Буллинг, кибербуллинг

Буллинг, кибербуллинг

Буллинг деген не? Қорлау (буллинг) – басқа адамның жанын ауырту мақсатында агрессияны қолдану. Қорлау жәбірленушіге ауыртпалық пен қайғы әкеледі. Оның агрессив мінез-құлықтың басқа түрлерінен ерекшелігі – бірнеше рет қайталанады және жеке адамға немесе топқа бағытталады. Бүгінде буллинг әлем мектеп­те­рінде кеңінен таралып отыр. Буллинг сөзі ағылшын тілінің bully, яғни қорқыту ұғымын береді. Бұл физикалық агрессия­ны ғана емес, психологиялық қысым, қорқыту, тартып алу, қорлау дегенді білдіреді. Мұндай теріс әрекеттер физикалық байланыс, сөздер немесе басқа да әдістер түрінде болуы мүмкін. Мысалы, бет көрінісін өзгерту немесе әдепсіз қимыл, сондай-ақ буллингтің құрбанын топтан, қауымдастықтан әдейі шығарып тастауға ұмтылу.

Буллингтің қандай түрлері бар?

• Қарым-қатынаста – жағымсыз, ерекше мінез-құлық, «азаптаушы» мінез-құлық, қауесеттің таралуы, әлеуметтік оқшаулану (мысалы, кітаптарын жасырып қою, қорқыту әрекеттері).
• Физикалық – біреудің мүлкіне зиян келтіру, итеру, аяқпен тебу, қолмен ұру, ұрып-соғу немесе кез келген күш қолдану.
• Жыныстық қатынас – қалауынан тыс физикалық байланыс немесе жыныстық қорлайтын пікірлер.
• Вербалды – ат қою, сарказм, қауесет, мазақтау.
• Кибербуллинг – интернеттің барлық саласында, соның ішінде электронды пошталар мен интернеттегі чат арқылы буллинг, мәтіндік хабарлар мен қоңыраулар арқылы мобильді қауіп-қатер, тиісті технологияларды, мысалы, камералар мен видеоларды орынсыз пайдалану.
• Экономикалық-материалдық буллинг – бөтеннің мүлкіне зиян келтіру, бопсалау. Мысалы, күш қолдану немесе қорқыту арқылы бірдеңе, әсіресе ақша беру талабы.

Буллерлер қудалау-қорқыту үшін қолданатын әртүрлі сылтаулар:

• Қорланған адамның діни көзқарасы немесе сенімі; Мүгедектік, ықтимал физика-лық қиындықтар немесе арнайы білім беру қажеттіліктері;
• Жәбірленушінің нәсілі: мысалы, нәсілшіл аттар, мазақ ету, граффити немесе қимылдар;
• Жәбірленушінің жыныстық немесе қиялдағы сексуалдығы: мысалы, гомофобиялық қорлау.
• Қорқыту үшінші тараптың қатысуымен де орын алуы мүмкін. Мысалы, басқа адам жоғарыда аталған әрекеттердің кез келгеніне қатысқаны үшін ынталандырылады.