Өкпеден шыққан ауаның (фонациялық ауаның) қарқынымен кілт үзіліп шыққан бір немесе бірнеше дыбыс тобын буын дейміз.
Буынның өзіндік ерекшелігі:
- дауысты дыбыссыз Буын болмайды;
- дауысты дыбыстың өзі де Буын бола алады (а-та, ә-же, а-па, т.б.).
- Бір Буында бірден артық дауысты болмайды, ал сөздің құрамында қанша дауысты дыбыс болса, сонша Буын болады (жұ-ды-рық, қа-лам, мек-теп);
- Буында мағына болмайды;
- Тілімізде байырғы сөздер, сондай-ақ, Буындар да екі дауыссыздан басталмайды (сқақ, рза, сланов деп жазбаймыз, дұрысы: сықақ, риза, сыланов түрінде келеді);
- қазақ тілінде басқы (сөздің басындағы) Буын ғана дауыстыдан басталуы мүмкін, қалған жағдайда (екінші, үшінші, т.б.) Буындар дауыстыдан басталмайды. Тасымалдың дауыстыдан басталмайтыны содан (кә-сіп, қыз-ғал-дақ, мә-сі);
- сөздердің айтылуындағы Буын саны мен жазылудағы Буын саны әрқашан бір-біріне сай келуі шарт емес (айтылуда: Сар-ар-қа, кел-ал-май-ды, ал жазылуда: Са-ры-ар-қа, ке-ле ал-май-ды);
I. Ашық буын-жеке дауыстыдан тұратын немесе дауыссыздан басталып дауыстыға бітетін буын. Мұның дыбыстық құрамы:
1. А: а – на, ә - же;
2. ВА: ба – ла – сы;
3. ВВА: ста – кан, гра – фа;
4. ВВВА: стра – тег;
Бір ғана дауысты дыбыстан құралған буын жалаң ашық буын деп аталады.
Буынның түрлері:
II. Тұйық буын – дауыстыдан басталып, соңы дауыссызға аяқталатын буын.
Дыбыстық құрамы:
1. АВ: ат, ән,
2. АВВ: ант, өрт.
Буынның түрлері:
ІІІ. Бітеу буын — ортасындағы дауыстыны екі жағынан дауыссыз дыбыстар қоршаған буын.
Мысалы: бал, таң, көз, тарс, төрт, қант, бұлт, штамп, класс, грамм, мектеп, балдай, жылдам, балдырған, бірлестік.
1. ВАВ: бас-тар, бұл-бұл;
2. ВАВВ: қант, қарт;
3. ВАВВВ: пункт, центр;
4. ВВАВ: шкаф, стаж;
5. ВВАВВ: спорт, трест;
6. ВВАВВВ: спектр;
7. ВВВАВ: штраф, шприц.
Тасымал-сөздің жолға сыймаған бір немесе бірнеше буынның келесі жолға бөлініп жазылуы.
Тасымалдау кезінде еске ұстайтын ережелер:
1.Сөзді тасымалдау буын жігінен басталады: тө-менірек,төме-нірек,төмені-рек.
2.й және у дыбыстары бар сөздерді буынға бөлгенде бұл дыбыстар келесі буынның басында келеді және солай тасымалданады: да-уыс, да-йындық, құ-йын, са-уат.
3.Сөзді тасымалдағанда бір әріпті жол соңында қалдыру немесе келесі жолға тасымалдау дұрыс емес.
4.Екі әріптен құралған я,ю әріптеріне аяқталған сөздер тасымалданбайды:сия,қию,аю. 5.Аты және әкесінің аты қысқартылып, басқы дыбысы ғана жазылғанда, фамилиясынан бөліп, тасымал жасауға болмайды: Ә.-Жұмабаев, Ә.Қ.-Жұмабаев деу дұрыс емес. 6.Қысқартылған өлшем атаулары тіркескен сөзінен бөлінбейді:100 г, 25 см.
7.Бас әріп немесе бас әріп пен алғашқы сөз буыны қысқарған сөздер тасымалданбайды:АҚ-Ш,Т-МД,Қаз-МҰУ деу дұрыс емес.
