұлы Мырзалиев
БУХГАЛтеРЛІК еСеП
Оқу құралы
І кітап
«Нұр-пресс» ЖШС бас директоры
Н. Н. Жансеитов 
Оператор: Т. В. Симоненко
Беттеуші: А. А. Сляднева 
Корректор: Б. М. Джампеисова
Дизайн: А. В. Милованов 
«Нұр-пресс» баспасы
050057 Алматы қ.,
М. Өзтүрiк к-сi, 12 үй.
Тел./факс: (727) 2747-833, 2742-650.
Е-mail: law-literature2006@rambler.ru